شهر تاریخی پالمیرا ( تدمر) سوریه وعبرت تاریخ ، عروس بیوه کویر
سید جواد هاشمی فشارکی
شهر تاریخی پالمیرا ( تدمر) سوریه وعبرت تاریخ
عروس بیوه کویر
المدینة التاریخیة تدمرمن سوریا
وتاریخ العروس أرملة الصحراء
The historic city of Palmyra of Syria
and the history of the desert widow bride
**************************************************************************
تاریخ پر فراز ونشیب شهر تاریخی پالمیرا در تدمر ، دست بدست شدن آن ، از شکوه وجلال وجبروت تا به راه افتادن حمام خون توسط داعش و هم اکنون مخروبه شدن آن، حکایتهای عبرت اموزی از سیردرتاریخ دارد . خلاصه ای از ان را در زیر ملاحظه می فرمایید :
§ دوران احداث با رنج ومحنت
§ ساخت این اثر بزرگ با اقتباس از طرح تخت جمشید توسط ملکه زنوبیا
§ دوران شکوه ....
§ دوران حکم رانی ملکهٔ زنوبیا «ملکهٔ تدمر» در این شهر باشکوه
§ الف -دوران باستان
§ اولین بار نام این شهر در آرشیو ماری سوری از هزاره دوم پس از میلاد عنوان شد. این شهر تجاری بین‌النهرین را به شمال سوریه متصل می‌کرد. این شهر در کتاب مقدس عبری‌ها (کتابهای وقایع نگاری) به عنوان یک شهر کویری معرفی شده که توسط سلیمان بنا نهاده شده است. شهر تمر نیز طبق کتب پادشاهان توسط سلیمان بنا شده است. از گذشته این شهر را «تدمر» می‌خوانده‌اند (رجوع کنید به قریس) اما ممکن است به شهری در نزدیکی دریای راکد اشاره کند.
§ همچنین در فلاویوس جوزفوس کتاب هشتم یهودیان از شهر تدمر به عنوان شهری که ساخته سلیمان است معرفی شده‌است و نام یونانی آن نیز ذکر شده‌است.
§ ب - دوره یونانی – رومی
§ وقتی سلوکیان در سال ۳۲۳ ]پیش از میلاد کنترل سوریه را در دست گرفتند، شهر به حال خودش رها شد و بنابراین مستقل شد. در قرن اول پس از میلاد این شهر به عنوان یک کاروانسرای بزرگ مطرح شد. در سال ۴۱ پس از میلاد، رومی‌ها به فرماندهی مارک آنتونی تلاش کردند که شهر را تصرف کنند اما تلاششان بی نتیجه ماند چرا که ساکنان پالمیرا به سمت دیگر فرات فرار کردند. پالمیرایی‌ها از حمله رومی‌ها باخبر شده و بنابراین چاره اندیشی کرده بودند. این مساله نشان میدهد که در آن زمان پالمیرا اقامتگاه عشایر بوده است و عشایر به سرعت می‌توانستند لوازم خود را جمع آوری کرده و کوچ کنند. در زمان حکومت تیبریوس (از ۱۴ تا ۳۷)، پالمیرا بخشی از ایالت رومی سوریه شد. این شهر به عنوان پل ارتباطی بین پارس (ایران باستان)، هند، چین و امپراطوری روم رونق پیدا کرد. در سال ۱۲۹، آدریان از شهر دیدن کرد و آنقدر از شهر خوشش آمد که آن را منطقه آزاد اعلام کرد و نام آن را به "پالمیرا آدریانا" تغییر داد.
