شهید مرتضی مطهری

مرتضی مطهری

محل زندگی             فریمان، مشهد، قم و تهران

نقش‌های برجسته      نظریه‌پردازی جمهوری اسلامی

لقب          آیت الله - استاد - معلم شهید

آثار          متعدد

فرزندان    علی، محمد، مجتبی، فریده، وحیده، حمیده، سعیده

والدین      شیخ محمدحسین فریمانی

مرتضی مطهری (۱۲۹۸- ۱۳۵۸ش)، مشهور به شهید مطهری و استاد مطهری، متفکر و نویسنده شیعه در قرن ۱۴ و از شاگردان علامه طباطبائی و امام خمینی. او یکی از موثرترین روحانیان معاصر ایرانی در تفسیر آموزه‌های اسلام مطابق با نیاز روز محسوب می‌شود. مطهری در کلام و فلسفه اسلامی ماهر بود و آثاری در این باب دارد. پیش از انقلاب اسلامی، مبارزات فکری مطهری در مقابله با جریانات فکری مارکسیستی در ایران نقش قابل توجهی در رویگردانی جوانان از این تفکرات داشت. او از بنیان‌گذاران حسینیه ارشاد است. روزآمدسازی و تبیین آموزه‌های اسلام و تشیع، از ویژگی‌های فعالیت‌های فکری مطهری است. مطهری، آموزه‌های اسلامی را که قبلا در قالب بیاناتی پیچیده ارائه می‌شد، به سبک ویژه خود، به صورت آسان و با زبان روز در اختیار مخاطبان قرار می‌داد. کتاب‌های او در موضوعات مختلف دینی بارها به زبان‌های مختلف منتشر شده است. مطهری از افراد تاثیرگذار و رهبران فکری انقلاب اسلامی ایران به شمار می‌رود. وی ریاست شورای انقلاب را تا روز شهادت بر عهده داشت.

سالروز شهادت مرتضی مطهری، در ایران روز معلم خوانده شده و آیین‌های بزرگداشتی در همین ارتباط برگزار می‌شود.

زندگی‌نامه

مرتضی مطهری در ۱۳ بهمن ۱۲۹۸ش، ۱۲ جمادی الاولی ۱۳۳۸ق، در فریمان از توابع مشهد به دنیا آمد.[۱] پدرش محمدحسین مطهری از روحانیان مورد احترام در بین مردم بوده است.[۲] از ۱۳ سالگی (سال ۱۳۱۱ش) در حوزه علمیه مشهد مشغول به تحصیل شد، اما تنها چهار سال در حوزه مشهد ماند. مطهری در شرایطی علیرغم مخالفت نزدیکان خود به حوزه علمیه قم رفت[۳] که حوزه مشهد، به دلیل سیاست‌های رضاخان، به ضعف گراییده بود.[۴] حوزه علمیه قم در این زمان توسط مراجع ثلاث، یعنی سید محمد حجت کوه‌کمری، سید صدرالدین صدر و سید محمدتقی خوانساری اداره می‌شد.[۵] مطهری، چنانکه همسرش تصریح کرده، به دلایل معیشتی، قم را ترک کرده و به تهران مهاجرت کرد.[۶]

مرتضی مطهری در سال ۱۳۳۱ش ازدواج کرد. فرزندان او سه پسر و چهار دخترند. مشهورترین فرزند او علی مطهری است که دو دوره نماینده مجلس شورای اسلامی شده است. محمد مطهری دیگر فرزند مطهری، تحصیل‌کرده حوزه علمیه قم است و در دانشگاه تورنتوی کانادا تا دکترای فلسفه دین تحصیل کرده است. علی اردشیر لاریجانی، رییس مجلس شورای اسلامی در ایران، داماد مطهری است.

