سیمای زردشت، مانی و مزدک در متون نظم فارسی تا پایان قرن ششم هجری قمری- پایان نامه کارشناسی ارشد
استاد مشاور: دکترمحسن محمدی فشارکی
https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/d830ec437bb75155c6793876b3217b98
سیمای زردشت، مانی و مزدک در متون نظم فارسی تا پایان قرن ششم هجری قمری
پارسای داخل کشور
کارشناسی ارشد
1388
موضوع: ادبیات فارسی
رشته: زبان و ادبیات فارسی
پدیدآور: فاطمه‌السادات خبوشانی استاد راهنما: مرتضی هاشمی استاد مشاور: محسن محمدی فشارکی
دانشگاه اصفهان
https://ganj.irandoc.ac.ir/viewer/d830ec437bb75155c6793876b3217b98?sample=1
داستانهای باستانی و مضامینی که مربوط به دوران پیش از اسلام هستند، یکی از منابع مهمی است که تأثیر آن در شعر تمام شاعران، به چشم می خورد و شاعران گاه و بیگاه در لابه لای اشعارشان این مضامین را در خدمت بیان هرچه بهتر اندیشه های خویش به کار گرفته اند.از جمله مضامینی که در آثار منظوم فارسی به نحو چشمگیری منعکس شده است، داستان زردشت و ظهور مانی و مزدک است. این سه شخصیت برجسته و تاریخی، که پیام آور سه آئین بزرگ و مهّم بودند، بازتاب فراوانی در ادبیات فارسی بر جای گذاشته اند و همین امر سبب گردیده تا مضامین بسیاری مربوط به این سه آئین در ادبیات ایجاد گردد. مضامینی که با آثار نظم و نثر فارسی گره و پیوندی عمیق خورده است. همین امر، ضرورت پرداختن به بررسی و پژوهشی را در رابطه با این نفوذ و تأثیر، آشکارتر می سازد. اهدافی که در این رساله مدنظر قرارگرفته اند یکی بررسی دیدگاه شاعران و شناخت سیمایی است‌‌که از این بزرگان در ادبیات فارسی ارائه گردیده است. هدف دیگر ترسیم چهره ادبی این بزرگان و مقایسه ای میان شخصیت تاریخی و داستانی این شخصیت ها در آثار منظوم فارسی است.
ادبیات فارسی / Persian Literature
نثر فارسی / Persian prose literature
بررسی آثار ادبی / Literature Review
همرسانی
عنوان صفحه
پیشگفتار
فصل اول: زردشت
1-1- زردشت و آیین زردشتی 1
1-1-1- نام و نسب خانوادگی زردشت 1
1-1-2- زمان و زادگاه زردشت 2
1-1-3- احوال زردشت 2
1-1-4- اوستا 3
1-1-5- امشاسپندان 5
1-1-6- ایزدان یا یزته ها 5
1-1-7- توحید و یکتاپرستی در آیین زردشت 6
1-1-8- تعلیمات زردشت 7
1-1-9- آتش در دین زردشتی 10
1-1- 10- وضعیت آیین زردشتی پس از اسلام ( قرن‌های اول تا چهارم هجری) 12
1-1-11- بازتاب آیین زردشتی در قرآن و حدیث 13
1-2- سیمای زردشت در ادبیات فارسی 15
1-2-1- زردشت 15
1-2-1-1- دقیقی 15
1-2-1-2- فردوسی 23
1-2-1-3- منوچهری 32
1-2-1-4- قطران تبریزی 33
1-2-2-5- ناصرخسرو 33
1-2-1-6- مسعودسعد سلمان 34
1-2-1-7- امیرمعزّی 35
1-2-1-8- سنایی 35
عنوان صفحه
1-2-1-9- انوری 38
1-2-1-10- خاقانی 39
1-2-1-11- نظامی 41
1-2-2- دین بهی 44
1-2-2-1- دقیقی 44
1-2-2-2- فردوسی 45
1-2-3- گبر 46
1-2-3-1- فردوسی 46
1-2-3-2- عنصری 47
1-2-3-3- ناصرخسرو 48
1-2-3-4- مسعودسعد سلمان 49
1-2-3-5- ابوالفرج رونی 49
1-2-3-6- سنایی 49
1-2-3-7- انوری 52
1-3-3-8- خاقانی 53
1-2-3-9- نظامی 54
1-2-4- مجوس 55
1-2-4-1- مسعودسعد سلمان 55
1-2-4-2- خاقانی 55
1-2-4-3- نظامی 56
1-2-5- اوستا، زند و پازند 57
