‏اصول دین - نسخه خطی موجود در کتابخانه مرعشی

ملا محمد باقر فشارکی

 

حل نکهداری نسخه	:	قم
‏مرکز نگهدارنده نسخه	:	کتابخانه مرعشی
‏شماره بازیابی نسخه	:	۲۷۷۲/۱
‏سرشناسه	:	فشارکی ، محمد باقر بن محمد جعفر
‏عنوان و نام پدیدآور	:	‏اصول دین[نسخه خطی]
‏مشخصات ظاهری	:	۱پ-۲۷ر( ۲۶ برگ)، ۱۶ سطر؛ ۱۷×۱۰/۵ س م
‏یادداشت مشخصات ظاهری	:	نوع و تزیینات جلد: تیماج مشکی خط: نسخ
‏خصوصیات نسخه موجود	:	آغاز: افتاده : و هدا هما الصراط السوی ... بعرض برادران ایمانی میرساند که مخفی نیست. انجام: و اخلاء روحانی را از آن با بهره نماید بحق محمد و آله الطاهرین. نسخه افتادگی از آغاز دارد. عناوین شنگرف ، در حاشیه تصحیح شده است.
‏معرفی نسخه	:	معرفی کتاب: در اصول دین پنجگانه اعتقادی شیعه بر پایه های ادله عقلی به اندازه ای که دانستن آن بر هر مسلمان مکلف لازم است ، با شواهدی از احادیث حضرات معصومین علیهم السلام در بحث امامت ، مشتمل بر یک مقدمه در معنی اسلام و ایمان پس از آن چهار فصل . بحثها مختصر ولی در موضوع امامت بتفصیل بیشتری پرداخته و تالیف آنرا در شب سوم جمادی الاول ۱۳۰۵ بپایان برده است . ( احمد حسینی اشکوری )
‏یادداشت کلی	:	آغاز کتاب: الحمدلله رب العالمین ..بعرض برادران اعالی و اخلا روحانی می رساند که این مختصری است در بیان اصول دین و ایمان . انجام کتاب: ختم الله امورنا بالعزة و السعادة بمحمد و عترته الطاهرین . تاریخ تالیف:۳جمادی الثانی ۱۳۰۵ ق. تدوین و گردآوری: موسسه فرهنگی پژوهشی الجواد
‏یادداشت باز تکثیر	:	سال چاپ: ۱۳۰۶قمری نوع چاپ: سنگیاصول دین و ایمان: (صص۱-۲۲)., سال چاپ: ۱۳۳۱قمری نوع چاپ: سنگی(۱۰۸-۱۱۱صص)., نوع چاپ: سنگی ناشر: بی ناشربدون تاریخ، (۵۰-۶۹)., نوع چاپ: سنگی ناشر: بی ناشربدون تاریخ،(۱۲۸-۱۳۰صص)., سال چاپ: ۱۲۹۶قمری نوع چاپ: سنگی ناشر: بی ناشر(۱-۲۲صص)
‏منابع اثر، نمایه ها، چکیده ها	:	منابع کتابشناسی: مرعشی ۳۲۹/۷ منابع کتابشناسی: ‌ مرکز احیاء میراث ۱۵۸/۱ منابع کتابشناسی: عکسی مرکز احیاء ۳۸۷/۶ منابع کتابشناسی: فهرستواره منزوی ۱۰۰/۹ (۱ نسخه) منابع کتابشناسی: علوم عقلی اسلامی-عکسی ف۱: ۲۴۴ منابع کتابشناسی: دنا ۱: ۱۰۹۰ (۱نسخه) ماخذ: فهرست نسخه های خطی کتابخانه آیة الله نجفی مرعشی. ج.۷
‏موضوع های کنترل نشده	:	کلام و اعتقادات

 

http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=6542491&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_&sortKeyValue2=sortkey_

 

 