 

استادان و چهره‌های تاثیرگذار

شهید مطهری، محمدتقی شریعتی، پدرش شیخ محمدحسین و استادش علامه سید محمدحسین طباطبایی

مهمترین استادان و چهره‌های تاثیرگذار بر مرتضی مطهری، عبارتند از امام خمینی، علامه طباطبایی، آیت الله بروجردی، و میرزا علی آقای شیرازی. مطهری، حضور در درس اخلاق امام خمینی را موجب سرمستی دانسته، علامه طباطبایی را از خدمتگزاران بسیار بزرگ اسلام معرفی کرده و میرزا علی آقای شیرازی را نهج البلاغه مجسم خوانده است.

 

امام خمینی: مرتضی مطهری در فلسفه، به همراه حسینعلی منتظری، حاج آقا رضا صدر، مهدی حائری یزدی و چند تن دیگر، از شاگردان درس خصوصی اسفار امام خمینی بوده است.[۷] این درس که آخرین تدریس فلسفه امام خمینی بوده است، پیش از سال ۱۳۲۸ش آغاز شده و تا سه سال پس از آن ادامه یافته است.[۸] مطهری، در مقدمه کتاب «علل گرایش به مادیگری» که پیش از پیروزی انقلاب اسلامی انتشار یافته، بی آنکه به صراحت از امام خمینی نام ببرد، حضور در درس اخلاق وی را موجب سرمستی دانسته و تصریح کرده که تاثیر درس اخلاق امام خمینی، تا چند روز بعد پابرجا بوده است.[۹] مطهری بخش مهمی از شخصیت فکری و روحی خود را تحت تاثیر درس اخلاق و سایر درس‌هایی می‌داند که در طول ۱۲ سال از امام خمینی فراگرفته است.[۱۰][۱۱]

علامه طباطبایی: مطهری، در الهیات شفا، شاگرد درس خصوصی علامه طباطبایی بوده که در میانه سال‌های ۱۳۲۹ تا ۱۳۳۲ش، با حضور حسینعلی منتظری، سید محمد حسینی بهشتی، محمد واعظ‌زاده خراسانی و چند تن دیگر برقرار بوده است.[۱۲] او همچنین از حاضران جلسات هفتگی‌ خصوصی‌ای بوده که علامه طباطبایی، مقالات فلسفی خود را در آن ارائه می‌کرده است. کتاب «اصول فلسفه و روش رئالیسم» با حواشی مطهری، حاصل جلسات مذکور بوده است.[۱۳] مرتضی مطهری، سید محمدحسین طباطبایی را یکی از خدمتگزاران بسیار بزرگ اسلام معرفی کرده و تصریح کرده که «سالیان دراز، از فیض پربرکت این مرد بزرگ، بهره‌مند» بوده است.[۱۴] استاد دیگر مطهری در فلسفه، میرزا مهدی آشتیانی بوده است.[۱۵]

آیت الله بروجردی: شهید مطهری گرچه در فقه و اصول فقه، در درس‌های مختلف عالمانی از جمله حجت کوه‌کمری، سید محمد داماد، سید محمدتقی خوانساری، سید احمد خوانساری، سید محمدرضا گلپایگانی و سید صدرالدین صدر شرکت می‌کرد، اما مهمترین استاد او در فقه و اصول، سید حسین طباطبایی بروجردی دانسته شده که بیش از ۱۰ سال در درس وی حضور می‌یافته است.[۱۶] مرتضی مطهری همچنین از ابتدا در اولین دوره درس خارج اصول فقه امام خمینی که تا سال ۱۳۳۰ برقرار بوده،[۱۷] حضور می‌یافته است.[۱۸]

مطهری و استادش علامه طباطبائی

میرزا علی آقای شیرازی: به گفته مطهری، واسطه آشنایی او با نهج البلاغه، میرزا علی آقای شیرازی بوده است.[۱۹] مطهری در سفری تابستانی به اصفهان، و به پیشنهاد هم‌مباحثه‌اش، حسینعلی منتظری، در درس نهج البلاغه او حضور یافته[۲۰] و در بخشی از کتاب عدل الهی، میرزا علی آقای شیرازی را نهج البلاغهٔ مجسم خوانده[۲۱] و تاکید کرده که میرزا علی آقای شیرازی که با نهج البلاغه همدم بود و نبضش با نهج البلاغه می‌زد، دست او را گرفته و اندکی وارد دنیای نهج البلاغه کرده است.[۲۲]