1-2-5-1- دقیقی 57
1-2-5-2- فردوسی 59
1-2-5-3- فرّخی سیستانی 64
1-2-5-4- قطران تبریزی 65
عنوان صفحه
1-2-5-5- ناصرخسرو 65
1-2-5-6- امیرمعزّی 66
1-2-5-7- سنایی 66
1-2-5-8- انوری 66
1-2-5-9- خاقانی 67
1-2-5-10- نظامی 68
1-2-6- زندباف 69
1-2-6-1- منوچهری 70
1-2-6-2- قطران تبریزی 70
1-2-6-3- مسعودسعد سلمان 70
1-2-6-4- نظامی 70
1-2-7- زندواف 71
1-2-7-1- فرّخی سیستانی 71
1-2-7-2- عنصری 71
1-2-7-3- منوچهری 72
1-2-7-4- امیرمعزّی 72
1-2-8- زندخوان 72
1-2-8-1- فرّخی سیستانی 73
1-2-8-2- منوچهری 73
1-2-8-3- خاقانی 73
1-2-8-4- نظامی 73
1-2-9- زنّار 74
1-2-9-1- فردوسی 74
1-2-9-2- امیرمعزی 74
1-2-9-3- خاقانی 74
عنوان صفحه
1-2-9-4- سنایی 75
1-2-10- جشن سده 75
1-2-10-1- فردوسی 76
1-2-10-2- فرخی سیستانی 76
1-2-10-3- قطران 76
1-2-10-4- منوچهری 76
1-2-11- مهرگان 76
1-2-11-1- فردوسی 77
1-2-11-2- فرخی 77
1-2-11-3- قطران 77
1-2-11-4- عنصری 77
1-2-11-5- منوچهری 78
1-2-11-6- امیر معزی 78
1-2-11-7- مسعود سعد سلمان 78
1-2-11-8- ابوالفرج رونی 78
1-2-11-9- انوری 79
1-2-12- بهمنجنه 79
1-2-12-1- فرخی 79
1-2-12-2- منوچهری 79
1-2-12-3- انوری 80
1-2- 13- آتشکده 80
1-2-13-1- دقیقی 80
1-2-13-2- مسعود سعد 80
1-2-13-3- نظامی 81
1-2-14- اهریمن 81
عنوان صفحه
1-2-14-1- عنصری 81
1-2-14-2- امیر معزی 81
1-2-14-3- مسعود سعد 81
1-2-14-4- خاقانی 82
1-2-14-5- سنایی 82
نتیجه گیری 83
فصل دوم: مانی
2-1- مانی و آیین مانوی 85
2-1-1- نام مانی 85
2-1-2- سال ولادت و زادگاه مانی 86
2-1-3- پدر و مادر مانی 86
2-1-4- ظهور ملک بر مانی 87
2-1-5- مسافرت مانی برای تبلیغ دین خود و اعلان رسالت 87
2-1-6- پایان کار مانی 88
2-1-7- عقاید مانی 89
2-1-8- مراتب مانویان 90
2-1-9- مناسک دینی مانویان 91
2-1-10- آثار مانی 91
2-1-11- سرچشمه‌دین مانی 92
2-1-12- نظر مانی درباب پیامبری خود و ادیان دیگر 94
2-1-13- سیر مانویت در مشرق ( ترکستان چین ) 94
2-1-14- مانویان و زنادقه 95
2-1-15- ارژنگ ( انگلیون ) 96
2-2- سیمای مانی در ادبیات فارسی 97
عنوان صفحه
2-2-1- مانی 97
2-2-1-1- فردوسی 97
2-2-1-2- فرّخی سیستانی 100
2-2-1-3- منوچهری 102
2-2-1-4- ناصرخسرو 102
2-2-1-5- مسعودسعد سلمان 105
2-2-1-6- امیرمعزّی 110
2-2-1-7- سنایی 113
2-2-1-8- انوری 115
2-2-1-9- خاقانی 116
2-2-1-10- نظامی 117
2-2-2- ارژنگ 121
2-2-2-1- فردوسی 121
2-2-2-2- فرّخی سیستانی 122
2-2-2-3- منوچهری 124
2-2-2-4- ناصرخسرو 124
2-2-2-5- مسعودسعد سلمان 126
2-2-2-6- امیرمعزّی 127
2-2-2-7-انوری 128
2-2-2-8-خاقانی 128
2-2-2-9- نظامی 129
2-2-3- انگلیون 131
2-2-3-1- امیرمعزّی 131
2-2-3-2- سنایی 131
نتیجه گیری 132
عنوان صفحه
فصل سوم: مزدک
3-1- مزدک و آیین مزدکی 134
3-1-1- نام و نسب و زادگاه مزدک 134
3-1-2- ظهورمزدک 135
3-1-3- عقاید مزدک 136
3-1-4- پایان کار مزدک 138
3-2- سیمای مزدک در ادبیات فارسی 139
3-2-1- مزدک 139
3-2-1-1- فردوسی 139
3-2-1-2- ابوالفرج رونی 139
3-2-1-3- خاقانی 147
نتیجه گیری 147
نتیجه گیری پایانی 151
فهرست منابع( کتابها) 153
فهرست منابع ( مجلات فارسی) 156
همرسانی
- قرآن مجید.