‏محل نکهداری نسخه	:	قم
‏مرکز نگهدارنده نسخه	:	کتابخانه مرکز احیاء میراث اسلامی
‏شماره بازیابی نسخه	:	۱۱۳
‏سرشناسه	:	فشارکی ، محمد باقر بن محمد جعفر
‏عنوان و نام پدیدآور	:	‏اصول دین[نسخه خطی]
‏مشخصات ظاهری	:	۶۴ برگ، ۱۹ سطر؛ ۲۲×۱۵ س م
‏یادداشت مشخصات ظاهری	:	نوع و تزیینات جلد: تیماج قهوه ای خط: نسخ
‏خصوصیات نسخه موجود	:	آغاز: الحمدلله رب العالمین ..بعرض برادران اعالی و اخلا روحانی می رساند که این مختصری است در بیان اصول دین و ایمان . انجام: ختم الله امورنا بالعزة و السعادة بمحمد و عترته الطاهرین . در عصر مولف ،‌ عناوین شنگرف ، در حاشیه بخط مولف تصحیح شده است و نشانی مقابله در پایان نسخه دیده می شود .
‏معرفی نسخه	:	معرفی کتاب: در اصول دین پنجگانه اعتقادی شیعه بر پایه های ادله عقلی به اندازه ای که دانستن آن بر هر مسلمان مکلف لازم است ، با شواهدی از احادیث حضرات معصومین علیهم السلام در بحث امامت ، مشتمل بر یک مقدمه در معنی اسلام و ایمان پس از آن چهار فصل . بحثها مختصر ولی در موضوع امامت بتفصیل بیشتری پرداخته و تالیف آنرا در شب سوم جمادی الاول ۱۳۰۵ بپایان برده است . ( احمد حسینی اشکوری )
‏یادداشت کلی	:	آغاز کتاب: الحمدلله رب العالمین ..بعرض برادران اعالی و اخلا روحانی می رساند که این مختصری است در بیان اصول دین و ایمان . انجام کتاب: ختم الله امورنا بالعزة و السعادة بمحمد و عترته الطاهرین . تاریخ تالیف:۳جمادی الثانی ۱۳۰۵ ق. تدوین و گردآوری: موسسه فرهنگی پژوهشی الجواد
‏یادداشت باز تکثیر	:	سال چاپ: ۱۳۰۶قمری نوع چاپ: سنگیاصول دین و ایمان: (صص۱-۲۲)., سال چاپ: ۱۳۳۱قمری نوع چاپ: سنگی(۱۰۸-۱۱۱صص)., نوع چاپ: سنگی ناشر: بی ناشربدون تاریخ، (۵۰-۶۹)., نوع چاپ: سنگی ناشر: بی ناشربدون تاریخ،(۱۲۸-۱۳۰صص)., سال چاپ: ۱۲۹۶قمری نوع چاپ: سنگی ناشر: بی ناشر(۱-۲۲صص)
‏منابع اثر، نمایه ها، چکیده ها	:	منابع کتابشناسی: مرعشی ۳۲۹/۷ منابع کتابشناسی: ‌ مرکز احیاء میراث ۱۵۸/۱ منابع کتابشناسی: عکسی مرکز احیاء ۳۸۷/۶ منابع کتابشناسی: فهرستواره منزوی ۱۰۰/۹ (۱ نسخه) منابع کتابشناسی: علوم عقلی اسلامی-عکسی ف۱: ۲۴۴ منابع کتابشناسی: دنا ۱: ۱۰۹۰ (۱نسخه) ماخذ: فهرست نسخه های خطی مرکز احیاء میراث اسلامی. ج.۱
‏موضوع های کنترل نشده	:	کلام و اعتقادات

 

 

http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=6610007&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_&sortKeyValue2=sortkey_

 

 

‏اصول دین

‏محل نکهداری نسخه	:	قم
‏مرکز نگهدارنده نسخه	:	کتابخانه علوم عقلی اسلامی
‏شماره بازیابی نسخه	:	۲۱۲عکسی
‏سرشناسه	:	فشارکی ، محمد باقر بن محمد جعفر
‏عنوان و نام پدیدآور	:	‏اصول دین[نسخه خطی]
‏وضعیت استنساخ	:	قرن ۱۴
‏مشخصات ظاهری	:	۶۴ برگ، ۱۹ سطر
‏یادداشت مشخصات ظاهری	:	خط: نسخ
‏خصوصیات نسخه موجود	:	آغاز: بسمله . الحمدلله رب العالمین ..بعرض برادران اعالی و اخلا روحانی می رساند که این مختصر است در بیان اصول دین و ایمان . انجام: و قد فرق الفراغ منه فی الساعة السادسة من الیل الثالث من اولی الجمادین من عام خمس و ثلث مائه بعد الالف ... ختم الله امورنا بالعزة و السعادة بمحمد و عترته الطاهرة.
‏معرفی نسخه	:	معرفی کتاب: در اصول دین پنجگانه اعتقادی شیعه بر پایه های ادله عقلی به اندازه ای که دانستن آن بر هر مسلمان مکلف لازم است ، با شواهدی از احادیث حضرات معصومین علیهم السلام در بحث امامت ، مشتمل بر یک مقدمه در معنی اسلام و ایمان پس از آن چهار فصل . بحثها مختصر ولی در موضوع امامت بتفصیل بیشتری پرداخته و تالیف آنرا در شب سوم جمادی الاول ۱۳۰۵ بپایان برده است . ( احمد حسینی اشکوری )
‏یادداشت کلی	:	آغاز کتاب: الحمدلله رب العالمین ..بعرض برادران اعالی و اخلا روحانی می رساند که این مختصری است در بیان اصول دین و ایمان . انجام کتاب: ختم الله امورنا بالعزة و السعادة بمحمد و عترته الطاهرین . کامل-محل نگهداری: احیا(۱۱۳) تاریخ تالیف:۳جمادی الثانی ۱۳۰۵ ق. تدوین و گردآوری: موسسه فرهنگی پژوهشی الجواد
‏یادداشت باز تکثیر	:	سال چاپ: ۱۳۰۶قمری نوع چاپ: سنگیاصول دین و ایمان: (صص۱-۲۲)., سال چاپ: ۱۳۳۱قمری نوع چاپ: سنگی(۱۰۸-۱۱۱صص)., نوع چاپ: سنگی ناشر: بی ناشربدون تاریخ، (۵۰-۶۹)., نوع چاپ: سنگی ناشر: بی ناشربدون تاریخ،(۱۲۸-۱۳۰صص)., سال چاپ: ۱۲۹۶قمری نوع چاپ: سنگی ناشر: بی ناشر(۱-۲۲صص)
‏منابع اثر، نمایه ها، چکیده ها	:	منابع کتابشناسی: مرعشی ۳۲۹/۷ منابع کتابشناسی: ‌ مرکز احیاء میراث ۱۵۸/۱ منابع کتابشناسی: عکسی مرکز احیاء ۳۸۷/۶ منابع کتابشناسی: فهرستواره منزوی ۱۰۰/۹ (۱ نسخه) منابع کتابشناسی: علوم عقلی اسلامی-عکسی ف۱: ۲۴۴ منابع کتابشناسی: دنا ۱: ۱۰۹۰ (۱نسخه) ماخذ: فهرست نسخه های عکسی علوم عقلی اسلامی. ج.۱
‏موضوع های کنترل نشده	:	کلام و اعتقادات