او همچنین برخی از دروس حوزه‌های علمیه مانند شرح منظومه، شرح مطالع در منطق، شرح تجرید در کلام و مکاسب و کفایه را تدریس کرده است.[۲۳]

 

فعالیت‌های دینی و اجتماعی

مرتضی مطهری سال ۱۳۳۱ش از قم به تهران مهاجرت کرد و در مدرسه سپهسالار (دانشگاه شهید مطهری فعلی) و مدرسه مروی تدریس کرد. نخستین اثرش یعنی شرح کتاب اصول فلسفه و روش رئالیسم (اثر استادش سید محمدحسین طباطبائی) را در سال ۱۳۳۲ منتشر کرد و از سال ۱۳۳۴ به تدریس در دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران مشغول شد.[۲۴] مطهری در طول این سال‌ها با گروه فدائیان اسلام ارتباط داشت.[۲۵]

دستخط مرتضی مطهری در زندان موقت شهربانی؛۱۵ خرداد ۱۳۴۲

در ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ و در پی اعتراضات مردم به نظام سلطنتی پهلوی که آیت الله خمینی را بازداشت کرده بود مطهری نیز به همراه عده‌ای دیگر از روحانیون، زندانی و پس از ۴۳ روز آزاد شد.[۲۶] بعد از قیام ۱۵ خرداد همکاری با جمعیت‌های موتلفه اسلامی را آغاز کرد.[۲۷] در سال ۱۳۴۴ به خاطر انتشار دو جلد کتاب داستان راستان موفق به دریافت جایزه از یونسکو شد.[۲۸]

راه‌اندازی حسینیه ارشاد

اقدام به تأسیس حسینیه ارشاد به کمک چند تن از همفکران در سال ۱۳۴۶ شمسی، یکی از مهمترین کارهای مطهری دانسته شده است.[۲۹] مطهری در عاشورای سال ۱۳۹۰ قمری برابر با اسفند ۱۳۴۸ شمسی در حسینیه ارشاد علیه صهیونیسم سخنرانی کرد که منجر به دستگیری وی شد.[۳۰] او در سال ۱۳۴۹ش به خاطر دعوت به جمع‌آوری کمک برای آوارگان فلسطینی دستگیر شد و مورد بازجویی قرار گرفت[۳۱] و در سال ۱۳۵۰ به خاطر همکاری با حسینیه ارشاد به وسیله ساواک دستگیر و پس از بازجویی آزاد شد.[نیازمند منبع] اختلاف‌نظرهای موجود بین او و علی شریعتی، باعث جدایی مطهری از حسنیه ارشاد در سال ۱۳۴۹ش شد.[۳۲]

تدریس در حوزه علمیه قم و دانشگاه تهران

مطهری در طول سال‌های دهه ۱۳۵۰ شمسی، به توصیه امام خمینی هفته‌ای دو روز به قم عزیمت کرده و به تدریس در حوزه علمیه قم می پرداخت و همزمان در تهران نیز سلسله جلسات درسی در منزل و غیره تشکیل می داد.[۳۳] مطهری در سال‌های ۱۳۵۱-۱۳۵۳ش در مسجد الجواد، مسجد جاوید و مسجد ارک و دیگر مراکز دینی تهران سخنرانی می‌کرد تا این که در سال ۱۳۵۴ش ممنوع المنبر شد.[۳۴]

مطهری در کنار امام خمینی هنگام بازگشت از پاریس

رژیم شاه در سال ۱۳۵۵ش مطهری را (به بهانه درگیری با یک استاد کمونیست دانشکده الهیات) از دانشکده الهیات بازنشسته کرد.[۳۵] وی در همین سال با همکاری چند تن از روحانیان تهران، جامعه روحانیت مبارز تهران را بنیانگذاری کرد. همچنین با سفر به نجف اشرف، با امام خمینی دیدار کرد.[۳۶]