2- انوری، علی بن محمد،( 1364 )؛ دیوان؛ به اهتمام محمد تقی مدرس رضوی، انتشارات علمی و فرهنگی.
3- اوشیدری، جهانگیر،(1371 )؛ دانشنامه مزدیسنا؛ بی جا، انتشارات مرکز.
4- بار، کای و سن، آسمو و بویس مری،( بی تا )؛ دیانت زرتشتی؛ ترجمه فریدون وهمن، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
5- بلعمی، ابوعلی محمد بن عبدالله، (1341)؛تاریخ بلعمی؛ تصحیح ملک الشعراء به کوشش پروین گنابادی،تهران، چاپ کانپور( هند ).
6- بویس، مری،(1374)؛ تاریخ کیش زرتشت؛ ترجمۀ همایون صنعتی زاده، تهران، انتشارات توس.
7- بیهقی، ابوالحسن علی بن زید، (1308)؛ تاریخ بیهق؛به تصحیح بهمنیار، چاپخانه کانون.
8- تقی زاده، سیدحسن، (1335)؛ مانی و دین او ( دو خطابه سید حسن تقی زاده در انجمن ایرانشناسی )؛ فراهم آورده احمد افشار شیرازی، تهران، چاپخانه مجلس.
9- تنسر، (1354)؛نامه تنسر؛ به تصحیح مجتبی مینوی، تهران، انتشارات خوارزمی.
10- حر عاملی، محمد بن الحسن، ( بی تا)؛ وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه؛ به تصحیح حاج شیخ محمد رازی، بیروت، التراث العربی.
11- حکمت، علی اصغر، (1371 )؛تاریخ ادیان؛ به کوشش پروین و پریچهر حکمت، چاپ پنجم، چاپ گوته.
12- خاقانی¬شروانی، افضل الدین بدیل بن علی نجار، (1368 )؛ دیوان؛ به کوشش دکتر ضیاءالدین سجادی، انتشارات زوار.
13- خسروی، خسرو،(1359)؛مزدک، تهران، انتشارات دنیای نو.
14- خواوندشاه، میر محمد بن سید برهان الدین، (1338 )؛ تاریخ روضه الصّفا؛ انتشارات پیروز.
15- دقیقی طوسی، ابومنصور محمدبن احمد،(1368)؛ دیوان؛ به اهتمام محمد جواد شریعت، تهران، انتشارات اساطیر.
16- دهخدا، علی اکبر، ( 1352)؛ لغت نامه؛ تهران، سازمان لغت نامه.
17- رضایی، عبدالعظیم، (1368 )؛ اصل و نسب و دین های ایرانیان باستان؛ انتشارات طلوع آزادی.
18- رضی، هاشم، ( 1382)، آیین مغان و پژوهشی درباره دین های ایران باستان؛ تهران، انتشارات سخن.
19- رونی، ابوالفرج بن مسعود،( 1347 )؛ دیوان؛ به اهتمام محمود مهدوی دامغانی، تهران، انتشارات کتابفروشی باستان.
20- سلمان، مسعود بن سعد،( 1364 )؛ دیوان؛ به تصحیح دکتر مهدی نوریان، اصفهان، انتشارات کمال.
21- سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدودبن آدم،( 1366 )؛ حدیقه الحقیقه و شریعه الطریقه؛ به جمع و تصحیح مدرس رضوی، تهران، چاپخانۀ سپهر.
22- ______________________،( 1362)؛ دیوان؛ به سعی و اهتمام مدرس رضوی، تهران، انتشارات سنایی.
23- شهیدی، جعفر،(1357)؛ شرح لغات و مشکلات دیوان انوری ابیوردی؛ تهران، انتشارات انجمن آثار ملی.
24- صفا، ذبیح الله،( 1357)؛ تاریخ ادبیات ایران؛ تهران، چاپخانۀ رامین.
25- طباطبائی، سید محمد حسین، ( 1370 )؛ تفسیر المیزان؛ ترجمۀ سید محمد باقر موسوی همدانی، چاپ پنجم، مرکز نشر فرهنگی رجاء و موسسۀ انتشارات امیرکبیر.
26- طوسی، خواجه نظام الملک، (1348)؛ سیاستنامه؛ به کوشش جعفر شعار، تهران.
27- عبداللهی، فرشته، ( 1369)؛ دین زرتشت و نقش آن در جامعه ساسانیان، انتشارات ققنوس.
