ضرورت آموزش پدافند غیرعامل در دوران سربازی و مهندسی فرهنگی آن در کشور- مقاله
یکی از منابع مورد استفاده واستناد:
- جلالی، غلامرضا، هاشمی فشارکی، سید جواد)1389 ،) پدافندغیرعامل در آیینه قوانین و مقررات، تهران، نقش یاس
اولین نشریه تخصصی پدافند غیرعامل کشور
نشریه علمی- تخصصی پدافند غیرعامل سال چهاردهم شماره 32
ضرورت آموزش پدافند غیرعامل در دوران سربازی و مهندسی فرهنگی آن در کشور
جواد سلطانیان
1 -دکترای دفاع ملی دانشگاه عالی دفاع ملی
جمهوری اسلامی ایران به لحاظ موقعیت خاص ژئوپلتیکی منطقهای جهانی همواره مورد توجه و طمع اکثر قدرتهای جهانی بوده است. لذا نویسنده مقاله به منظور توجه به حفظ سرمایههای ملی و تأثیرپذیری از تدابیر و رهنمودهای مقام معظم رهبری حضرت امام خامنهای)مدظلهالعالی( ملحوظ شده در بند هفتم سیاستهای کلی نظام در مورد پدافند غیرعامل و زمینه فرهنگسازی و لزوم آموزشهای عمومی و با هدف تبیین نیاز به آموزش پدافند غیرعامل در دوران خدمت سربازی در ادامه مهندسی فرهنگی آن، درتمام سطوح جامعه با استفاده از روش توصیفی تحلیلی محتوا و با بهرهمندی از روش کتابخانهای و ابزار فیشبرداری و سایتهای معتبر علمی، دادهها را مورد جمعآوری و مداقه قرار دادهاند. یافتهها و نتایج به دست آمده در این مقاله بر ضرورتمندی مهندسی فرهنگی پدافند غیرعامل در جامعه و تداوم آموزش عملی آن در دوران خدمت سربازی و در ادامه آموزشهای دبیرستانی و به جهت تداوم آموزش و فرهنگسازی تأکید داشته است. پدافند غیرعامل، مهندسی فرهنگی، فرهنگسازی، خدمت سربازی، آموزشهای عمومی کلید واژهها : چکیده: 12 مقدمه استمرار انقالب تهدیدی ذاتی علیه استکبار است که مقابلهای مستمر و جدی را در پیش روی داشته و دارد. از اینرو آن یگانه رهبر کبیر انقالب»ره«، ملت و مسئولین را به حفظ آمادگی نظامی و دفاعی فراخوانده و میفرمایند: »باید همه افراد بسیجی باشند و فنون نظامی و دفاعی الزم را بدانند، چراکه در هنگامه خطر، ملتی سربلند و جاوید است که اکثریت آن آمادگیهای الزم رزمی را داشته باشند.« این آمادگی برای هر یک از اقشار جامعه متناسب با مسئولیتها و وظایفی است که آنان پذیرفته و الزم است تمامی توان خود را مصروف انجام این مهم نمایند. جمهوری اسالمی ایران با دارا بودن نظام ضد استکباری، ثروتهای عظیم نفت و گاز، ورود به عرصههای فنآوریهای نوین و انرژی هستهای در معرض تهدیدهای سخت و نرم مختلفی قرار گرفتهاست. در آیه 60 سوره انفال قرآن مجید میفرماید: ُ ْون ْ ِهب ُر ْ َخ َیل ت َ ِ م ْن ِ ر ِ باط ال ّ ْن ُ قَّوه و َ ِع ُّدو ألُّه ْم َ م َ ا است َط ْعُت ْم ِ م َ أ »و َ ُمونَُهُم هَُّ الل َ ْعل َ َ آخ ِری َن ِ م ْن ُ دونِ ِه ْم ال ت َ َ عُدَّوُک ْم ْ و بِ ِه َ عُدَّو هَّ اللِ و َ ْ ُک ْم و َی ِل ُ َو َّف إ ِ َی س ِبی ِل هَّ اللِ ی ُ ْن ِفُق ِ وا م ْن َ ش ْی ٍء ف َ ما ت َ ُم ُه ْم و َ ْعل ی َ ُمون« ُ ْظل نُْت ْم ال ت َ أ »و هر آن چه میتوانید از نیرو و اسبهای ورزیده )ساز و برگ نظامی( فراهم آورید تا به وسیله آن دشمنان خدا و دشمنان خودتان را بترسانید و در راه خدا )و تقویت بنیهى دفاعى اسالم( هر چه انفاق کنید، پاداش کامل آن به شما مىرسد و به شما ستم نخواهد شد.« این آیات هوشیاری دائمی مسلمانان و توجه به امکانات و سالحهای خود و کسب آمادگی الزم برای مقابله با دشمنان و تهیه سالح و تجهیزات و وسایل مورد نیاز را در حد توان متذکر میشوند و به مسلمانان میآموزند که با آماده نگهداشتن خود و مجهز نمودن رزمندگان و مرزداران اسالم از راه ایجاد ترس و و حشت در دل دشمن به پیروزی دست یابند و بدون جنگ و خونریزی فاتح میدان باشند. نکته مهم دیگر در این آیه این استکه به نیت و انگیزه الهی در دفاع و کسب آمادگی اشاره فرموده و یادآور شدهاست که در این امر مهم باید »رضایت الهی« مورد نظر شما باشد و آمادگی شما در جهت ترساندن دشمنان خدا باشد. از این آیه میتوان چنین نتیجهگیری کرد که فراگیری مهارتها و فنون مختلف از جمله آموزش پدافند غیرعامل که از نکات نظامی است عوامل مهمی در کسب آمادگی نظامی هر چه بهتر دارای اهمیت میباشند)ریاضی، 1391 :26.) در همین راستا مقام معظم رهبری به مناسبتهای مختلف تدابیر و رهنمودهایی را بیان داشته که یکی از مهمترین تدابیر ایشان توجه به پدافند غیرعامل در کشور و توجه و اهتمام مسئولین به آن میباشد. از زمان جنگ جهانی اول، نیاز به پدافند غیرعامل و یا وجود برنامههای معین به منظور حفاظت از غیرنظامیان در برابر اثرات مستقیم حمالت نظامی مطرح گردیده است. اینک پدافند غیرعامل نهتنها در پی توسعه فنون و تکنیکهای حفاظتی مناسب است، بلکه در پی برقرار ساختن چارچوبهای قانونی و سازمانی، برای انجام اقدامات حفاظتی نیز میباشد. از طرفی در دوران معاصر پدافند غیرعامل، در جوامع مختلف به صورت یک فرهنگ عمومی مشتمل بر مجموعهای از اقدامات پناهگاهسازی، شیوههای مواجهه با حمله دشمن، ً بازسازی را تحت پوشش قرار داده و امداد و نجات و نهایتا بخش مهمی از فرهنگ ملل را به مراتب بیش از روزگاران گذشته به خود اختصاص داده است. نگارنده مسئله اصلی تحقیق را »به چگونگی نهادینهسازی آموزشهای پدافند غیرعامل دوران سربازی و نحوه مهندسی فرهنگ این حوزه و تعمیم آن در جامعه« بیان کرده و لزوم توجه مسئولین و دولتمردان را به این امر مهم مورد تأکید قرار دادهاست. هدف کلی این تحقیق عبارت است »تبیین ضرورت ارائه آموزشهای پدافند غیرعامل در دوران سربازی و مهندسی فرهنگ آن در کشور« که در این راستا سئوال اصلی تحقیق »ضرورت آموزشهای پدافند غیرعامل در دوران سربازی و مهندسی فرهنگ آن در کشور چیست؟