نقش‌آفرینی در انقلاب اسلامی

مطهری در سال ۱۳۵۶ در برگزاری چهلم شهادت مصطفی خمینی در مسجد اراک تهران نقش اصلی را داشت و امام خمینی در نامه ای از او خواست که از کسانی که در مسجد ارک حضور داشتند، تشکر نماید.[۳۷]

بعد از اوج‌گیری مبارزات مردم ایران علیه نظام پادشاهی پهلوی در سال ۱۳۵۷ و استقرار امام خمینی در پاریس به آنجا رفت و مسئولیت تشکیل شورای انقلاب اسلامی را از طرف امام خمینی به عهده گرفت. وی هم‌چنین هنگام بازگشت امام خمینی از تبعید به ایران، عهده‌دار مسوولیت کمیته استقبال از ایشان بود و در روز ورود امام به ایران ـ قبل از سخنرانی ایشان در بهشت زهراـ سخنرانی کوتاهی ایراد کرد.[۳۸]

مرتضی مطهری یازدهم اردیبهشت ۱۳۵۸ش، شب‌هنگام زمانی که از شرکت در جلسه‌ای در منزل دکتر سحابی بازمی‌گشت، به دست اعضای گروه فرقان ترور شده و به شهادت رسید.[۳۹] و امام خمینی به مناسبت شهادت ایشان پیامی صادر کرد.[۴۰]

دیدگاه‌ها

مطهری برای تبیین اندیشه‌ها و آموزه‌های شیعه تلاش فراوانی کرد و آثار متعددی پدید آورد. او در این زمینه دیدگاه‌های خاص خود را نیز مطرح می‌کرد که گاه با باورهای رایج در فضای مذهبی شیعیان ایران هم‌خوانی نداشت و برخی از علمای سنتی نظریات او را نمی‌پسندیدند.

تحریفات عاشورا

سخنرانی در حسینیه ارشاد

مطهری کتاب حماسه حسینی را با نگاهی انتقادی به باورهای رایج درباره عاشورا و عزاداری‌ها و حتی تاریخ عاشورا منتشر کرد. او در کتاب خود برخی از نقل‌های تاریخی معروف مثل عروسی قاسم بن حسن در کربلا را نفی کرد و نیز وجود دختری به نام رقیه را مورد تردید قرار داد.

او معتقد بود که باور مردم نسبت به واقعه عاشورا گرفتار تحریف معنوی شده و بیشتر مردم به جای الگوگیری از امام حسین(ع) معتقد شده‌اند که امام حسین فدا شده تا آنها به بهشت بروند.

مساله حجاب

مطهری در کتاب مساله حجاب با نگاهی سهل‌گیرتر نسبت به حجاب اظهار نظر کرده است و همین باعث شد تا برخی از علمای سنتی او را مورد انتقاد قرار دهند. مطهری خود برخی از این انتقادات را در چاپ‌های بعدی کتاب منتشر کرد.

 

نقد روحانیت

مطهری معتقد بود که روحانیت شیعه عوام زده شده است. وی علت این اشکال را وابسته بودن معیشت روحانیون به مردم می‌دانست و بر این نظر بود که برای جبران این معضل باید ساختار مالی حوزه علمیه تغییر کند.