 

http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=7165729&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_&sortKeyValue2=sortkey_

 

 

محل نکهداری نسخه	:	قم
‏مرکز نگهدارنده نسخه	:	کتابخانه علوم عقلی اسلامی
‏شماره بازیابی نسخه	:	۲۱۲عکسی
‏سرشناسه	:	فشارکی ، محمد باقر بن محمد جعفر
‏عنوان و نام پدیدآور	:	‏اصول دین[نسخه خطی]
‏وضعیت استنساخ	:	قرن ۱۴
‏مشخصات ظاهری	:	۶۴ برگ، ۱۹ سطر
‏یادداشت مشخصات ظاهری	:	خط: نسخ
‏خصوصیات نسخه موجود	:	آغاز: بسمله . الحمدلله رب العالمین ..بعرض برادران اعالی و اخلا روحانی می رساند که این مختصر است در بیان اصول دین و ایمان . انجام: و قد فرق الفراغ منه فی الساعة السادسة من الیل الثالث من اولی الجمادین من عام خمس و ثلث مائه بعد الالف ... ختم الله امورنا بالعزة و السعادة بمحمد و عترته الطاهرة.
‏معرفی نسخه	:	معرفی کتاب: در اصول دین پنجگانه اعتقادی شیعه بر پایه های ادله عقلی به اندازه ای که دانستن آن بر هر مسلمان مکلف لازم است ، با شواهدی از احادیث حضرات معصومین علیهم السلام در بحث امامت ، مشتمل بر یک مقدمه در معنی اسلام و ایمان پس از آن چهار فصل . بحثها مختصر ولی در موضوع امامت بتفصیل بیشتری پرداخته و تالیف آنرا در شب سوم جمادی الاول ۱۳۰۵ بپایان برده است . ( احمد حسینی اشکوری )
‏یادداشت کلی	:	آغاز کتاب: الحمدلله رب العالمین ..بعرض برادران اعالی و اخلا روحانی می رساند که این مختصری است در بیان اصول دین و ایمان . انجام کتاب: ختم الله امورنا بالعزة و السعادة بمحمد و عترته الطاهرین . کامل-محل نگهداری: احیا(۱۱۳) تاریخ تالیف:۳جمادی الثانی ۱۳۰۵ ق. تدوین و گردآوری: موسسه فرهنگی پژوهشی الجواد
‏یادداشت باز تکثیر	:	سال چاپ: ۱۳۰۶قمری نوع چاپ: سنگیاصول دین و ایمان: (صص۱-۲۲)., سال چاپ: ۱۳۳۱قمری نوع چاپ: سنگی(۱۰۸-۱۱۱صص)., نوع چاپ: سنگی ناشر: بی ناشربدون تاریخ، (۵۰-۶۹)., نوع چاپ: سنگی ناشر: بی ناشربدون تاریخ،(۱۲۸-۱۳۰صص)., سال چاپ: ۱۲۹۶قمری نوع چاپ: سنگی ناشر: بی ناشر(۱-۲۲صص)
‏منابع اثر، نمایه ها، چکیده ها	:	منابع کتابشناسی: مرعشی ۳۲۹/۷ منابع کتابشناسی: ‌ مرکز احیاء میراث ۱۵۸/۱ منابع کتابشناسی: عکسی مرکز احیاء ۳۸۷/۶ منابع کتابشناسی: فهرستواره منزوی ۱۰۰/۹ (۱ نسخه) منابع کتابشناسی: علوم عقلی اسلامی-عکسی ف۱: ۲۴۴ منابع کتابشناسی: دنا ۱: ۱۰۹۰ (۱نسخه) ماخذ: فهرست نسخه های عکسی علوم عقلی اسلامی. ج.۱
‏موضوع های کنترل نشده	:	کلام و اعتقادات