« شکل گرفته است. این تحقیق بر پایه روش توصیفی- تحلیلی محتوا و با بهرهمندی از روش کتابخانهای و ابزار فیشبرداری و سایتهای معتبر علمی تدوین شده است. مروری بر ادبیات تحقیق: ً در بررسی پیشینه و سوابق تحقیق، پژوهشی که مستقیما با موضوع مرتبط باشد یافت نشد، لکن موارد زیر تحصیل شد که به صورت غیرمستقیم با تحقیق حاضر در ارتباط میباشند: در سراسر زندگی بشر که قدمتی چند هزار ساله دارد دفاع به انواع گوناگون وجود داشتهاست و بشر اولیه با استفاده از غارها، شیارها، درختان جنگل و دیگر امور طبیعی و مصنوعی به دفاع از خویش پرداخته است. لیکن در اندیشه رهبران و فرماندهان بزرگ، همواره رهنمودهایی از چگونگی دفاع مؤثر وجود داشته که بر غنای آن افزوده است. حضرت علی)ع( در مورد استفاده دفاعی از عوامل طبیعی می فرمایند: »آنگاه که در میدان جنگ رویاروی دشمن قرار نشریه علمی- تخصصی پدافند غیرعامل سال چهاردهم شماره32 13 گرفتید، باید قرارگاه شما در دامنه کوهها و تپهها و یا در کنار نهرها باشد، تا پوشش و حفاظ شما گردد و شما را از دشمن نگهبانی کند و باید جنگ را از یک سو و یا حداکثر دو سو با دشمن داشته باشید و قسمتهای دیگر تکیه بر موانع طبیعی داشته باشید، تا دشمن قدرت نفوذ نداشته باشد«)نهج البالغه، نامه 12.) حضرت امام)ره( معمار بزرگ انقالب در این خصوص میفرمایند: » رعایت اصول ایمنی و حفاظتی مراکز و صنایع و ایجاد پناهگاههای جمعی برای مردم و کارگران که این اختصاص به زمان جنگ ندارد، بلکه طریقه احتیاط در هر شرایط است«)جاللی، 1389:2 .) پدافند غیرعامل بهعنوان یک مسئله جهانی: در جنگ جهانی دوم که استفاده از هواپیما و بمباران شهرها و مراکز صنعتی و سرمایهگذاری و پس از آن استفاده از موشک توسط آلمان نازی شروع شد، خسارتهای ناشی از جنگ و بهخصوص آسیبهایی که به مردم و بخشهای غیرنظامی وارد شد، نسبت به جنگ جهانی اول سیر صعودی داشت و این موضوع سبب شد تا کشورهای مختلف به پدافند غیرعامل اهمیت مضاعفی بدهند)جاللی،1389:10.) در سال 1977 میالدی تمهیدات قانونی بینالمللی در قالب پروتکل ژنو، چارچوب حقوقی الزم به منظور نحوه رفتار با غیرنظامیان در زمان جنگ و نیز وظایف دول جهان در زمینه ارائه و اجرای طرحها و برنامههای دفاع غیرنظامی را فراهم نمود. این پروتکل داللت بر لزوم انجام اقدامات معینی به منظور دفاع از غیرنظامیان و تضمین محافظت از آنان در زمان جنگ است. کشورهای مختلف جهان به منظور تأمین و محافظت از شهروندان خود در برابر انواع بالیای طبیعی و انسان ساز، روشهای مختلفی را به تناسب دیدگاه غالب در زمینه مقابله غیرعامل با بحران، نوع بحران و امکانات در دسترس بکار میگیرند. پدافند غیرعامل در سوئیس: اگر چه دولت سوئیس همچنان به سیاستهای بیطرفی اتخاذ یافته در جریان دو جنگ جهانی وفادار بوده و از نظر موقعیت ژئوپلیتیک یا منابع زیرزمینی هم دارای وضعیت حساسی نیست، لیکن پدافند غیرعامل در این کشور به صورت جدی مورد پیگیری قرار گرفتهاست و بخشی از فضای اطمینانبخش حاکم بر این کشور را میتوان ناشی از اجرای این سیاستها دانست. سازمان دفاع غیرعامل سوئیس به ساخت پناهگاههای مقاوم در مقابل انفجارات اتمی را به طور گستردهای مورد توجه قرارداده و برای اقامت مردم، تمامی امکانات از قبیل آب، غذا، دارو و سایر مایحتاج را بهصورتی که قبل از فاسد شدن تعویض میگردند، پیشبینی نموده است. پدافند غیرعامل در آمریکا پدافند غیرعامل در ایاالت متحده آمریکا در اواخر دهه 1950 میالدی و اوایل دهه 1960 میالدی و پس از بروز بحران بزرگ در روابط دو ابرقدرت شرق و غرب بهعنوان یک موضوع عمومی اهمیت یافت. توسعه پدافند غیرعامل در آمریکا به گونهای بود که سنبل پدافند غیرعامل آمریکا به نام یوجین.پی ویگر برنده صلح نوبل شد. در ژانویه 1981 با انتخاب ریگان به عنوان رئیس جمهور آمریکا، برنامه وی در بیان استراتژی قدرت ملی به دفاع غیرعامل توجه ویژهای معطوف داشت و عقبماندگیهای برنامه دفاع غیرعامل مورد توجه قرار گرفت و توسعه بیشتری یافت. پدافند غیرعامل در شوروی: در شوروی سابق سازمان دفاع غیرعامل در اواسط سال 1960 میالدی تأسیس گردیده و به سرعت توسعه یافت و از سال 1966 میالدی با تحولی بزرگ، تجدید سازمان گردید و سپهبد آلتونین از سوی لئونید برژنف به عنوان رئیس سازمان دفاع غیرعامل منصوب گردید. ساخت پناهگاههای ضد هستهای و دومنظوره کردن بسیاری از تأسیسات مانند ایستگاهها و معابر مترو و پارکینگهای زیرزمینی از همان زمان در دستور کار قرارگرفت و با ساخت استحکامات ایمن و زرههای مقاوم در مقابل انواع بمب و موشک توسعه یافت)جاللی،1389:11 .) پدافند غیرعامل در کره شمالی: در کشور کره شمالی هم که با تهدید آمریکا روبرو است، پدافند غیرعامل بصورت گستردهای مورد استفاده قرار میگیرد. معابر مترو و ایستگاههای زیرزمینی شهر پیونگیانگ در عمق بین 90 تا 105 متری زمین احداث شدهاند، بسیاری از کارخانجات صنایع نظامی در تونلهای بزرگ استقرار یافتهاند و هواپیماهای نظامی پس از فرود میتوانند در تونلهای حفر شده مخفی شوند)جاللی،1389:12 .) وجه تمایز پدافند عامل و غیرعامل را باید »انسان« دانست؛ به این معنا که پدافند غیرعامل، ابزاری است نیازمند به مدیریت سامانه و کاربری انسان و مشتمل بر ابزار و آالت جنگی، سازماندهی، آموزش و مدیریت نیروها است که در شرایط عدم حضور انسان، آن ابزار به خودی خود فاقد اعتبار الزم است، در حالی که پدافند غیرعامل، امکانات معماری 14 در زمینه مهندسی جنگ میباشد؛ به گونهای که بدون ابزار و توانمندی، نیروی رزمی و دفاعی را افزایش میدهد. به عبارت دیگر پدافند غیرعامل به معنی »دفاع بدون سالح در برابر تهدید« است)موحدینیا، 1386 :24.) برابر بند یک سیاستهای کلی نظام در مورد پدافند غیرعامل مصوب مقام معظم رهبری حضرت امام خامنهای )مدظلهالعالی( پدافند غیرعامل عبارت است از: مجموعه اقدامهای غیرمسلحانه که موجب