اختلاف با شریعتی

شهید مطهری اولین کسی بود که به هنرمندی و قدرت بیان دکتر شریعتی پی برد و او و پدرش محمدتقی شریعتی را برای همکاری در حسینیه ارشاد دعوت کرد. دیدگاه شهید مطهری درباره دکتر شریعتی سیر نزولی داشت؛ یعنی پس از تحولات حسینیه ارشاد و انتشار آثار دکتر شریعتی، از خوش بینی و امیدواری به آینده او، به بدبینی و ناامیدی تنازل کرد. ولی شهید مطهری به خاطر اینکه رژیم شاه بهره برداری نکند، هیچ گاه علنا اظهار نظر نمی‌کرد بلکه امیدوار بود که وی را به اصلاح آثارش ترغیب کند و تا حدی نیز موفق شد؛ حتی دکتر شریعتی قول اصلاح آثار خود را داده بود. بعد از اینکه شریعتی در ۲۹ خرداد ۱۳۵۶ در لندن از دنیا رفت به دنبال بحث‌هایی که در مورد آثار او در جامعه مطرح بود، در آذر ۱۳۵۶ اعلامیه‌ای با امضای مطهری و مهندس بازرگان منتشر شد که در آن ضمن اشاره به نقاط مثبت آثار او، نقاط منفی آثار وی نیز تذکر داده شده بود.[۴۱]

آثار مکتوب

مرتضی مطهری، از سال ۱۳۲۵ش آغاز به تألیف آثاری در زمینه‌های مختلف فلسفی، اجتماعی، اخلاقی، فقهی و تاریخی کرد و بیش از ۷۰ اثر از او انتشار یافته است. برخی از آثار او در زمان حیات و برخی دیگر پس از درگذشت وی توسط انتشارات صدرا چاپ شده است. سخنرانی‌ها و درس‌های مطهری هم در مجلد‌های مختلف چاپ و منتشر شده است. علاوه بر موارد ذکر شده، نزدیک به سی هزار برگ یادداشت و فیش تحقیقی نیز از مطهری باقی مانده است. «مجموعه آثار شهید مطهری»، مجموعه‌ای ۲۸ جلدی حاوی تمامی آثار منتشر شده از وی است که کتاب‌های با موضوعات مشابه، در مجلدات پیاپی جمع‌آوری شده است. این آثار به تفکیک موضوع عبارتند از:

اصول عقاید، از جلد یک تا چهار: حاوی آثاری مانند عدل الهی، علل گرایش به مادیگری، جهان‌بینی توحیدی، جامعه و تاریخ، ولاها و ولایت‌ها، مدیریت و رهبری در اسلام، و توحید.

فلسفه، از جلد پنج تا ۱۳: حاوی آثاری مانند سیر فلسفه در اسلام، شرح منظومه، اصول فلسفه و روش رئالیسم، مسئله شناخت، و نقدی بر مارکسیسم.

تاریخ، جلد ۱۴ و ۱۵: حاوی کتاب خدمات متقابل اسلام و ایران، و همچنین فلسفه تاریخ.

سیره معصومین، از جلد ۱۶ تا ۱۸: حاوی آثاری از جمله سیری در سیره نبوی، جاذبه و دافعه علی(ع)، سیری در نهج البلاغه، صلح امام حسن(ع)، حماسه حسینی، و داستان راستان.

فقه و حقوق، از جلد ۱۹ تا ۲۱: حاوی آثاری از جمله نظام حقوق زن در اسلام، مسئله حجاب، اخلاق جنسی، امر به معروف و نهی از منکر، نظری به نظام اقتصادی اسلام، و اسلام و نیازهای زمان.

اخلاق و عرفان، جلد ۲۲ و ۲۳: حاوی آثاری از جمله حکمت عملی،‌ فلسفه اخلاق، تعلیم و تربیت در اسلام، آزادی معنوی، احترام حقوق و تحقیر دنیا، و دعا.

اجتماعی-سیاسی، جلد ۲۴ و ۲۵: حاوی آثاری از جمله نهضت‌های اسلامی در صد ساله اخیر، آینده انقلاب اسلامی ایران، آزادی عقیده، مشکل اساسی در سازمان روحانیت، رهبری نسل جوان، و روابط بین‌الملل اسلامی.

تفسیر، جلد ۲۶ تا ۲۸: حاوی کتاب آشنایی با قرآن.