§ دوران افول
§ . این شهر زیبا در سال ۲۷۴ میلادی توسط اورلیانوس، امپراتور روم در جنگی خونین که بین ملکهٔ زنوبیا «ملکهٔ تدمر» رخ داد ویران شد
§ با تصرف دجله و فرات توسط ساسانیان در سال ۲۱۲، رونق تجاری پالمیرا رو به زوال رفت. سپتیمیوس اوداناتوس یکی از شاهزادگان پالمیرا، توسط والرینبه عنوان استاندار استان سوریه منصوب شد. پس از آنکه ساسانیان والرین را دستگیر کرده و وی را به قتل رساندند، اوداناتوس برای گرفتن انتقام خون والرین دو بار به شهر تیسفون (نزدیکی بغداد امروزی) حمله کرد. ماکینوس، برادر زاده اوداناتوس، وی را به قتل رساند و همسر اوداناتوس سپتیمیا زنوبیا قدرت را بدست گرفت و پالمیرا را به نیابت از پسرش وابالاتوس اداره کرد. زنوبیا به کمک کاسیوس دیونیسوس لانگینوس علیه امپراطوری روم شورش کرد وبصره و سرزمین‌های غربی تا سرزمین مصر را به تصرف درآورد. سپس وی تلاش کرد تا با لشکرکشی به شمال انتاکیه را به تصرف درآورد. در سال ۲۷۲،اورلیان امپراطور روم وی را دستگیر کرد و وی را به روم بازگرداند. اورلیان او را به زنجیر کشید و وی را در شهر گرداند و سپس به روستایی به نام تیوولی/ رم تبعید کرد. وی در این شهر به فعالیت‌های ضد رومی خود ادامه داد. شورش در پالمیرا امپراطوری روم را به شدت به زحمت انداخته بود و بنابراین آنها تصمیم گرفتند که این شهر را به یک پایگاه نظامی تبدیل کنند. دیوکلتیان شهر را تا اسکله گسترش داد و به دور آن دیوار کشید تا از حمله ساسانیان درامان بماند. در دوران امپراطوری بیزانس تعدادی کلیسا در شهر ساخته شد، اما اغلب نقاط شهر به ویرانه تبدیل شد.
§ دوره اسلامی
§ شهر توسط مسلمانان عرب به فرماندهی خالد بن ولید به تصرف درآمد. در سده ۱۶ میلادی، قلعه فخرالدین مانی بر روی کوهی ساخته شد که مشرف به همه واحه بود. دسترسی به قله تنها از طریق یک گذرگاه امکان‌پذیر بود.
§ دوران مراسم بعث سوریه
§ دولت بعث سوریه برخی از مراسم خود را با جاه وجبروت در این مکان برگزار میکرده است
§ دوران داعش و حمام خون
§ شهر باستانی پالمیرا که اردیبهشت 1394 گروه تروریستی داعش کنترل آن را در دست گرفت در ۲۱ مه ۲۰۱۵ گروهک داعش ( دولت اسلامی عراق وشام )شهر باستانی پالمیرا را تصرف کرد. ابولیث سعودی، فرمانده عملیات داعش در شهر باستانی پالمیرا در شبکه رادیویی «الوان اف‌ام» در سوریه دربارهٔ آینده این شهر گفت:مجسمه‌های موجود در آن را که گمراهان پرستش میکردند، پودر خواهیم کرد.»
§ یونسکو، سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد، نگران است که این میراث فرهنگ جهانی به کلی نابود شود.[۱۵][۱۶][۱۶][۱۷[۱۸]
§ از زمانی که این شهر به دست گروه دولت اسلامی افتاد تخریب بناهای تاریخی و آثار هنری و کشتار مورخان و باستان شناسان به راهبرد این گروه در جنگ با تاریخ، فرهنگ و روشنفکری تبدیل شده‌است. اواخر ماه اوت ۲۰۱۵ رسانه‌ها از تخریب معبد تاریخی «بعل» واقع در شهر باستانی تدمر (پالمیرا) سوریه خبر دادند.[۱۹] همچنین در هفته اول اکتبر سال ۲۰۱۵ گروهک داعش «طاق نصرت» این شهر باستانی را نیز تخریب کرد.[۲۰]تروریست‌های داعش در خلال اشغال پالمیرا از آمفی تئاتر این شهر باستانی برای اعدام‌های عمومی استفاده کرده و خالد الاسعد، باستان شناس و رئیس سابق آثار باستانی این شهر را کشتند.تروریست‌های داعش همچنین معبد 2000 ساله «بعل شامین» و «معبد بل» را تخریب کرده و «طاق نصرت» این شهر را که قدمت آن به سال 200 بعد از میلاد می‌رسید، منفجر کردند. داعشی‌ها همچنین شماری از مقبره‌های باستانی برج مانند این شهر را تخریب کردند. رویترز تصاویر قبل و بعد از حمله داعش به پالمیرا را با هم مقایسه کرده است که در زیر می بینید.