افزایش بازدارندگی، کاهش آسیبپذیری، تداوم فعالیتهای ضروری، ارتقای پایداری ملی و تسهیل مدیریت بحران در برابر تهدیدها و اقدامهای نظامی دشمن میگردد. در ردیف )ب( ماده )1 )از آئیننامه اجرایی بند 11 ماده 121 قانون برنامه چهارم توسعه، تعریف پدافند غیرعامل به این شکل آمدهاست: مجموعه اقدامهای غیرمسلحانهای که موجب کاهش آسیبپذیری نیروی انسانی، ساختمانها و تأسیسات، تجهیزات و شریانهای کشور در برابر عملیات خصمانه و مخرب دشمن و یا کاهش مخاطرههای ناشی از سوانح غیرطبیعی میگردد، پدافند غیرعامل نامیده میشود. )بینا، 1384.) مفاهیم پدافند یا دفاع از کشور عبارت است از حفظ جان مردم و تضمین امنیت افراد و صیانت از تمامیت ارضی و حاکمیت ملی در همه مواقع در برابر هرگونه شرایط و موقعیت و در مقابل هر گونه تجاوز. پدافند به دو بخش تقسیم میشود: 1 -پدافند عامل 2 - پدافند غیرعامل . پدافند عامل عبارت است از بهکارگیری نیروهای مسلح یک کشور یا بهرهگیری مستقیم از جنگ افزارهای مختلف و اقدامات ضدالکترونیکی و ضد ضدالکترونیکی بهمنظور خنثی نمودن و یا کاستن از آثار حمالت دشمن بر روی اهداف مورد نظر که از طریق زمین، هوا و دریا انجام میپذیرد. پدافند غیرعامل عبارت است از کلیه اصول و اقدامات احتیاطی بهغیر از استفاده از جنگافزار و تسلیحات که با رعایت و بهرهگیری از آنها، از وارد شدن خسارات مالی به تجهیزات، تأسیسات حیاتی و حساس نظامی و غیرنظامی و تلفات انسانی جلوگیری نموده و یا میزان این خسارات و تلفات را به حداقل ممکن کاهش میدهد)نباتی، 1389:29 .) دفاع و مجاهدت بدون بهرهگیری از هر نوع اسلحه، برای مقابله با تهاجم اشغالگران و یا تقلیل تلفات و ضایعات در برابر آنان، اساس دفاع غیرعامل را پایهریزی نمودهاست. بنابراین دفاع غیرعامل، به عنوان یک فرهنگ دیرینه، دارای عمری به درازای تاریخ میباشد. ساماندهی و تقویت این فرهنگ متضمن طرحریزی، برنامهریزی و هدایت فعالیتهای آن در طول زمان میباشد. بنابراین اجرای اصول و اقدامات اساسی مربوط به این بعد از دفاع و مقاومت میتواند در کوتاهمدت، بلندمدت و به هنگام تهاجم دشمن و یا پس از تهاجم وی، در مرحله تالش و کوشش برای باز زیستی مطرح باشد. با در نظر گرفتن این مهم، بکارگیری اصول و اقدامات اساسی برای تأمین دفاع غیرعامل بایستی در چهار مرحله، طرحریزی، برنامهریزی و اجرا گردد. مرحله اول اقدامات و فعالیتهایی است که در زمان صلح و به هنگامی که احتمال هیچگونه تهاجمی از سوی دشمن وجود ندارد، انجام میگیرد. این مرحله، بخش بزرگی از تالشها و فعالیتها را به خود اختصاص میدهد. در واقع فرهنگ دفاع غیرعامل در این برهه ایجاد و متناسب با میزان سعی و کوشش جامعه گسترش مییابد. مرحله دوم و سوم در زمان اضطرار و بحران و بههنگام تهاجم دشمن به منصه عمل گذارده میشود. عمده تالش این مرحله در جهت کاستن از آسیبپذیری و خرابی و تقلیل در خسارات و تلفات به مورد اجرا گذارده میشود. سازماندهی، آموزش و کنترل فعالیتهای اجرایی مرحله یکم، سرعت عمل در پیشبینی و اجرای طرحهای تهیه شده، دقت در شناخت وضعیت و موقعیت، میزان موفقیت این مرحله را افزایش میدهد. مرحله چهارم، پس از تهاجم دشمن و در شرایطی است که بمباران و موشک‌باران، تلفات و خساراتی را به بار آوردهاست. در این مرحله ابتدا بایستی با اجرای اقدامات مناسب با عملیات روانی دشمن مقابله و از نشر هرگونه شایعه جلوگیری نموده و همراه با ارزیابی خسارات، کنترل تردد، تخلیه مجروحین، کنترل خسارات و تأمین آب، مواد غذایی و سایر نیازمندیهای ضروری آسیبدیدگان، شرایط باز زیستی را در منطقه صدمه دیده فراهم نمود)نباتی، 1389:37 .) با نگرش به اینکه سالحهای کنترل از راه دور و پیشرفته جایگزین اکثر سالحهای سنتی گردیدهاند و به عنوان مثال با فشار یک دکمه از فواصل دور میتوان جان هزاران انسان را مورد تهدید جدی قرار داد، توجه به امر پدافند، طبیعی جلوه مینماید. استفاده از سالحهای کشتار جمعی همانند استفاده رژیم بعثی از سالحهایی شیمیایی در طول 8 سال جنگ تحمیلی علیه جمهوری اسالمی و تجربه جنگ 43 روزه سال 1991 متحدین علیه عراق، جنگ 11 هفتهای سال 1999 ناتو علیه یوگسالوی، جنگ سال 2001 آمریکا علیه افغانستان، جنگ سال 2003 آمریکا و انگلیس علیه عراق و جنگ 33 روزه سال 2006 اسرائیل علیه لبنان، لزوم نشریه علمی- تخصصی پدافند غیرعامل سال چهاردهم شماره32 15 ً دفاع غیرعامل را مضاعف نموده توجه به مقوله دفاع، خصوصا است. لذا در این خصوص مجمع تشخیص مصلحت نظام در در راستای تدوین سیاستهای کلی پدافند غیرعامل کشور، پدافند غیرعامل را این گونه تعریف نموده است: »مجموعه اقدامات غیرمسلحانهای که موجب افزایش بازدارندگی، کاهش آسیبپذیری، تداوم فعالیتهای ضروری، ارتقای پایداری ملی و تسهیل مدیریت بحران در مقابل تهدیدها و اقدامات نظامی دشمن میشود«)موحدینیا، 1386:3.) در منابع التین عبارت پدافند غیرعامل به شکلهای مختلفی بیان شده است که بیشتر در نکته »محافظت از غیرنظامیان« وجه اشتراک دارند. در حقیقت پدافند غیرعامل به معنای دفاع بدون بهکارگیری تجهیزات نظامی است و در عرصه مدیریت بحران ناشی از جنگ، در تسهیل مدیریت و پایداری زیرساختها نقش اساسی دارد که میتواند توان دفاعی مجموعه را در زمان بحران افزایش داده و از سوی دیگر، پیامدهای بحران را کاهش و امکان بازسازی مناطق آسیبدیده را با کمترین هزینه فراهم سازد)مدیری، کرمی، انصاریزاده و حیدری موصلو، 1391 :39.) اهمیت پدافند غیرعامل تجارب و شواهد ثبت شده در جنگهای اعصار گذشته تاریخ بشری و قرن حاضر، نمونههای مدلل و انکارناپذیری است که اهمیت پدیده دفاع غیرعامل را آشکار و ثابت نموده و موارد مشروحه زیر نمونههایی بارز این اهمیت میباشند. - موجب زنده ماندن و حفظ بقای نیروی انسانی میگردد که با ارزشترین سرمایه و موجودیت ملی کشور میباشد. - موجب صرفهجویی کالن اقتصادی و ارزی در حفظ تجهیزات و تسلیحات بسیار گرانقیمت نظامی)هواپیما، رادار، موشک، شناور و ...