ایجاد تحول در نوشته‌های مذهبی

پیش از وقوع انقلاب اسلامی در ایران، نویسندگان مذهبی، اندک بودند و آنان نیز به سبک قدیم و با بیانی پیچیده و دور از سلیقه و فهم مخاطبان جدید می‌نوشتند. غالب این نویسندگان نیز چندان نگاهی به نیازهای روز مخاطبان خود نداشتند. همچنین، نوشتن در موضوعات مذهبی با قلم ساده، روان و محسوس دور از‌ شان علمای دینی محسوب می‌ شد. مطهری، با شناختی که بخشی از آن ناشی از حضور او در جامعه و فضای دانشگاه ها بود، کوشید تا فضایی نو در عرصه نویسندگی مذهبی بگشاید.

 

او با نوشتن کتاب هایی مثل «داستان راستان»، روایات اخلاقی و دینی را در قالب داستان‌های فارسی پرجاذبه‌ای در اختیار مخاطبان قرار داد. از سوی دیگر، علوم اسلامی مانند فقه، عرفان و فلسفه اسلامی را به زبان ساده و همه‌فهم، در کتاب هایی مانند «آشنایی با علوم اسلامی» در اختیار قشر تحصیلکرده و دانش‌پژوه نهاد.

کتاب «داستان راستان» مطهری، با شمارگان بالا منتشر می‌شد و این نشان داد که روایات دینی و تاریخی را می‌توان به زبان روز جامعه و ساده و دور از پیچیدگیهای مصطلح بازنوشت و با استقبال نیز رو به رو شد. سبک ساده‌نویسی مطهری در موضوعات مذهبی و تبیین آموزه‌های دینی به زبان فارسی و آسان‌یاب، الگویی برای نویسندگان پس از انقلاب گشت.

 

از نگاه دیگران

شخصیت‌های مذهبی و سیاسی مانند امام خمینی، علامه طباطبایی و آیت الله خامنه‌ای، از شخصیت مرتضی مطهری تجلیل کرده‌اند. برخی از این موارد عبارتند از:

 

امام خمینی: «اینجانب نمی‌توانم احساسات و عواطف خود را نسبت به این شخصیت عزیز ابراز کنم. آنچه باید عرض کنم درباره او این است که خدمت‌های ارزشمندی به اسلام و علم نمود و موجب تاسف بسیار است که دست جنایتکاران، این درخت ثمربخش را از حوزه‌های علمی و اسلامی گرفت.» «مطهری فرزندی عزیز برای من و پشتوانه‌ای محکم برای حوزه دینی و علمی و خدمتگزاری سودمند برای ملت و کشور بود. او در عمر کوتاه خود آثار جاویدی به یادگار گذاشت که پرتوی از وجدان بیدار و روح سرشار از عشق او به مکتب بود.»

آیت الله سید علی خامنه‌ای: کمتر کسی و کمتر اندیشمندی را مانند استاد شهید مطهری می‌توان یافت که با این ظرفیت فکری و روحی مشغول به کار باشد. هر سخنرانیِ این شهید عزیز را می‌توان یک کار تخصصی و پرمایه دانست. لذا شایسته است بر روی مبانی فکری و خط فلسفی ایشان کارهای زیادی بشود. آثار استاد شهید مطهری مبانی فکری نظام جمهوری اسلامی ایران است.

علامه طباطبائی: مرحوم مطهری یک هوش فوق العاده‌ای داشت و حرف از او ضایع نمی‌شد. حرفی که می‌گفتیم می‌گرفت و به مغزش می‌سپرد. علاوه بر مسأله تقوا و انسانیت و جهات اخلاق که انصافا داشت، یک هوش فراوانی هم داشت و هر چه می‌گفتیم هدر نمی‌رفت، مطمئن بودم که هدر نمی‌رود.

اکبر هاشمی رفسنجانی: اگر استاد مطهری زنده بود، می‌توانستیم بزرگترین دانشگاه تاریخ اسلام را در دنیا به وجود بیاوریم و ما با شهادت ایشان از این جهت ضربه بزرگی خوردیم و اگر آثار ایشان خدای ناکرده در کتابخانه‌ها دفن شود، برای ما یک خسارت مهمی است.