§ دوران ازاد سازی اول از دست داعش
§ این شهر توسط محورمقاومت از دست داعش ازاد میشود
§ دوران تصرف مجدد داعش
§ داعش مجددا به شهر حمله کرده و با عوامل خاین داخل شهر ، مجددا شهر را تصرف کرده وتخریب و حمام خون به راه می اندازد.
§ دوران ازاد سازی و نا بسامانی سوریه
§ نیروهای ارتش سوریه روز یکشنبه ۲۷ مارس ۲۰۱۶ شهر تدمر در حومه شرقی حمص را تحت کنترل خود درآوردند. نیروهای ارتش سوریه پس از تحت کنترل درآوردن تدمر، عملیات خنثی کردن مین‌ها و بمب‌ها و پاکسازی این شهر از وجود تروریست‌های داعشی آزاد کردند. این شهر فعلا خالی از سکنه بوده و نیروهای مدافع در ان مستقر هستند.
§ دوران اینده ثبات کشور سوریه
§ بعداز پایان ناامنیها شهر تاریخی تجدیدحیات خواهدیافت ومجددا جهان گردانازان بازدیدبعمل خواهند اورد
پالمیرا
پالمیر [به انگلیسی: Palmyre] (معبد آفتاب)؛ شهر قدیمی است در مملکت شام مابین دمشق و حمص.[۲]
پالمیرا نام شهری باستانی در استان حُمص سوریه و در ۲۱۰ کیلومتری دمشق است.[۳] ساکنان پالمیرا را آرامی‌ها، عموریان، عرب‌ها و اقلیتی از یهودیان تشکیل می‌دادند.[۴] در هم‌جواری ویرانه‌های باستانی پالمیرا، شهر تدمر واقع شده [۵] که نام عربی معادل برای پالمیرا نیز هست.[۶]
این شهر باستانی که به «مروارید صحرا» معروف است[۷] یکی از مهمترین ویرانه‌های تاریخی جهان[۴] و یکی از آثار ثبت شدهٔ سوریه است که در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارد.[۸] قدمت بخش اعظم ویرانه‌های پالمیرا به سده‌های یکم و دوم میلادی بازمی‌گردد.[۴]
احتمالاً پالمیر دیدنیترین و رویایی‌ترین شهرهای کاروانی بود که در واحهای در صحرای سوریه واقع شده و از دورااورپوس واقع بر ساحل فرات یک منزل بلند فاصله داشت. عبور از این راه که سراسر از کویر میگذشت سفر را کوتاه میساخت و در واقع نزدیکترین مسیر بین هند و بنادر سوریه بود. گرچه در پالمیر آثار نفوذ پارتی به طرق مختلف دیده میشود و سنگنبشته‌های یافت شده در آن مدارکی ارزشمند در مورد راه‌ها و تشکیلات تجاری به دست میدهد، این شهر اساساً یکی از شهرهای بخش شرقی روم به‌شمار میرفت. کلنیهای پالمیری در تعدادی از شهرهای پارتی تشکیل شد و تجار آزادانه میان آنها رفت‌وآمد میکردند.[۹]
پالمیرا زمانی در جهان باستان یکی از مهمترین مراکز فرهنگی جهان بود، این شهر تبلور هنر و معماری قرن‌های نخست و دوم به‌شمار می‌رود که در آن تکنیک‌های یونانی و رومی با سنت‌های محلی و نفوذ ایران باستان در هم آمیخته است. این محوطه حاوی بیش از هزار ستون و یک گورستان عظیم شامل بیش از ۵۰۰ مقبره است. تا پیش از جنگ داخلی سوریه هر سال بیش از ۱۵۰ هزار جهانگرد از پالمیرا بازدید میکردند.[۱۰]
معرفی شهر تاریخی پالمیرا
پالمیرا یا تدمر نام شهری باستانی در کشور سوریه است. به زبان آرامی ܬܕܡܪܬ است
آثار این شهر تاریخی در استان حمص واقع شده است. آثار شهر باستانی تدمر یا پالمیرا در ۱۶۰ کیلومتری شهر حمص، و در ۲۱۵ کیلومتری شمال شهر دمشق واقع شده است. این شهر زیبا در سال ۲۷۴ میلادی توسط اورلیانوس، امپراتور روم در جنگی خونین که بین ملکهٔ زنوبیا «ملکهٔ تدمر» رخ داد ویران شد.