 

 

http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=6782384&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_&sortKeyValue2=sortkey_

 

‏محل نکهداری نسخه	:	قم
‏مرکز نگهدارنده نسخه	:	کتابخانه مرکز احیاء میراث اسلامی
‏شماره بازیابی نسخه	:	۲۳۳۲ عکسی
‏سرشناسه	:	فشارکی ، محمد باقر بن محمد جعفر
‏عنوان و نام پدیدآور	:	‏اصول دین[نسخه خطی]
‏مشخصات ظاهری	:	۱۲۸ صفحه
‏یادداشت مشخصات ظاهری	:	خط: نسخ
‏خصوصیات نسخه موجود	:	آغاز: الحمد لله رب العالمین ....بعرض برادران اعالی و اخلاء روحانی می رساند که این مختصری است در بیان اصول دین و ایمان ... در عصر مولف ، عناوین شنگرف ، در حاشیه به خط مولف تصحیح شده و نشانی مقابله در پایان نسخه دیده می شود .
‏معرفی نسخه	:	معرفی کتاب: در اصول دین پنجگانه اعتقادی شیعه بر پایه های ادله عقلی به اندازه ای که دانستن آن بر هر مسلمان مکلف لازم است ، با شواهدی از احادیث حضرات معصومین علیهم السلام در بحث امامت ، مشتمل بر یک مقدمه در معنی اسلام و ایمان پس از آن چهار فصل . بحثها مختصر ولی در موضوع امامت بتفصیل بیشتری پرداخته و تالیف آنرا در شب سوم جمادی الاول ۱۳۰۵ بپایان برده است . ( احمد حسینی اشکوری )
‏یادداشت کلی	:	آغاز کتاب: الحمدلله رب العالمین ..بعرض برادران اعالی و اخلا روحانی می رساند که این مختصری است در بیان اصول دین و ایمان . انجام کتاب: ختم الله امورنا بالعزة و السعادة بمحمد و عترته الطاهرین . نسخه اصل: کتابخانه مرکز احیاء میراث اسلامی - قم ۱۱۳ . تاریخ تالیف:۳جمادی الثانی ۱۳۰۵ ق. تدوین و گردآوری: موسسه فرهنگی پژوهشی الجواد
‏یادداشت باز تکثیر	:	سال چاپ: ۱۳۰۶قمری نوع چاپ: سنگیاصول دین و ایمان: (صص۱-۲۲)., سال چاپ: ۱۳۳۱قمری نوع چاپ: سنگی(۱۰۸-۱۱۱صص)., نوع چاپ: سنگی ناشر: بی ناشربدون تاریخ، (۵۰-۶۹)., نوع چاپ: سنگی ناشر: بی ناشربدون تاریخ،(۱۲۸-۱۳۰صص)., سال چاپ: ۱۲۹۶قمری نوع چاپ: سنگی ناشر: بی ناشر(۱-۲۲صص)
‏منابع اثر، نمایه ها، چکیده ها	:	منابع کتابشناسی: مرعشی ۳۲۹/۷ منابع کتابشناسی: ‌ مرکز احیاء میراث ۱۵۸/۱ منابع کتابشناسی: عکسی مرکز احیاء ۳۸۷/۶ منابع کتابشناسی: فهرستواره منزوی ۱۰۰/۹ (۱ نسخه) منابع کتابشناسی: علوم عقلی اسلامی-عکسی ف۱: ۲۴۴ منابع کتابشناسی: دنا ۱: ۱۰۹۰ (۱نسخه) ماخذ: فهرست نسخه های عکسی مرکز احیاء میراث اسلامی. ج.۶
‏موضوع های کنترل نشده	:	کلام و اعتقادات

http://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=6358432&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_&sortKeyValue2=sortkey_

 

 

#####################################################################

###############################################################

#######################################################

###########################################

#################################

اصول و فروع دین اسلام به ترتیب چیست ؟

شیعیان ارکان را به دو دسته اصلی و فرعی تقسیم می‌کنند. اصول بر مبنای اصول عقیدتی‌ است و فروع بر مبنای اعمال واجب. اعتقاد به اصول شرط پذیرش دین و مذهب‌اند اما انجام فروع شرط لازم برای مسلمان‌بودن نیست.

 

به گزارش رهیافتگان (پایگاه جامع مبلغین و تازه مسلمانان ) ارکان اسلام به مجموعه‌ای از پایه‌ها و اعمال اسلامی گفته‌ می‌شود که شرط پذیرش اسلام برای یک مسلمان است.

ارکان شیعیان:شیعیان ارکان را به دو دسته اصلی و فرعی تقسیم می‌کنند. اصول بر مبنای اصول عقیدتی‌ است و فروع بر مبنای اعمال واجب. اعتقاد به اصول شرط پذیرش دین و مذهب‌اند اما انجام فروع شرط لازم برای مسلمان‌بودن نیست.

 

 

اصول دین شیعه به‌ ترتیب از قرار زیرند:

1- توحید : به معنای یگانگی خداوند متعال است.