28- عنصری، ابوالقاسم حسن،(1342)؛ دیوان؛ به کوشش دکتر محمد دبیر سیاقی، انتشارات سنایی.
29- ______________،( بی تا)؛ مثنوی وامق و عذرا، مقدمه و تصحیح و تحشیه دکتر مولوی محمد شفیع به سعی و اهتمام احمد ربانی، انتشارات دانشگاه پنجاب.
30- فرخی سیستانی، علی بن جولوغ،(1371) ؛ دیوان؛ به کوشش دکتر محمد دبیر سیاقی، تهران، کتابفروشی زوار.
31- فردوسی، ابوالقاسم، (1376)؛ شاهنامه؛ به کوشش سعید حمیدیان، تهران، نشر قطره.
32- قبادیانی، ابومعین ناصربن خسرو، (1353)؛ دیوان؛ به تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
33- قطران تبریزی، ابومنصور،( 1362)؛ دیوان؛ از روی نسخۀ محمد نخجوانی، تهران، انتشارات ققنوس.
34- کرباسیان، ملیحه وکریمی زنجانی اصل، محمد،(1384)؛ کشاکشهای مانوی –مزدکی در ایران عهد ساسانی؛ تهران، نشر اختران.
35- کریستن¬سن، آرتور،(1309)؛ تاریخ سلطنت قباد و ظهور مزدک؛ ترجمه نصرالله فلسفی، تهران، انتشارات موسسه خاور.
36- کلیما، اوتاکر، (1359)؛ تاریخ جنبش مزدکیان؛ ترجمه جهانگیر فکری ارشاد، انتشارات توس.
37- کلیم کایت، هانس یواخیم، (1372)؛ هنر مانوی؛ ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل پور، تهران، انتشارات فکر روز.
38- گرن، گئوویدن، (بی تا)؛ مانی؛ ترجمه فیروز فیروز نیا، انتشارات دانشگاه آزاد ایران.
39- گریشمن،( 1355)؛ ایران از آغاز تا اسلام؛ ترجمه دکتر معین، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
40- مسعودی ، ابوالحسن علی بن حسین، (1349)؛ التنبیه و الاشراف؛ ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
41- معزّی، امیر الشعراء محمد بن عبدالملک نیشابوری،(1362)؛ دیوان؛ با مقدمه و تصحیح ناصر هیری، تهران، انتشارات مرزبان.
42- معین، محمَد،( 1326)؛ مزدیسنا و تأثیر آن در ادبیات پارسی؛ تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
43- منوچهری دامغانی، ابوالنجم احمدبن قوص بن احمد، (1363)؛ دیوان؛ به کوشش دکتر محمد دبیر سیاقی، انتشارات زوار.
44- مهر، فرهنگ،( 1374)؛ دیدی نو از دینی کهن ( فلسفه زرتشت )؛ انتشارات دیبا.
45- مهرین، مهرداد،( 1362)؛ دین بهی ( فلسفه دین زرتشت )؛ بی جا، انتشارات فروهر.
46- میرباقری فرد و دیگران، ( 1381 )؛ تاریخ ادبیات ایران 1 ؛ چاپ اول، تهران.
47- ناطق، ناصح،( 1357)؛ بحثی درباره زندگی مانی و پیام او؛ تهران، انتشارات امیرکبیر.
48- نظامی گنجه ای، الیاس بن یوسف، (1366)؛ کلیات ؛ به اهتمام وحید دستگردی، تهران، انتشارات امیرکبیر.
49- نقوی خیال امروهوی، سید علی مهدی، (1352)؛ بررسی تاریخی و مادی در عقاید مزدک؛ تهران، انتشارات عطایی.
50- نیبرگ، هنریک ساموئل، (1383)؛ دینهای ایران باستان؛ ترجمۀ سیف الدین نجم آبادی، کرمان، انتشارات دانشگاه شهید باهنر کرمان.
51- وحیدی، حسین، (1361)؛ لغزشهایی در شناخت کیش زرتشتی؛ چاپ اول، انتشارات چاپ خواجه.
52- هینلز، جان، (1373)؛ شناخت اساطیر ایران؛ ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلّی، تهران، نشر سرچشمه.
فهرست منابع: ( مجلات فارسی)
1- ابوالقاسمی، محسن، (1374)؛ شرح الفهرست ابن ندیم؛ مجله آشنا، شماره 22، سال چهارم.
2- علوی، پرتو،( 1352)؛ مختصری درباره تاریخ مزدک، مجله نگین شماره های 98و99.
3- یارشاطر، احسان،( بی تا)؛ افسانه خلقت در آثارمانوی ؛ مجله یغما، جلد چهارم.
همرسانی
https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/d830ec437bb75155c6793876b3217b98