پالمیرا در گذشته یکی از شهرهای بسیار مهم در مرکز سوریه بوده است که در یک بیابان در ۲۱۵ کیلومتری شمال شرق دمشق و ۱۲۰ کیلومتری جنوب غرب رود فرات واقع شده است. این شهر به عنوان یک کاروانسرا برای افرادی که از صحرای سوریه عبور می‌کرده‌اند بسیار با اهمیت بوده و به همین دلیل «عروس کویر» خوانده می‌شده است. عنوان این شهر در زبان یونانی «Παλμυρα» است که ترجمه نام آن در زبان آرامی یعنی "Tadmor" است که به معنای «درخت نخل» است. Tadmor که در زبان عربی تدمر خوانده میشود نام شهر کوچکی است که در نزدیکی خرابه‌های پالیمرا واقع شده است و صنعت گردشگری در آن رونق بسیاری دارد.
تاریخ شهر تدمر
تدمر شهری تاریخی خفته در واحهای در وسط صحرای سوریه، آثاری از شاهکارهای مردم دوران بسیار دور، راه تجارتی تدمر به مصر بیش از ۴۰۰ سال پر رونق و در مسیر قافله‌های تجارتی بین مملکت انباط و تدمر، آثارهای رومانی برفراز سرزمینی پهناور، هنگام مشاهده آن دل در سینه‌ها می‌تپد، شهر تدمر را اشکانیان در زمان حکومت وسیع خود که تا صحرای شامات گسترده شده بود بنا کردند ولی خیلی زود به دلیل حمله‌های رومیان این شهر از خاک ایران جدا شد و در اختیار رومیان قرار گرفت. بعد از آن این شهر پایتخت ملکهٔ زنوبیا ملکهٔ سوریه و ملکهٔ شرق شد. تدمر شهری زیبا با ستوهای طلایی رنگ، شهری شاعرانه که آدم به یاد یکی از معلقات امرؤالقیس یکی از معروفترین شاعر از شاعران عرب دوران جاهلی می‌اندازد. این شهر زیبا یکی از مهمترین ایستگاهای تجارتی بین آسیا و اروپا در نیمهٔ دوم قرن اول قبل از میلاد بوده است. سرانجام این شهر زیبا و شاعرانه در سال ۲۷۴ میلادی توسط حملهٔ امپراتور روم (اورلیانوس) ویران میشود. ساختار این شهر زیبا طابع ونمط (اغریقی)، (رومانی) در ساختمانهای شهر داشته بوده است. از مهمترین بناهای شهر: معبد بل، شاه را عظیم با ستون‌های بلند سربفلک کشیده، (مسرح)، «بازار اغوار» (سوق الآغورا)، و دروازه بزرگ که معروف است به (قوس النصر) به اضافه صدها آثار باقیمانده، مانند:مدفن (گُور)، نحت در صخرها، تماثیل، قبرها، در سور شهر بیضاوی شکل که با برجهای حفاظتی برجای مانده است سخن از شهر عظیم تدمر در خود نهفته دارد.
طبقه بندی و زبان مردم تدمر
ساکنان شهر تدمر به سه طبقه تقسیم بندی شده بودند، که از این قرار بود:
- مواطنین أحرار: (آزادگان).
- عبید:(برده ها).
-
اجانب:(بیگانگان).