( میگردد. - مراکز حیاتی و حساس اقتصادی، سیاسی، نظامی، ارتباطی و مراکز عمده علمی و فرهنگی و... را در برابر حمالت و بمبارانهای هوایی دشمن حفظ و ادامه فعالیت در شرایط بحران و جنگ را ممکن میکند. - موجب حفظ نیروها برای ضربه زدن در زمان و مکان مناسب و گرفتن آزادی و ابتکار عمل از دشمن میگردد)موحدی نیا ، 1386:9.) اصول پدافند غیرعامل اصول پدافند غیرعامل مجموعه اقدامات بنیادی و زیربنایی استکه درصورت بهکارگیری میتوان به اهداف پدافند غیرعامل از قبیل تقلیل خسارات و صدمات، کاهش قابلیت و توانایی سامانههای شناسایی اهداف، هدف‌یابی و دقت هدفگیری تسلیحات آفندی دشمن و تحمیل هزینه بیشتر به وی نائل گردید. در اکثر منابع علمی و نظامی دنیا، اصول و یا موضوعات پدافند غیرعامل شامل 6 الی 7 اقدام میباشد که در طراحی و برنامهریزیها و اقدامات اجرایی ً میبایست مورد توجه قرار گیرد. دقیقا 1-استتار 2-اختفاء 3-پوشش 4-فریب 5-تفرقه و پراکندگی 6-ایجاد سازههای امن و مقاومسازی اماکن و تأسیسات 7-اعالم خبر ً اندک، جان در پدافند غیرعامل با صرف هزینههای نسبتا مردم نظامی و غیرنظامی حفظ میشود و تأسیسات و اماکن از قبیل پاالیشگاهها، نیروگاهها، کارخانجات، مراکز حیاتی و حساس، در مقابل حمالت هوایی، دریایی یا زمینی دشمن، خسارت کمتری را متحمل میشوند. پدافند غیرعامل، اختصاص به اشخاص یا اماکن غیر نظامی ندارد. چرا که امروزه جنگها فراگیر هستند و همه امکانات یک کشور، پشتوانه حرکت نظامی است )شهالیی،ناصر، مهرنیا، احمد، ولیوند زمانی، حسین، 1387:169 .) اهداف کلی پدافند غیرعامل: - کاهش آسیب پذیری - تسهیل مدیریت بحران - استمرار خدمات ضروری - افزایش پایداری - بازدارندگی دفاعی کارکردهای کلی پدافند غیرعامل: - حفاظت از جان مردم - حفاظت از زیرساختهای حیاتی - استمرار خدمات ضروری - حفاظت از تأسیسات وتجهیزات نادر 16 - پایدارسازی مدیریت عالی کشور - حفاظت سایبری ازکشور - تأمین نیازهای مردم - تداوم اداره مردم اصول پدافند در اسناد باالدستی سیاستهای کلی نظام در مورد پدافندغیرعامل 1 -تأکید بر پدافند غیرعامل که عبارت است از مجموعه اقدامات غیر مسلحانه که موجب افزایش بازدارندگی، کاهش آسیبپذیری، تداوم فعالیتهای ضروری، ارتقاء پایداری ملی و تسهیل مدیریت بحران در مقابل تهدیدات و اقدامات نظامی دشمن میگردد. 2 -رعایت اصول و ضوابط پدافند غیرعامل از قبیل انتخاب عرصه ایمن، پراکندهسازی یا تجمیع حسب مورد، حساسیتزدایی، اختفاء، استتار، فریب دشمن و ایمنسازی نسبت به مراکز جمعیتی و حائز اهمیت به ویژه در طرحهای آمایش سرزمینی و طرحهای توسعه آینده کشور. 3 -طبقهبندی مراکز، اماکن و تأسیسات حائز اهمیت به حیاتی، حساس و مهم و تجدید نظر در این طبقهبندی در صورت لزوم. 4 -تهیه و اجرای طرحهای پدافند غیرعامل )با رعایت اصل هزینه – فایده( در مورد مراکز، اماکن و تأسیسات حائز اهمیت نظامی و غیر نظامی موجود و در دست اجراء بر اساس اولویتبندی و امکانات، حداکثر تا پایان برنامه ششم و تأمین اعتبار مورد نیاز توسط دولت. 5 -تهیه طرح جامع پدافند غیرعامل در برابر سالحهای غیرمتعارف نظیر هستهای، میکروبی و شیمیایی. 6 -دو یا چند منظوره کردن برخی از مستحدثات، تأسیسات و شبکههای ارتباطی و مواصالتی )با نظر نهاد مسئول در بند 13 )در جهت بهرهگیری پدافندی از آنها به ویژه در مناطق مرزی و حساس کشور. 7 -فرهنگسازی و آموزش عمومی در زمینه بکارگیری اصول و ضوابط پدافند غیرعامل در بخش دولتی و غیردولتی، پیشبینی آموزشهای متناسب در سطح عمومی و عالی و توسعه تحقیقات در زمینه پدافند غیرعامل. 8 -رعایت طبقهبندی اطالعات طرحهای پدافند غیرعامل. 9 -ممانعت از ایجاد تأسیسات پر خطر در مراکز جمعیتی و خروج این گونه تأسیسات از شهرها و پیشبینی تمهیدات ایمنی برای آن دسته از تأسیساتی که وجود آنها الزامی است و ممانعت از ایجاد مراکز جمعیتی در کنار تأسیسات پر خطر یا تعریف حریم آنها. 10 -حمایت الزم از توسعه فنآوری و صنایع مرتبط با پدافند غیرعامل با تأکید بر طراحی و تولید داخلی. 11 -اصول و ضوابط مقابله با تهدیدات نرمافزاری و الکترونیکی و سایر تهدیدات جدید دشمن به منظور حفظ و صیانت شبکههای اطالعرسانی، مخابراتی و رایانهای. 12 -تعیین یا ایجاد نهادی در دولت برای تدوین، طراحی، برنامهریزی و تهیه ضوابط، استانداردها و آئیننامههای پدافند غیرعامل و پیشنهاد به مراجع ذیصالح برای تصویب و نظارت بر اعمال آنها. 13 -پیشبینی ساز و کار الزم برای تهیه طرحهای مشترک ایمنسازی و ایجاد هماهنگی در سایر طرحها و برنامهها و مدیریت نهادهای مسئول در دو حوزه پدافند غیرعامل و حوادث غیرمترقبه در جهت همافزایی و کاهش هزینهها. تدابیر و رهنمودهای مقام معظم رهبری )مد ظله العالی( پیرامون پدافند غیرعامل : - شایسته است که کلیه طرحهای بزرگ ملی از لحاظ ارتباط با وضعیت دفاعی کشور در آن مورد توجه قرار بگیرد. اگر ما بخواهیم جاده، پل، سد، بندرگاه و فرودگاه بینالمللی درست کنیم باید بررسی شود که این کار از نقطه نظر دفاعی در چه وضعیتی قرار میگیرد. شایسته است که کارشناسان، زبدگان و صاحب نظران نظامی در دستگاه علمی دانشکده فرماندهی و ستاد چنین پروژههایی را بررسی کنند.)