2- معاد : به معنای آن است که روزی همه مکلفان برای بازخواست و حساب در پیشگاه الهی گرد هم می‌آیند و هر کس به پاداش و کیفر خویش می‌رسد. (قیامت)

3- نبوت : به معنای پیامبری محمد بن عبدالله و دیگر پیامبران الهی است.

4- عدل : به معنای آن است که افعال خداوند متعال از سر دادگری و شایستگی است و به هیچ کس ستم نمی‌کند و هر چیزی را در جای خویش نگه می‌دارد و با هر موجودی، چنانکه شایسته‌اَست رفتار می‌کند.

5- امامت : بدین معنا که پس از پیامبر اسلام دوازده امام معصوم منصب خلافت و امامت را بر عهده دارند و آنان منصوب خداوند متعال‌اند.

 

فروع دین نیز به مجموعه ده عمل اسلامی که انجامشان واجب‌ است اطلاق می‌شود که از قرار زیرند:

1- نماز

2- روزه

3- خمس

4- زکات

5- حج

6- جهاد

7- امر به معروف (دستور به خوبیها و نیکیها)

8- نهی از منکر (بازداشتن از بدیها و زشتیها)

9- تولی (دوستى با دوستان خدا)

10- تبری (دشمنى با دشمنان خدا)

 

 

https://rahyafteha.ir/18288/%D8%A7%D8%B5%D9%88%D9%84-%D9%88-%D9%81%D8%B1%D9%88%D8%B9-%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85-%D8%A8%D9%87-%D8%AA%D8%B1%D8%AA%DB%8C%D8%A8-%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA-%D8%9F/

 

اصول‌ دین‌، باورهای پایه دین اسلام که باور به آنها شرط مسلمان بودن است. اصول دین اسلام از سه اصل تشکیل می‌شود: توحید، نبوت پیامبر اسلام(ص) و معاد. اصول دین در مقابل فروع دین است که احکام عملی را شامل می‌شود. همه مذاهب اسلامی این سه اصل را قبول دارند؛ اما اصول دیگری هم دارند که آنها را از دیگر مذاهب جدا می‌کند.

اصول مذهب شیعه علاوه بر اصول سه‌گانه فوق، امامت و عدل را نیز شامل می‌شود. معرفت به اصول دین از دیدگاه مسلمانان واجب است، اما علماء مسلمان درباره اینکه در اصول دین، معرفت یقینی لازم است یا ظن هم کفایت می‌کند و همچنین در زمینه جایز بودن تقلید در اصول دین، اختلاف‌نظر دارند. بیشتر آنها معتقدند که ایمان به اصول دین باید از روی یقین باشد. همچنین تقلید در اصول دین را جایز نمی‌دانند.

معنای اصول دین

«اصول دین» اصطلاحی کلامی است و مراد از آن باورهای بنیادین دین اسلام است که هر فرد تنها با پذیرش آنها مسلمان به شمار می‌آید.^[۱] علت نام‌گذاری این باورها به اصول دین آن است که علوم اسلامی چون فقه، اصول فقه، تفسیر و حدیث بر آنها مبتنی است.^[۲] واژه اصول دین در برابر فروع دین قرار دارد که به معنای احکام عملی دین است.^[۳]
متکلمان برای بیان اصول دین از تعابیر مختلفی استفاده کرده‌اند. «اصول اعتقادات»، «اصول ایمان»، «اصول اسلام»، «اُمّهات عقاید ایمانی» و «اصول اسلامی» از آن جمله است.^[۴] البته مراد آنها فقط مسائلی که امروزه اصول دین اسلام خوانده می‌شوند، نبوده است. در موارد بسیاری مسائل اخلاقی و فقهی هم اصول دین خوانده می‌شد. برای نمونه غزالی همه مسائل کلامی و بسیاری از مسائل فقهی و اخلاقی را با نام اصول دین یاد کرده و نماز و زهد را همچون توحید از اصول دین شمرده است.^[۵]
به گفته مصباح یزدی، اصول دین واژه‌ای قراردادی است و می‌تواند در معناهای مختلف به‌کار رود. به یک اعتبار می‌توان همه گزاره‌های اعتقادی دین را اصول دین نامید. به اعتبار دیگر آنها را به گزاره‌های بنیادین ادیان آسمانی یا یک دین خاص از آنها محدود کرد. همچنین می‌توان از آن اصول یک مذهب را اراده کرد و مثلا گفت: اصول دین به باور شیعیان پنج‌تا است: توحید، نبوت پیامبر اسلام(ص)، معاد، عدل و امامت؛^[۶] چنان‌که برای نمونه مرتضی مطهری در بیان اصول دین از منظر شیعیان این پنج باور را شمرده است.^[۷]