مواطنون فرزندان عشایر، بعضی از عشایر با هم احلاف بودند. مردم تدمر به کشاورزی و زراعت اهمیت خاصی قائل بودند، لذا در بادیء الأمر به ایجاد قناتهای آب برای آبیاری و حفر چاه‌ها پرداختند، سپس سدهای ساروجی برای ذخیرهٔ آب باران بنا نهادند. برای حفر آبار صدها هزار برده‌ها به طور شبانه روز مشغول کار بودند. مکاتبه ایشان در امور تجارتی به خط آرامی بوده، ودر دوران رومان از کتابات خط لاتین نیز مورد استفاده قرار داده بودند. همچنین به زبان خاص (تدمری) نیز صحبت میکردند و نوشته‌هاشان از زبان آرامی مأخوذ بوده است.
مذهب، شغل و فنون
مردم مملکت تدمر مردمانی بازرگان و تجارت پیشه بودند، ولی در کنار تجارت به دین و مذهب نیز علاقهٔ خاصی داشته بودند، بطوریکه در ساختن معابد وهیاکل وساخت قبور هزینهٔ هنگفتی صرف می‌نمودند. گویند در حدود ۳۰ عدد صَنَم (بُت) و آلهه داشته بودند که هر یکی از آنها رموز مخصوص خود داشته بوده است. علی رأس این معبودات و بُتها آلِهَه بل بوده که یکی از مقدس‌ترین آلهه تدمرین بوده است. لذا در بیشتر منحوتات موجود تصویر آلهه بل دیده میشود. همچنین به جانب آلهه بل و در مقام بعدی آلهه «بلتی» و آلهه «یرحبول» و آلهه «أغلبول» آمده است. این چهار آلهه نزد مردم تدمر قدر واحترام بساری داشته است و نیایش آنان برهمه واجب ومقدس بوده است. معبد بل یکی از بزرگ‌ترین معابد دینی در تدمر و در مشرق قدیم بوده است. آغاز بنای این معبد در قرن اول میلادی بنیادگذاری نموده شده و تقریباً تا آخر عهد تدمر در وسعت آن ادامه داشته است تا آنجائیکه ضخامت و وسعت این معبد به (۲۲۰۲۰۵) متر رسیده است، در اطراف معبد ۳۷۵ عمود (ستون) بوده است که هر یک آنان به ارتفاع ۱۸ متر بوده است. در واجهه امامی (جلو) معبد تاکنون هفتا از این ستون‌ها باقیمانده است و شاهد بر روزگار دوران تمدن شهر تدمر می‌باشد. اما (مدافن) قبرها، تدمریون به براعت و فنون معماری خاصی می‌ساخته‌اند، در معظم قبرها که در صخره‌های بزرگ و دل کوه حفاری می‌نمودند، از نحاتی ونقش ونگار و تزیینات جالب و اماکن نشستن در جوار مدفنها قابل تحیر و تفکر است، این قبرها نحاتی شده (بیت الأبدیة) می‌نامیده‌اند یعنی خانهٔ ابدی. سپس بعد از قرن دوم میلادی ساخت قبرستان‌ها کلاً مغایر بوده و تقریباً مانند خانهٔ مسکونی می‌ساخته‌اند و احیاناً هر خانه‌ای شامل ۸ قبر نیز بوده است، دیوارهای این قبرستان‌ها به براعت و شاه کارهایی تزیینی بدیع نحاتی می‌کرده‌اند. در اواخر عهد (ملکهٔ زنوبیا) تدمر این شهر زیبا بدست اشغالگران رومان تسخیر میشود، و سر انجام خود ملکهٔ زنوبیا نیز به بند اسارت می‌افتند.
کاوش‌های جدید
کاوشگران و باستان شناسان از کشورهای مختلف این منطقه را مورد بررسی قرار داده‌اند. در می۲۰۰۵ یک تیم لهستانی که در حال کاوش در معبد لات بود یک مجسمه سنگی بالدار بسیار ظریف مربوط به الهه پیروزی نایک پالمیرا را کشف کردند.