مهر 1376 ) ً برای مسئولین - امروز اهمیت پدافند غیرعامل قاعدتا بایستی شناخته شده باشد، اهتمام شما کار را پیش میبرد. )6/12/85 ) - پدافند غیرعامل به صورت شعلهای بلند شود.)09/06/82) - به رئیس جمهور گفتم که شما تأکید کنید در مورد )پدافند( غیرعامل کاری نشدهاست. )پدافند( عامل هم نیازهایی دارد که باید برطرف شود، ایشان قبول کرد و گفت پدافند غیرعامل را در جلسه با استانداران و در دولت تأکید کردهام، ستاد کل با خود آقای رئیس جمهور یا معاون اجرائیش تماس بگیرند و دنبال کنند. تا بحال بیهمتی شده است در همین فرصت باقیمانده، ... هر کاری میتوانید، بکنید. )09/12/84) نشریه علمی- تخصصی پدافند غیرعامل سال چهاردهم شماره32 17 ً -این موضوع را قبال هم ابالغ کردهام و االن هم تأکید میکنم که تدابیر کارساز دراین پدافند غیرعامل را عملی کنید. )30/6/85 ) دفاع جزئی از هویت یک ملت زنده است، هر ملتی که نتواند از خود دفاع کند، زنده نیست، هر ملتی که به فکر دفاع از خود نباشد و خود را آماده نکند، در واقع زنده نیست، هر ملتی که اهمیت دفاع را درک نکند به یک معنا زنده نیست. ما نمی توانیم چشم و قدرت تحلیل داشته باشیم، توطئه عمیق عنادآمیز استکبار علیه اسالم و نظام اسالمی را ببینیم و در عین حال به فکر دفاع نباشیم.)آبان 1368 ) پدافند غیرعامل در ایران: تعلیمات مکتب اسالم، مسلمانان را از هرگونه جنگ افروزی بر حذر داشته است ولی در مقابل، اهمیت و وزن زیادی به دفاع از جان و مال و نوامیس و سرزمینهای مسلمانان دادهاست. در اسالم دفاع در دو بعد عامل و غیرعامل معرفی شدهاست و این امر در آیات زیادی از قرآن کریم و نیز در سیره معصومین )ع( مورد تأکید قرار گرفته است. از برجستهترین نمونههای چنین تعلیماتی موارد زیر را میتوان برشمرد: در بعد دفاع عامل، مسلمانان به کسب آمادگی و استعداد الزم به منظور دفع تعرضات متجاوزان فراخوانده میشوند. به طوری که قرآن میفرماید: "و اعدو لهم مستطعتم من قوه و من رباط الحنیل ترهبون به عدو اهلل و عدوکم". قیام حضرت سید الشهداء )ع( همواره منبع الهام بخش در تفکر دفاعی ما بودهاست. در این آیه شریفه، بر لزوم آمادگی دفاعی بهویژه در مواقع وجود تهدیدهای نظامی از جانب دشمنان تأکید شده است. این بعد اعتقادی گرچه بر پدافند عامل تأکید مینماید، ولی داللت بر لزوم آمادگی همهجانبه در برابر بدترین شرایط ممکن را نیز مورد تأکید قرار میدهد. رشد فزاینده تفکر اسالمی آن هم به شیوه اسالم انقالبی منبع تهدید جدی برای کلیه منابع قدرت جهانی محسوب میشود. از اینرو همواره کشورهایی که در پی نیل به چنین امری باشند، پیوسته در معرض انواع تهدیدها و درگیریهای نظامی قرار دارند. چنین مخاطراتی پس از وقایع 11 سپتامبر 2001 میالدی شکل رسمی و عینی به خود گرفته و اینک تحت عناوینی همچون انجام حمالت پیشگیرانه جنگ جهانی با تروریسم، تغییر رژیم سیاسی و مقابله با تکثیر سالحهای هستهای با جدیت تمام دنبال میشود. در شرایطی که حتی تهدید به استفاده از " هر گونه سالحی" مطرح شده و استفاده از انواع تسلیحات غیرمتعارف به بهانه دفاع از تمامیت ارضی بر علیه کشوری اعالم میشود، کسب آمادگی دفاعی در دو بعد عامل و غیر عامل بسیار ضروری است. فرهنگ فرهنگ در زبان فارسی معانی مختلفی دارد که مهمترین آنها ادب، تربیت، دانش، مجموعه آداب و رسوم، علوم، معارف و هنرهای یک جامعه است. از دیدگاه علمی تعاریف متعدد و متنوعی از فرهنگ ارائه گردیده که در ادامه به برخی از آنها اشاره میشود: - در فرهنگ فارسی عمید، فرهنگ عبارت است از دانش، ادب، علم، معرفت، تعلیم و تربیت، آثار علمی و ادبی یک قوم یا ملت. - فرهنگ لغات وبستر، فرهنگ را مجموعهای از رفتارهای پیچیده انسانی که شامل افکار، گفتار اعمال و آثار هنری است و بر توانایی انسان برای یادگیری و انتقال به نسل دیگر تعریف میکند. - به عقیده هافستد، فرهنگ عبارت است از اندیشه مشترک اعضای یک گروه یا طبقه که آنها را از دیگر گروهها مجزا میکند و در جایی دیگر، فرهنگ بهصورت مجموعهای از الگوهای رفتار اجتماعی، هنرها، اعتقادات، رسوم و سایر محصوالت انسان و ویژگیهای فکری یک جامعه یا ملت تعریف میشود. فرهنگ واژهای است که علمای علم اجتماع و پژوهشگران رشته مردمشناسی آن را به کار میبرند و این واژه از گسترش وسیعی برخوردار است و آنچنان مفید واقع شده که آن را در سایر علوم اجتماعی نیز به کار میبرند. فرهنگ در قالب بحث تخصصی خود در حدود اواسط قرن نوزدهم در نوشتههای علمای مردمشناسی پدیدار شد و کاربرد علمی کلمه فرهنگ در اواخر قرن مذکور توسط تایلر )1917ـ1832 )مردمشناس انگلیسی صورت گرفت. یکی از مبانی اساسی علوم رفتاری با رشته انسانشناسی آغاز میشود و یکی از رشتههای فرعی انسانشناسی، انسانشناسی فرهنگی است که با مطالعه رفتار سازمانی ارتباط نزدیک دارد. انسانشناسی فرهنگی با رفتار مکتسبه انسانها که از فرهنگ آنها تأثیر میگیرد و نیز با فرهنگ متأثر از این رفتار سر و کار دارد. در واقع بدون فهم عمیق ارزشهای فرهنگی جامعه نمیتوان رفتار سازمانی را به درستی فهمید. نقشی که فرهنگ در رفتار انسان ایفا میکند، یکی از مهمترین مفاهیمی است که در علوم رفتاری وجود دارد. بهصورت خیلی کلی، مفهوم فرهنگ عبارت است از، کیفیت 18 زندگی گروهی از افراد بشر که از یک نسل به نسل دیگر انتقال پیدا میکند. به عقیده ادگار شاین فرهنگ را میتوان بهعنوان یک پدیده که در تمام مدت اطراف ما را احاطه کردهاست، مورد تجزیه و تحلیل قرار داد. به نظر وی هنگامی که فردی، فرهنگی را به سازمان یا به داخل گروهی از سازمان به ارمغان میآورد میتواند به وضوح چگونگی به وجود آمدن، جای گرفتن و توسعه آن را ببیند و سرانجام آن را زیر نفوذ خود درآورده، مدیریت نماید و سپس تغییر دهد. پژوهشگران مسائل فرهنگی، کاربرد فرهنگ را در دو زمینه بیان می‌کنند: 1 .فرهنگ در گستردهترین معنی میتواند به فرآوردههای تمدن پیچیده و پیشرفته اشاره داشته باشد که در چنین معنایی به چیزهایی مانند ادبیات، هنر، فلسفه، دانش و فنشناسی باز میگردد. 2 .