مصداق‌های اصول دین

اصول دین اسلام، عبارت‌اند از توحید، نبوت پیامبر اسلام(ص) و معاد.^[۸] مسلمانان هرکس را که به این سه اصل اعتقاد داشته باشد مسلمان می‌نامند و معتقدند کسی که این اصول را باور ندارد، مسلمان نیست.^[۹] البته درخصوص جزئیات این اصول میان مسلمانان اختلاف‌نظر هست. برای نمونه بیشتر متکلمان شیعه و معتزله صفات خدا را عین ذات او می‌دانند؛ اما اشاعره بر این باورند که صفات خداوند چیزی به‌جز ذات خدا و زائد بر آن است.^[۱۰]
مرتضی مطهری با تأکید بر این مطلب که واژه اصول دین را ائمه وضع نکرده‌اند، گفته است: آن را علماء قرارداد کرده‌اند تا اهداف اصلی دین را نشان دهند؛ وگرنه در دین اسلام باورهای بسیاری هست که باید به آنها ایمان داشت؛ مانند ایمان به ملائکه و ضروریات دین چون نماز و روزه.^[۱۱]
درگذشته معیار مشخصی در این زمینه که چه باوری از اصول دین یا مذهب است ذکر نشده است. اهمیت یک مسئله در دوره‌ای خاص موجب می‌شده است که آن مسئله را از اصول بدانند؛^[۱۲] مانند مسئله عدل که امتیازی نسبت به دیگر صفات خدا ندارد؛ اما به جهت اختلاف‌نظر شیعیان و معتزله با اشاعره که اکثر اهل سنت را شامل می‌شدند، در این زمینه، جزء اصول مذهب شیعیان و معتزله قرار گرفت.^[۱۳]

اصول مذهب

هریک از مذاهب اسلامی، علاوه بر اصول دین که میانشان مشترک است، باورهای بنیادین دیگری هم دارند که اصول مذهب نامیده می‌شوند. برای مثال شیعیان امامی علاوه بر اصول سه‌گانه فوق، به دو اصل عدل و امامت هم اعتقاد دارند. بنابراین اصول مذهب شیعه پنج‌تا است.^[۱۴] همچنین مسائلی چون امر به معروف و نهی از منکر و عدل از اصول مذهب معتزله هستند.^[۱۵]

پیشینه

واژه «اصول دین» در قرآن و روایات به‌کار نرفته است و وضع آن را باید به علماء مسلمان نسبت داد.^[۱۶] احتمال داده‌اند که کاربرد واژه «اصول خمسه» توسط ابوالهُذَیل علّاف، متکلم معتزلی، زمینه استعمال واژه اصول دین را فراهم آورده باشد.^[۱۷] از آنجا که ابن ندیم کتابی به نام اصول الدین را به ابوموسی مردار نسبت داده است، گفته‌اند که این واژه در اوایل قرن سوم قمری تعبیری رایج بوده است.^[۱۸]
البته در روایاتی از پیامبر اسلام(ص) و ائمه(ع)، برخی عناصر دینی، ارکان دین معرفی شده‌اند. برای مثال اهل سنت از پیامبر نقل کرده‌اند که اسلام بر پنج چیز بنا شده است: توحید، نبوت پیامبر اسلام(ص)، اقامه نماز، پرداخت زکات، حج و روزه ماه رمضان.^[۱۹] کلینی در کافی از امام باقر(ع) نقل کرده است که اسلام‌ بر پنج چیز بنا شده است: نماز، زکات‌، روزه، حج و ولایت و فضیلت ولایت‌ از همه‌ بیشتر است‌.^[۲۰] همچنین امام صادق(ع‌) در پاسخ به پرسشی درباره چیزهایی که بدون آنها دین پذیرفته نیست، از شهادت‌ به‌ توحید، ایمان به نبوت پیامبر(ص‌)، اقرار به‌ آنچه‌ از جانب‌ خدا آورده‌ است‌، پذیرش زکات، و پذیرفتن ولایت آل محمد(ص) نام برده است.^[۲۱] در این روایت راوی از این موارد با تعبیر دعائم (ستون‌های) اسلام یاد کرده است.^[۲۲]

وجوب معرفت به اصول دین

علماء مسلمان همه معرفت به اصول دین را واجب می‌دانند؛ در اینکه این وجوب عقلی است یا نقلی، اختلاف‌نظر دارند. شیعیان و معتزله، بر این باورند که معرفت به اصول دین، واجب عقلی است و اشاعره به وجوب نقلی آن باور دارند.^[۲۳]