آثاری درباره شهید مطهری

جایگاه مطهری چندان ویژه است که بعد از او صدها کتاب، پایان نامه، مقاله درباره زندگی و آثار او نوشته شده است. همایش‌های متعددی برای بررسی ابعاد اندیشه‌های او برگزار شده و کتاب‌های او موضوع مسابقات کتاب خوانی قرار گرفته است.

مجموعه چلچراغ حکمت

انتشار کتاب درباره مطهری و آثار او هم چنان در فضای فکری و علمی ایران ادامه دارد. بنابر این تهیه فهرست کاملی از این آثار کاری است مشکل. در کتابی که با نام کتابشناسی توصیفی استاد شهید مطهری منتشر شده است، ۲۱۴ کتاب معرفی شده است. این کتاب در سال ۱۳۸۳ ه‍.ش منتشر شده است. در سال‌های بعد نیز کتاب‌های متعددی منتشر شده است.[۴۴]

 

مجموعه چهل جلدی «چلچراغ حکمت» تلاش کرده است تفکرات مطهری را به صورت موضوعی و تفکیک شده ارائه کند.

پایان‌نامه‌ها

در پایگاه جامع استاد شهید مطهری حدود ۱۲۰ پایان نامه با موضوع بررسی افکار شهید مطهری ثبت شده است.

مقاله‌ها

در پایگاه جامع استاد شهید مطهری بیش از ۹۰۰ مقاله با محوریت بررسی تفکرات و نظرات شهید مطهری فهرست شده است. به نظر می‌رسد مقالات منتشر شده در این زمینه بیش از این مقدار باشد.

همایش‌ها

تا کنون همایش‌ها و مراسم بزرگداشت متعددی برای معرفی مطهری برگزار شده است. مهم‌ترین این همایش‌ها همایش حکمت مطهر است که از سوی موسسه صدرا و سیمای جمهوری اسلامی ایران برگزار شده است.

پانویس

 مطهری، مجموعه آثار، ج۱، ۱۳۹۰ش، مقدمه، صفحه نه.

 «مطهری انقلابی حقیقی بود...»، ص۲۰.

 مطهری، مجموعه آثار، ج۱، ۱۳۹۰ش، مقدمه، صفحه نه.

 واعظ‌زاده خراسانی، «سیری در زندگی علمی و انقلابی استاد شهید مرتضی مطهری»، ص ۳۲۱-۳۲۲.

 مطهری، مجموعه آثار، ج۱، ۱۳۹۰ش، مقدمه، صفحه نه.

 «مطهری در قامت همسر: هر کس احساس می‌کرد تنها فرد زندگی آقاست»، ص۵۰.

 واعظ‌زاده خراسانی، «سیری در زندگی علمی و انقلابی استاد شهید مرتضی مطهری»، ص۳۲۶.

 واعظ‌زاده خراسانی، «سیری در زندگی علمی و انقلابی استاد شهید مرتضی مطهری»، ص۳۲۶.

 مجموعه آثار شهید مطهری، ج۱، ص۴۴۱.

 واعظ‌زاده خراسانی، «سیری در زندگی علمی و انقلابی استاد شهید مرتضی مطهری»، ص۳۲۵.

 مجموعه آثار شهید مطهری، ج۱، ص۴۴۱.

 واعظ‌زاده خراسانی، «سیری در زندگی علمی و انقلابی استاد شهید مرتضی مطهری»، ص۳۲۸.

 واعظ‌زاده خراسانی، «سیری در زندگی علمی و انقلابی استاد شهید مرتضی مطهری»، ص۳۲۸.

 مجموعه آثار شهید مطهری، ج۲۵، ص۴۲۹.

 واعظ‌زاده خراسانی، «سیری در زندگی علمی و انقلابی استاد شهید مرتضی مطهری»، ص۳۲۹.

 واعظ‌زاده خراسانی، «سیری در زندگی علمی و انقلابی استاد شهید مرتضی مطهری»، ص۳۲۹.

 واعظ‌زاده خراسانی، «سیری در زندگی علمی و انقلابی استاد شهید مرتضی مطهری»، ص۳۳۱.