در زمینه دیگر فرهنگ از سوی مردمشناسان و دیگر کسانی که انسان را بررسی می‌کنند به کار میرود در این معنی به آفریدههای اندیشه، عادات، اشیاء عادی اشاره دارد که در پی انباشت آنها سازگاری پیچیدهای بین انسان و محیط طبیعی وی پدید میآید)کاویانی، 1390:4.) فرهنگ سازمانی مقصود از فرهنگ سازمانی، سامانهای از استنباط مشترک است که اعضاء نسبت به یک سازمان دارند و همین ویژگی موجب تفکیک دو سازمان از یکدیگر میشود. کریس آرجریس، فرهنگ سازمانی را نظامی زنده میخواند و آن را در قالب رفتاری که مردم در عمل از خود آشکار میسازند، راهی که بر آن پایه بهطور واقعی میاندیشند و احساس می‌کنند و شیوهای که بهطور واقعی با هم رفتار می‌کنند، تعریف میکند. ادگار شاین نیز فرهنگ سازمانی را اینگونه تعریف میکند: یک الگویی از مفروضات بنیادی است که اعضای گروه برای حل مسائل مربوط به تطابق با محیط خارجی و تکامل داخلی آن را یاد میگیرند و چنان خوب عمل میکند که معتبر شناخته شده، سپس بهصورت یک روش صحیح برای درک، اندیشه و احساس کردن در رابطه با حل مسائل سازمان به اعضای جدید آموخته میشود. جیمز پرسی معتقد است که افراد یک سازمان دارای ارزشهای مشترک، عقاید، معیارهای مناسب برای رفتار، زبان مخصوص، رمزها و سایر الگوی فکری و رفتاری هستند و بهطور خالصه، فرهنگ سازمان را الگویی از مقاصد مشترک افراد سازمان تعریف میکند. به عقیدۀ پژوهشگر دیگری، فرهنگ سازمانی عبارت است از اندیشۀ مشترک اعضای یک سازمان که آنها را از سازمان دیگر متمایز میکند. این پژوهشگر مینویسد، علیرغم اینکه تعریف واحدی از فرهنگ سازمانی وجود ندارد ولی میتوان گفت که همۀ افرادی که در این زمینه مطالعه نمودهاند، همگی توافق دارند که فرهنگ؛ • کلی است که از مجموع اجزای آن بیشتر است. • تاریخچه سازمان را منعکس میکند. • به مطالعۀ انسانشناسی مانند رسوم و نهادها مربوط میشود. • توسط گروهی از افراد که یک سازمان را تشکیل دادهاند، شکل گرفته است. • حرکت آن کند و سخت است و تغییر آن به سختی صورت میگیرد. با توجه به تعریف عنوانشده، به این نتیجه میرسیم که ً تمامی پژوهشگران از فرهنگ سازمانی بهعنوان تقریبا مجموعهای از ارزشها، باورها، عقاید، فرضیات و هنجارهای مشترک حاکم بر سازمان یاد می‌کنند. در واقع فرهنگ سازمانی همان چیزی است که بهعنوان یک پدیدۀ درست به اعضای تازه وارد آموزش داده میشود و آن بیانگر بخش نانوشته و محسوس سازمان است) کاویانی 1390:6.) ویژگیهای فرهنگ با بررسیهای زیادی که از فرهنگهای مختلف به عمل آمده، چنین به نظر میآید که علیرغم تفاوتهای موجود، همه فرهنگها دارای ویژگیهایی هستند که تعدادی از آنها را میتوان به شرح زیر معرفی کرد: - فرهنگ، آموختنی است. فرهنگ، خصوصیتی غریزی است و ذاتی نیست. فرهنگ، نظامی است که پس از زاده شدن انسان در سراسر زندگی آموخته میشود. انسان میتواند عادتهای آموختهشده خود را به دیگران منتقل کند. - فرهنگ اجتماعی است. عادتهای فرهنگی، ریشههای اجتماعی دارند و شماری از مردم که در گروهها و جامعهها زندگی می‌کنند در آن شریکاند. - فرهنگ، پدیدهای ذهنی و تصوری است. عادتهای گروهی که فرهنگ از آنها پدید میآید بهصورت هنجارها یا الگوهای رفتاری، آرمانی ذهنی میشوند یا در کالم میآیند. - فرهنگ، خشنودیبخش است. هر فرهنگی که نتواند از عهده تعیین هدف اعالی زندگی برآید از برآوردن آرمانهای نشریه علمی- تخصصی پدافند غیرعامل سال چهاردهم شماره32 19 عالی حیات نیز ناتوان است. عناصر فرهنگی تا زمانی که بر افراد یک جامعه خشنودی نهایی میبخشد میتوانند پایدار بمانند. - فرهنگ، سازگاری مییابد. فرهنگ دگرگون میشود و فراگرد دگرگونی آن همراه با تطبیق و سازگاری است. - فرهنگ، یگانهساز است. عناصر هر فرهنگ گرایش به آن دارند تا پیکری یکپارچه و به هم بافته و سازگار پدید آورند و این سازگاری به زمان نیاز دارد )سایت حوزه هنری اصفهان(. مهندسی فرهنگی ساماندهی وضعیت فرهنگی کشور نیاز به برنامه همهجانبه و به تعبیری به مهندسی دارد. مهندس کسی است که ارتباط بین اجزاء یک سازه را با یکدیگر و با کل سازه بررسی میکند و همه را در نقشه سازه محاسبه مینماید. اگر بپذیریم فرهنگ، یک سازه با اجزاء متنوع و متکثر ًَ باید طی یک نقشه و محاسبات پیچیده میباشد، طبیعتا ارتباط بین اجزا با هم و با کل سازه فرهنگ بررسی شود. شاید این همان تعبیری است که مقام معظم رهبری از آن تحت عنوان »نقشه مهندسی فرهنگی کشور« نام بردهاند. به نظر میرسد قدم اول برای تهیه این نقشه، شناخت اجزاء و مصالحی است که در این سازه به کار میرود. پس باید سعی کنیم فرهنگ را بشناسیم و تعریف نماییم و اجزاء مختلف آن را با هم و با کل فرهنگ به نحو جهتداری هماهنگ کنیم. پس مجبور خواهیم بود که فرهنگ را تبیین نماییم. در تعریف فرهنگ چنان‌که مقام معظم رهبری فرمودهاند باید سعی شود از افراط و تفریط پرهیز شود. یعنی نه فرهنگ را یک کل باز و گسترده به وسعت جامعه بدانیم که مدیریت پذیر نیست و نه با تعریفی محدود و مضیق آن را سامانه مکانیکی و بسته بدانیم. مهندسی به طور کلی یعنی اینکه یک سوژه را طرح کنید و به آن شکل دهید. منظمش کنید، بعد آن را برای سایر موارد مشابه، تعمیم بدهید. مهندسی همیشه بر مبنای اصول اثبات شدة قدیمی پیش رفته است. آجرهای نو، روی آجرهای قبلی گذاشته میشود. در یک سامانه مهندسی درست و اصولی نمیتوان تمام اصول بدیهی قبلی را زیر پا گذاشت و خراب کرد و بعد همه چیز را از ابتدا ساخت. اگر فرهنگ را سوژهای بدانیم که قابلیت کار مهندسی دارد، پس باید همة چیزهایی را که در باال به آن اشاره شد، دربارهاش قابل اجرا بدانیم. یعنی قبول کنیم فرهنگ قابلیت طراحی، تعمیم، شکلگیری و نظم یافتن دارد. همینطور باید دانست مواردی در فرهنگ عمیق ما مثل مذهب، وطن دوستی، کیان خانواده، امانتداری، احترام به بزرگترها، مهماننوازی و... پایه اثبات شده این مهندسی است و آنچه قرار است به بهانة مهندسی فرهنگی انجام بگیرد، تلفیق مذهب و ملیت با مقتضیات روز است. )سایت حوزه هنری اصفهان( تدابیر و رهنمود حضرت امام خامنه ای )مد ظلهالعالی( پیرامون مهندسی فرهنگی: فرهنگ یک سیستم است و دارای انواع و اجزائی است و مهندسی فرهنگ به عنوان یک مهندسی سیستم باید انجام پذیرد.