لزوم یقین در اصول دین

بیشتر علماء یقین را در اصول دین لازم می‌دانند.^[۲۴] علامه حلی در باب حادی عشر، مدعی اجماع در این زمینه شده است؛^[۲۵] اما شیخ انصاری دیدگاه‌های دیگری نیز در این زمینه نقل کرده است؛^[۲۶] از جمله دیدگاهی که وجود ظن را هم در اصول دین کافی می‌داند. به گفته او از کسانی چون محقق اردبیلی و شاگردش صاحب مدارک نقل شده است و همچنین از نوشته‌های شیخ بهایی، علامه مجلسی و فیض کاشانی چنین برداشت می‌شود که اگر کسی به صدق اصول دین گمان هم داشته باشد، مسلمان است.^[۲۷]
دیدگاه خود شیخ انصاری در کتاب رسائل این است که ظن در اصول دین کافی نیست^[۲۸] و به جهت وجود روایات فراوانی که بر وجوب ایمان و معرفت و اقرار دلالت می‌کنند، بر کسی که می‌تواند، واجب است که تحقیق کند تا به یقین برسد.^[۲۹] به باور شیخ انصاری کسی که به یقین نرسیده است، مؤمن نیست؛ زیرا روایات معرفت را در ایمان شرط دانسته‌اند؛^[۳۰] اما چنین شخصی، کافر هم به شمار نمی‌آید؛ چراکه روایات بسیاری بر این دلالت می‌کنند که برخی از مسلمانان نه مؤمن‌اند و نه کافر.^[۳۱]

تقلید در اصول‌ دین‌

به گفته شهید ثانی در حقائق الایمان، علماء مسلمان به‌جز گروه‌ اندکی، همه معتقدند که در اصول دین تقلید جایز نیست.^[۳۲] دلیل آنها این است که ایمان به اصول دین باید از روی یقین باشد؛ حال آنکه تقلید یقین‌آور نیست.^[۳۳]
به گزارش شیخ انصاری، وجوب تحقیق و استدلال در اصول دین دیدگاه مشهور است و دیدگاه‌های دیگری هم هست؛ ازجمله برخی تقلید را در صورتی که از آن، علم به دست آید، جایز دانسته‌اند.^[۳۴] به باور خود او تقلید در اصول دین اشکال ندارد؛ زیرا اولا روایات وجود معرفت را در ایمان شرط کردند و دلیلی بر وجوب تحقیق وجود ندارد و ثانیا به علت وجود شبهات فراوان، با صِرف تحقیق هم، امکان رسیدن به یقین وجود ندارد.^[۳۵] شیخ طوسی هم معتقد است کسی که توان تحقیق درباره اصول دین را ندارد، می‌تواند از عالم تقلید کند.^[۳۶]
امروزه نخستین مسئله کتاب‌های توضیح المسائل، تقلید در اصول دین است.^[۳۷] طبق فتوای مراجع تقلید اعتقاد مسلمان به اصول دین باید یقینی و از روی دلیل باشد و نباید در این زمینه سخن کسی را بدون دلیل پذیرفت.^[۳۸] البته برخی از آنها همچون سیدمحمدرضا گلپایگانی، سیدعلی سیستانی و لطف الله صافی گلپایگانی افزوده‌اند که اگر کسی به اصول دین یقین پیدا کرد، گرچه از روی دلیل نباشد، مسلمان به شمار می‌آید.^[۳۹]

کتابشناسی

در بیشتر کتاب‌های کلامی، از همه یا برخی از اصول دین بحث می‌شود. بااین‌همه کتاب‌هایی نیز با عنوان اصول دین نشر یافته است که برخی از آنها عبارت‌اند از:

• اصول دین، نوشته مقدس اردبیلی
• آموزش اصول دین، نوشته محمدتقی مصباح یزدی
• حق الیقین دراصول دین و معارف، نوشته علامه مجلسی
• الأربعین فی اصول الدین، نوشته محمد غزالی
• الأربعین فی اصول الدین، نوشته فخر رازی
• اصول الدین، عبدالقاهر بغدادی
• اصول دین و وسیلة النجاة، نوشته علی نمازی شاهرودی
• اصول و فروع دین اسلام به زبان ساده، نوشته محمدتقی صرفی

جستارهای وابسته

• فروع دین
• کلام اسلامی
• توحید
• نبوت
• معاد
• عدل
• امامت
• اصول مذهب شیعه
• اصول مذهب معتزله