 واعظ‌زاده خراسانی، «سیری در زندگی علمی و انقلابی استاد شهید مرتضی مطهری»، ص۳۲۹.

 نگاه کنید به: مجموعه آثار شهید مطهری، ج۱، ص۲۳۵-۲۳۶.

 مجموعه آثار شهید مطهری، ج۱، ص۲۳۶.

 مجموعه آثار شهید مطهری، ج۱، ص۲۳۶.

 واعظ‌زاده خراسانی، «سیری در زندگی علمی و انقلابی استاد شهید مرتضی مطهری»، ص۳۳۲، به نقل از مطهری، سیری در نهج البلاغه.

 واعظ‌زاده خراسانی، «سیری در زندگی علمی و انقلابی استاد شهید مرتضی مطهری»، ص۳۴۵.

 سیری در زندگانی استاد مطهری، ۱۳۷۶ش، ص۵۱-۵۰.

 سیری در زندگانی استاد مطهری، ۱۳۷۶ش، ص۴۷.

 سیری در زندگانی استاد مطهری، ۱۳۷۶ش، ص۵۵.

 سیری در زندگانی استاد مطهری، ۱۳۷۶ش، ص۶۱.

 «سالشمار زندگی شهید مطهری»..

 سیری در زندگانی استاد مطهری، ۱۳۷۶ش، ص۷۲.

 سیری در زندگانی استاد مطهری، ۱۳۷۶ش، ص۸۳.

 سیری در زندگانی استاد مطهری، ۱۳۷۶ش، ص۸۴.

 ر.ک: سیری در زندگانی استاد مطهری، ۱۳۷۶ش، ص۷۸و۷۳و۲۴۶ تا آخر کتاب.

 «نگاهی به زندگی استاد شهید آیت الله مطهری».

 سیری در زندگانی استاد مطهری، ۱۳۷۶ش، ص۸۷.

 رجوع کنید به: سیری در زندگانی استاد مطهری، ۱۳۷۶ش، ص۱۱۱-۹۴.

 سیری در زندگانی استاد مطهری، ۱۳۷۶ش، ص۱۱۳ـ۱۱۲.

 سیری در زندگانی استاد مطهری، ۱۳۷۶ش، ص۱۱۳.

 سیری در زندگانی استاد مطهری، ۱۳۷۶ش، ص۱۳۰ـ۱۲۴.

 سیری در زندگانی استاد مطهری، ۱۳۷۶ش، ص۱۶۳.

 سیری در زندگانی استاد مطهری، ۱۳۷۶ش، ص۱۶۸.

 رجوع کنید به: سیری در زندگانی استاد مطهری، ۱۳۷۶ش، ص۲۲۹ـ۲۰۸.

 آثار استاد شهید مطهری رحمه الله.

 یادداشت های استاد شهید مرتضی مطهری رحمه الله.

 پایگاه جامع استاد شهید مرتضی مطهری.

منابع

«سالشمار زندگی شهید مطهری»، در سایت مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۲ شهریور ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۲۶ مهر ۱۳۹۶ش.

سیری در زندگانی استاد مطهری، انتشارات صدرا، تهران، ۱۳۷۶ق.

مجموعه آثار استاد شهید مرتضی مطهری، انتشارات صدرا، تهران.

«مطهری انقلابی حقیقی بود...»، مصاحبه با حجت‌الاسلام والمسلمین شیخ علی اصغر مروارید، در مجله شاهد یاران، فروردین و اردیبهشت ۱۳۸۵ش، ش۵و۶.

«مطهری در قامت همسر: هر کس احساس می‌کرد تنها فرد زندگی آقاست»، مصاحبه با عالیه روحانی، در مجله شاهد یاران، ش۵و۶، فروردین و اردیبهشت ۱۳۸۵ش.

مطهری، مرتضی، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، تهران و قم، انتشارات صدرا، ۱۳۹۰ش.

http://fa.wikishia.net/view/مرتضی_مطهری