فرهنگ یک جامعه، اساس هویت آن جامعه است. فرهنگ که میگوئیم اعم از مظاهر فرهنگی - مانند زبان و خط و امثال اینها و آنچه باطن و اصل تشکیلدهنده پیکرة فرهنگ ملی است مثل عقاید، آداب اجتماعی، مواریث ملی، خصلتهای بومی و قومی. اینها ارکان و مصالح تشکیلدهنده فرهنگ یک ملت است فرهنگ دارای انواعی است و در مهندسی فرهنگ همه این انواع فرهنگ باید مهندسی شوند. انواع فرهنگ عبارتند از فرهنگ ملی، فرهنگ عمومی، فرهنگ تخصصی، فرهنگ سازمانی فرهنگ ملی. عاملی که یک ملت را به رکود و خمودی، یا تحرک و ایستادگی، یا صبر و حوصله یا پرخاشگری و بیحوصلگی یا اظهار ذلت در مقابل دیگران، یا احساس غرور و عزت در مقابل دیگران به تحرک و فعالیت تولیدی یا به بیگارگی و خمودی تحریک میکند، فرهنگ ملی است. فرهنگ - با همین تعریف ویژه - محصول تعریف جمعی از یک جامعه است و خودش مؤثر در همه حرکات و تحوالت و تشکیلدهنده هویت یک جامعه است )مقام معظم رهبری 1383.) فرهنگ به عنوان شکلدهندة به ذهن و رفتار عمومی جامعه است. اندیشیدن و تصمیمگیری جامعه بر اساس فرهنگی است که بر ذهن آنها حاکم است. در داخل کشور، چیزهایی که در فرهنگ عمومی، ضعیف است، یا جایش کم است، کدام است؟ یکی از آنها انضباط است دیگری اعتماد به نفس ملی و اعتزاز ملی است. مورد بعدی، قانونپذیری است. مقوله بعدی، تدین و دینباوری است. موارد دیگر فرهنگ ازدواج، فرهنگ رانندگی، فرهنگ خانواده، فرهنگ اداره، فرهنگ لباس است. بنده با مد خیلی موافقم، جزو آدمهایی هستم که به مد گرایش دارم، اما مدی که از داخل جوشیده باشد - چون مد یعنی ابتکار و نوآوری - نه چیزی که از بیرون بیاید. مد آرایش مو و لباس و حرف زدن ما همهاش دارد از بیرون میآید )مقام معظم رهبری 1381.) فرهنگ مثل روحی است که در کالبد همة فعالیتهای 20 گوناگون کشور حضور و جریان دارد. فرهنگی که باید در تولید، خدمات، ساختمانسازی، کشاورزی، صنعت، سیاست خارجی و تصمیمات امنیتی رعایت شود و حدود را معین و جهت را مشخص کند. چیست؟)مقام معظم رهبری 1381) مهندسی فرهنگ تخصصی، فرهنگ اقتصادی، فرهنگ سیاسی، فرهنگ اجتماعی، مهندسی فرهنگ این است که با رویکرد سیستمی اجزاء فرهنگ اعم از فرهنگ ملی، فرهنگ عمومی، فرهنگ تخصصی، فرهنگ سازمانی، در مجموعة فرهنگ جانمایی شده و روابط آنها بخوبی تنظیم شود. ضعفهای اجزاء و روابط آنها برطرف شود. یکی از مهمترین تکالیف ما در درجه اول، مهندسی فرهنگ کشور است. یعنی مشخص کنیم که فرهنگ ملی، فرهنگ عمومی و حرکت عظیم درونی و صیرورت بخش و کیفیت بخشی که اسمش فرهنگ است و در درون انسانها و جامعه بوجود میآید، چگونه باید باشد؟ فرهنگ هدف کدام است؟ اشکاالت و نواقصاش چیست؟ چگونه باید رفع شود؟ فرهنگ موجود کدامست؟ کندیها و معارضاتش کجاست؟مجموعهای الزم است که اینها را تصویر کند )مقام معظم رهبری 1383.) فرهنگ به عنوان شکلدهنده به ذهن و رفتار عمومی جامعه است. حرکت جامعه براساس فرهنگ آن جامعه است. اندیشیدن وتصمیمگیری جامعه براساس فرهنگی است که بر ذهن آنها حاکم است. دولت و دستگاه حکومت نمیتواند از این واقعیت به این اهمیت، خود راکنار نگهدارد. وقتی مردم درخانواده و ازدواج و کسب و لباس پوشیدن وحرف زدن وتعامل اجتماعیشان درواقع دارند با یک فرهنگ حرکت می‌کنند... دولت و مجموعه حکومت نمیتواند خود را از این موضوع برکنار بدارد و بگوید باالخره فرهنگی وجود دارد و مردم به چیزی فکر می‌کنند؛ نه، ما مسئولیت داریم این فرهنگ رابشناسیم؛ اگر ناصواب است، آن را تصحیح کنیم؛ اگر ضعیف است، آن را تقویت کنیم )ازبیانات رهبرمعظم انقالب دردیداراعضای شورایعالی انقالب فرهنگی باایشان) 26/9/1381.)) یافته های تحقیق: جمهوری اسالمی ایران به لحاظ موقعیت خاص ژئوپلتیکی منطقهای جهانی همواره مورد توجه و طمع اکثر قدرتهای جهانی بوده است. در این راستا توجه به حفظ سرمایههای ملی در حوزههای مختلف نظیر دفاع، صنعت، انرژی، مالی، بهداشت، اطالعات، ارتباطات، امنیت و ... با یک رویکرد ملی و با عنایت به تدابیر و رهنمودهای مقام معظم رهبری به مقوله پدافند غیرعامل و متعاقب آن بند هفتم سیاستهای کلی نظام در مورد پدافند غیرعامل در زمینه فرهنگسازی و لزوم آموزشهای عمومی مطروحه در این بند، میتواند نقش مناسبی را در ایجاد عزم و اراده ملی در برنامهریزی، کاهش آسیبپذیریها، ایجاد درک مشترک از مفاهیم نظری و عملی مختلف پدافند غیرعامل در مراکز تولید علم، صنعت و منابع انسانی و ... ایجاد نماید. پدافند)دفاع( غیرعامل عبارتاست از بهکارگیری هر گونه ابزار، شرایط و موقعیت، به طوری که خود به خود و بدون نیاز به عامل انسانی با مراحل مختلف حمالت دشمن مقابله شود و از برنامهریزیهای دفاعی موقعیتهای مثبت طبیعی، استتار، اختفاء، پراکندگی و استحکامات استفاده گردد. پدافند غیرعامل یعنی دفاع در مقابل تهدید بدون بهکارگیری سالح و تجهیزات نظامی. در واقع میتوان گفت اقدامات گسترده پدافند غیرعامل که نیاز به فرهنگسازی و مهندسی فرهنگی آن در کشور وجود دارد، مکمل اقدامات دفاعی در کشور بوده و باعث افزایش قدرت بازدارندگی کشور در مقابل تهدیدات منطقهای و فرا منطقهای میباشد، آموزشهای گسترده و عمومی و تخصصی از ابزارهای اجرای این مهم میباشد. اجرای این آموزشها جهت فرهنگسازی نیاز به مهندسی فرهنگی به معنای برنامهریزی جهت شکلدهی به باورهای عوام و خواص جامعه دارد و آنچه قرار است بهواسطه مهندسی فرهنگی انجام بگیرد، تلفیق