پانویس

1. پرش به بالا↑ گذشته، «اصول دین»، ص۲۸۲.
2. پرش به بالا↑ گذشته، «اصول دین»، ص۲۸۲.
3. پرش به بالا↑ مصباح یزدی، آموزش عقاید، ۱۳۸۴ش، ص۱۲.
4. پرش به بالا↑ محمدی، «اصول دین: بررسی تعریف و مصادیق آن از دیدگاه متکلمان»، ص۹.
5. پرش به بالا↑ محمدی، «اصول دین: بررسی تعریف و مصادیق آن از دیدگاه متکلمان»، ص۷، ۸.
6. پرش به بالا↑ نگاه کنید به مصباح یزدی، آموزش عقاید، ۱۳۸۴ش، ص۱۴.
7. پرش به بالا↑ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۸۹ش، ج۳، ص۹۶.
8. پرش به بالا↑ مصباح یزدی، آموزش عقاید، ۱۳۸۴ش، ص۱۴.
9. پرش به بالا↑ گذشته، «اصول دین»، ص۲۸۲.
10. پرش به بالا↑ سبحانی، محاضرات، ۱۴۲۸ق، ص۵۳، ۵۴.
11. پرش به بالا↑ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۸۹ش، ج۳، ص۹۶، ۹۷
12. پرش به بالا↑ محمدی، «اصول دین: بررسی تعریف و مصادیق آن از دیدگاه متکلمان»، ص۹.
13. پرش به بالا↑ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۸۹ش، ج۳، ص۶۹، ۷۰.
14. پرش به بالا↑ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۸۹ش، ج۳، ص۹۶.
15. پرش به بالا↑ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۸۹ش، ج۳، ص۶۹.
16. پرش به بالا↑ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۸۹ش، ج۳، ص۹۶؛‌ گذشته، «اصول دین»، ص۲۸۲.
17. پرش به بالا↑ گذشته، «اصول دین»، ص۲۸۳.
18. پرش به بالا↑ نگاه کنید به گذشته، «اصول دین»، ص۲۸۳.
19. پرش به بالا↑ بخاری، صحیح بخاری، المکتبة الاسلامیه، ج۱، ص۸.
20. پرش به بالا↑ کلینی‌، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۱۸.
21. پرش به بالا↑ کلینی‌، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۱۹، ۲۰.
22. پرش به بالا↑ نگاه کنید به کلینی‌، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۱۹.
23. پرش به بالا↑ میرزای قمی، قوانین الاصول، ۱۴۳۰ق، ج۴، ص۳۶۸، ۳۶۹؛‌ شهید ثانی، حقائق الإیمان، ۱۴۰۹ق، ص۵۹.
24. پرش به بالا↑ شیخ انصاری، فرائدالاصول، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۵۵۳.
25. پرش به بالا↑ علامه حلی، باب حادی عشر، ۱۳۷۰ش، ص۱.
26. پرش به بالا↑ شیخ انصاری، فرائدالاصول، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۵۵۳، ۵۵۴.
27. پرش به بالا↑ شیخ انصاری، فرائدالاصول، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۵۵۳، ۵۵۴.
28. پرش به بالا↑ شیخ انصاری، فرائدالاصول، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۵۶۹.
29. پرش به بالا↑ شیخ انصاری، فرائدالاصول، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۵۶۹، ۵۷۰.
30. پرش به بالا↑ شیخ انصاری، فرائدالاصول، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۵۶۹.
31. پرش به بالا↑ شیخ انصاری، فرائدالاصول، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۵۷۱.
32. پرش به بالا↑ شهید ثانی، حقائق الأیمان، ۱۴۰۹ق، ص۵۹.
33. پرش به بالا↑ شهید ثانی، حقائق الأیمان، ۱۴۰۹ق، ص۵۹، ۶۰.
34. پرش به بالا↑ شیخ انصاری، فرائدالاصول، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۵۷۴.
35. پرش به بالا↑ شیخ انصاری، فرائدالاصول، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۵۷۴.
36. پرش به بالا↑ شیخ طوسی، العده، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۷۳۰.
37. پرش به بالا↑ برای نمونه نگاه کنید به امام خمینی، توضیح المسائل(مُحَشّی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۱۱.
38. پرش به بالا↑ نگاه کنید به امام خمینی، توضیح المسائل(مُحَشّی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۱۱.
39. پرش به بالا↑ نگاه کنید به امام خمینی، توضیح المسائل(مُحَشّی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۱۱.

منابع

• امام ‌خمینی، سید روح الله، توضیح المسائل(مُحَشّی)، تحقیق سیدمحم حسین بنی‌هاشمی خمینی‌، قم، ‌دفتر انتشارات اسلامی، چاپ هشتم، ۱۴۲۴ق.‌
• بخاری‌، محمد بن اسماعیل، صحیح‌ بخاری، استانبول‌، المکتبة الاسلامیه، ۱۹۸۱م‌.
• سبحانی، جعفر، محاضرات فی الإلهیات، تلخیص علی ربانی گلپایگانی، قم، مؤسسه امام صادق، چاپ یازدهم، ۱۴۲۸ق.
• شهید ثانی‌، زین‌الدین‌، حقائق‌ الایمان‌، به‌کوشش‌ مهدی‌ رجایی‌، قم‌، کتابخانة آیت‌الله‌ مرعشی‌، ۱۴۰۹ق.
• شیخ انصاری، فرائدالاصول، قم، مجمع الفکر الاسلامی، چاپ نهم، ۱۴۲۸ق،
• شیخ طوسی‌، محمد بن حسن، الاقتصاد فی ما یتعلق بالإعتقاد، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۶ق‌.
• شیخ طوسی‌، محمد بن حسن، العُدة فی أصول الفقه، قم، محمدتقی علاقبندیان، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
• علامه حلی‌، حسن‌، الباب‌ الحادی‌ عشر، مشهد، مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی، ۱۳۷۰ش‌.
• کلینی، محمد بن ‌یعقوب، الکافی، تحقیق علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران،‌دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
• گذشته، ناصر، «اصول دین»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، تهران، مؤسسه دایرة المعارف بزرگ الاسلامی، ۱۳۷۴ش.

 

 

 

 

https://fa.wikishia.net/view/%D8%A7%D8%B5%D9%88%D9%84_%D8%AF%DB%8C%D9%86