تاریخ مملکت تدمر
تدمر شهری تاریخی خفته در واحهای در وسط صحرای سوریه است. آثاری از شاهکارهای مردم دوران بسیار دور در این منطقه وجود دارد که هنگام مشاهده آن دل در سینه‌ها می‌تپد از جمله راه تجارتی تدمر به مصر که بیش از ۴۰۰ سال پر رونق و در مسیر قافله‌های تجارتی بین مملکت انباط و تدمر قرار داشت و آثارهای رومانی برفراز سرزمینی پهناور. شهر تدمر را اشکانیان در زمان حکومت وسیع خود که تا صحرای شامات گسترده شده بود بنا کردند ولی خیلی زود به دلیل حمله‌های رومیان این شهر از خاک ایران جدا شد و در اختیار رومیان قرار گرفت. بعد از آن این شهر پایتخت ملکهٔ زنوبیا ملکهٔ سوریه و ملکهٔ شرق شد.
تدمر شهری است زیبا با ستوهای طلایی رنگ، شهری شاعرانه که آدمی را به یاد یکی از معلقات امرؤالقیس یکی از معروفترینشاعران عرب دوران جاهلی می‌اندازد. این شهر زیبا یکی از مهمترین ایستگاه‌های تجارتی بین آسیا و اروپا در نیمهٔ دوم قرن اول قبل از میلاد بوده‌است.
سر انجام این شهر زیبا و شاعرانه در سال ۲۷۴ میلادی توسط حملهٔ امپراتور روم (اورلیانوس) ویران شد. ساختار این شهر زیبا طابع و نمط (اغریقی)، (رومانی) در ساختمانهای شهر بوده‌است. از مهمترین بناهای شهر: معبد بل یا بعل، شاه را عظیم با ستون‌های بلند سر به فلک کشیده، (مسرح)، «بازار اغوار» (سوق الآغورا)، و دروازه بزرگ که معروف است به (قوس النصر) به اضافه صدها آثار باقیمانده دیگر مانند: مدفن (گُور)، نحت در صخره‌ها، تماثیل، قبرها، در سور شهر بیضاوی شکل که با برجهای حفاظتی برجای مانده‌است.. در قرن سوم میلادی پالمیرا به اردوگاهی نظامی تبدیل شد و به تدریج دوران پرشکوه آن با شن و ماسه صحرایی مدفون شد. هنوز بخشی از این شهر پرشکوه در زیر ماسه‌ها ناپدید است.
بخش‌های مختلف شهر
دژ پالمیرا، روی تپه‌های مرتفع اطراف شهر واقع شده و مشرف به شهر پالمیرا است.[۱۱]
معبد بَعَل
معبدی برای بزرگ‌ترین خدای بین‌النهرین. شهروندان پالمیرا در نخستین سده پس از میلاد دست به کار ساختن معبدی برای خدای «بعل» به سبک رومی‌ها شدند. مخارج ساخت این معبد را امپراتوری روم پرداخت کرد. این اقدام برای قدردانی از مردم این شهر به خاطر الحاق به امپراتوری روم بود.
ستون‌های این معبد در جریان جنگ داخلی سوریه به شدت آسیب دیده‌اند. جای گلوله‌ها بر ستون‌های معبد دیده می‌شوند.
دروازه هادریان
دروازه ورود به مسیری با ستون‌های عظیم با طول حدود یک کیلومتر است که در قرن دوم میلادی بهره‌برداری شد. دروازه هادریان که به افتخار هادریان امپراتور روم ساخته شده، آغاز این مسیر طولانی است. ساخت این مسیر با سبک معماری رومی - یونانی است که در آن ایام بسیار رواج داشت.
بنای چهار وجهی یا تتراپیلون
بنای چهار وجهی یا تتراپیلون در چهارراهی در پالمیرا قرار دارد. چهار بنای چهار ستونه بلند و باریک از جنس سنگ گرانیت قرمز که از معادن اسوان به این منطقه آورده شده‌اند. این چهار بنا سرپوشیده‌اند. در گذشته در میان هر یک از بناهای چهار ستونه مجسمه‌هایی قرار داشته‌اند. امروزه تنها یکی از ستون‌ها باستانی است و بقیه در دوران‌های بعد ساخته شده‌اند.