مذهب و ملیت با مقتضیات روز است. به گفته کارشناسان فرهنگی، حرکت برای فرهنگسازی و مهندسی فرهنگی در سطح جامعه امری سخت و زمانبر است و حداقل زمان الزم برای شکلگیری یک فرهنگ بین 3 تا 10 سال زمان نیاز دارد و میبایست هر حرکت آموزشی در زمینه فرهنگسازی، تداوم الزم را داشته باشد. حال با توجه به اخبار منتشره، مبنی بر انجام اقداماتی در راستای ارائه آموزشهای پدافند غیرعامل در دوره دبیرستان و تدوین رشتهها دانشگاهی مرتبط با پدافند غیرعامل در دانشگاههای کشور از طرف مسئولین ذیربط در سازمانهای آموزشی کشور بسیار ضروری و مناسب است، تا با توجه به محیط ادای خدمت سربازی که محیطی مستقیم در رابطه با دفاع است و در راستای تداوم زمانی و عملی آموزشهای پدافند غیرعامل و جهت فرهنگسازی آن در نسل آینده، این آموزشها با تدوین دورهای مناسب و رویکردی عملی در آموزشهای دوران خدمت سربازی تدوین و اجرا گردد، ساختار نظامی ً باید نظمساز باشد و در خصوص خدمت سربازی طبیعتا نیز وظیفه خطیر مردسازی به عهده نیروی انتظامی قرار گرفته است. آموزش دفاعی شیوه خاص خود را میطلبد که با آموزش علمی صرف، متفاوت و پیچیدهتر است. توجه نیروی انتظامی به بهره وری بیشتر از دوران خدمت سربازی و هرچه بیشتر مفید ساختن این دوره با توجه بیشتر به نیازهای اساسی جامعه در مواقع ضرورت و بحران یک امر طبیعی است، با بررسیهای بهعمل آمده توسط نگارنده نشریه علمی- تخصصی پدافند غیرعامل سال چهاردهم شماره32 21 مقاله، آموزش مدونی در خدمت سربازی در این خصوص انجام نگرفته که هماکنون این آموزش در خدمت سربازی بهصورت کوتاه مدت و آموزش عمومی امکانپذیر بوده که در برگیرنده مفاهیم، تعاریف، اصول و مبانی موضوعات عمومی پدافند غیرعامل میتواند باشد. نتیجه گیری و پیشنهاد: همانطور که در بخش یافتههای تحقیق بیان شد، جهت تداوم آموزش و فرهنگسازی پدافند غیرعامل در کشور، الزم است تا این آموزشها با رویکردی عملی در دوره خدمت سربازی ارائه گردد، و علیرغم وجود شرایط ناهمتراز و نابرابری فنآوری تسلیحاتی در جنگهای مدرن امروزی » آنکه اولین ضربه را میزند، برنده نیست، بلکه آنکه آخرین ضربه را تحمل میکند، پیروز میدان است« لذا باال بردن آستانه تحمل، افزایش مقاومت و توان دفاعی کشور به میزان قابل مالحظهای با بکارگیری اقدامات پدافند غیرعامل اجرا میشود، در این راستا یکی از مهمترین وظایفی که مطابق با بند هفتم سیاستهای کلی نظام »فرهنگسازی و آموزش عمومی در زمینه بهکارگیری اصول و ضوابط پدافند غیرعامل در بخش دولتی و غیردولتی، پیشبینی آموزشهای متناسب در سطح عمومی و عالی و توسعه تحقیقات در زمینه پدافند غیرعامل« که خطاب به سازمانهای مرتبط با آموزشهای عمومی و سازمانهای فرهنگساز جامعه میباشد و مورد تأکید نیز قرار گرفته عبارتاست از: فرهنگسازی و آموزش عمومی در زمینه بهکارگیری اصول و ضوابط پدافند غیرعامل که از مهمترین فرصتهای اجرای این سیاست، استفاده از فرصت زمانی خدمت سربازی در جهت آموزش و اشاعه و نهادینهسازی فرهنگ پدافند غیرعامل میباشد که بهشرط غنابخشی آموزشی و تداوم آن در دراز مدت ضمن آگاهسازی و فرهنگسازی در سطح کشور و بروز خالقیت و نوآوریها در این راستا به ارتقاء جایگاه جهانی کشور در این مبحث و درنهایت به افزایش قدرت بازدارندگی کشورمان در جهان، منجر خواهد گردید. با توجه به بررسیهای بهعمل آمده در این تحقیق، در این راستا موارد زیر پیشنهاد میگردد: سازمان پدافند غیرعامل کشور جلساتی با شرکت نمایندگانی از سازمان نظام وظیفه عمومی، سازمان آموزش و پرورش، وزارت تحقیقات و فناوری کشور، شورای عالی انقالب فرهنگی، در جهت مهندسی فرهنگی و اجرای آموزشهای الزم در هر بخش و فرهنگسازی پدافند غیرعامل در کشور برگزار نماید. مسئولین، تصمیمگیرندگان و کلیه افرادی که به نحوی در سیاستگذاری، تهیه و اجرای طرحهای پدافند غیرعامل سهیم میباشند، الزم است متناسب با نیاز، از آموزشهای الزم برخوردار باشند. ارائه آموزش با تشکیل دورههای آموزشی مختلف، در مراکز آموزشی نظامی میسر میباشد. نگارنده این مقاله بر این باوراست که دوران خدمت سربازی به عنوان طالییترین زمان عمر یک انسان و در عنفوان جوانی بهترین زمان یادگیری و تفکر است که در نیروهای مسلح میتوان با آموزشهای کوتاه مدت و عملی در حوزه پدافند غیرعامل این آموزش را به جامعه انتقال داده و فرهنگسازی نمود و بستر الزم جهت مهندسی فرهنگی در این حوزه در سطح جامعه را ایجاد گردد. منابع: - قرآن کریم، سوره مائده آیه 32 ،سوره انفال آیه 60 - نهج البالغه، نامه 12 - بیانات مقام معظم رهبری)مدظلهالعالی( - موحدی نیا، جعفر)1386 ،)اصول و مبانی پدافند غیرعامل، تهران، دانشگاه صنعتی مالک اشتر - ریاضی، وحید)1391« ،)طراحی الگوی مناسب آمادگی نظامی آجا«، تهران، دانشگاه عالی دفاع ملی - جاللی، غالمرضا، هاشمی فشارکی، سید جواد)1389 ،) پدافندغیرعامل در آیینه قوانین و مقررات، تهران، نقش یاس - نباتی، عزت اهلل)1389 ،)پدافند غیرعامل)اصول و مبانی(، تهران، مرکز آموزشی و پژوهشی شهید صیاد شیرازی - مدیری، مهدی و همکاران)1391« ،)شاخصهای امنیتساز پدافند غیرعامل در آمایش سرزمین«، فصلنامه راهبرد دفاعی، سال یازدهم، شماره 41 ،بهار 91 ،تهران، مرکز تحقیقات راهبردی دفاعی. - شهالیی،ناصر، مهرنیا، احمد، ولیوند زمانی، حسین)1387 ،) نظریه های راهبردی، تهران ، دافوس آجا - کاویانی، مصطفی)1390 ،)فرهنگ سازمانی - نشریه شماره1 پدافند غیرعامل، معاونت پدافند غیرعامل قرارگاه پدافند هوایی خاتم االنبیاء)ص(، تابستان 83 - نشریه شماره3پدافند غیرعامل، معاونت پدافند غیرعامل قرارگاه پدافند هوایی خاتم االنبیاء)ص(، بهار 84 - سایت حوزه هنری اصفهان 8/post/com.blogfa.defense meta.www-
مشاهده پی دی اف کل مقاله و نشریه :