معبد بَعَل شَمین
معبد بعل شمین وقف خدای فنیقی توفان و باران‌های حاصل‌خیزکننده شده‌بود.[۱۲]
در تاریخ ۲۳ اوت ۲۰۱۵ میلادی، سازمان میراث باستانی سوریه گزارش داد که گروه دولت اسلامی عراق و شام، با استفاده از مواد منفجره، «درون‌خانه معبد را از داخل تخریب و ستون‌های اطراف معبد را فروپاشیده است». قدمت معبد بعل شمین به سده اول میلادی برمی‌گشت.[۱۳]
معبد شامین- بعل (خدای باد)
شامین- بعل نام خدای باد بود. جالب این که معبد خدای باد بیشتر از دره قبرها، در انتهای مسیر ستون‌ها، از آسیب باد و طوفان‌های صحرایی در امان مانده‌است. گفته میشود فنیقی‌های مهاجری که بعدها بر پالمیرا مستقر شدند، این معبد را ساخته‌اند. زمان دقیق ساخت معبد شامین- بعل مشخص نیست.
آمفی تئاتر
بر روی این صحنه نمایش (آمفی تئاتر) که جلوی کاخ قرار داشت نمایشنامه‌های شرقی اجرا می‌شدند. از این مکان همچنین برای جنگ حیوانات یا مبارزه گلادیاتورها نیز استفاده می‌شد. پالمیرا تحت تأثیر شدید شهرهای یونانی-رومی بود. میدان‌هایی با ستون‌های بلند، معادن آب‌های معدنی یا آمفی تئاتر مشخصه شهرهای یونانی- رومی بودند که در پالمیرا نیز یافت می‌شدند.
میدان آگورا
آگورا میدان تجمع قشرهای حاکم بود. در این میدان بزرگ با ستون‌های بلند افرادی از قشرهای حاکم در پالمیرا تجمع میکردند. مجسمه قهرمانان این سرزمین نیز در این میدان جمع‌آوری می‌شد. در جنوب غربی این میدان آثاری از یک عمارت وجود دارد که احتمالاً جلسه «شورای شهر» در آن برگزار می‌شد. در شورای شهر خانواده‌های پرنفوذ تاجران عضویت داشتند.
گورهای لوکس
در جلوی دروازه‌های شهر قبرستان قرار داشت. خانواده‌های پرنفوذ مقبره‌هایی با برجهای بلند برای اعضای خود می‌ساختند و در آن قبرهایی بود برای نسل‌های مختلف. چند مقبره تزئین شده هنوز پابرجا هستند با تابوت‌دان‌هایی از جنس سنگ برای نگهداری از جسدها.
تاق پیروزی
قدمت تاق پیروزی پالمیرا حدود دو هزار سال بوده‌است. تروریست‌های داعش در ۵ اکتبر ۲۰۱۵ میلادی (۱۳ مهر ۱۳۹۴) این تاق را ویران کردند.[۱۰]
روابط تدمر با ایران
تدمری‌ها در زمان اشکانیان و ساسانیان قدرت تجاری و نظامی عظیمی یافتند و پیوسته به پشتیبانی یا با یاری رومیان با ایرانیان در جنگ بودند. مهمترین نقطه ارتباط تدمری‌ها با ایرانیان، هنگام صلح، شهرهای واقع در حاشیه شمالی خلیج‌فارس و به خصوص مصب اروندرود و نیز شهرهای واقع در کنار رودخانه فرات بود. روی کار آمدن ساسانیان برای زندگی مردمان تدمر آثار منفی بسیار عمیقی داشت، زیرا اشکانیان ترانزیت تدمر را تشویق میکردند و می‌دانیم که کاروان‌های تدمری در شهر لوژزیاس که توسط بلاش اول بنا شده بود توقف میکردند. علاوه بر آن در عصر اشکانی میان ایران و روم اغلب صلح برقرار بود و پالمیرایی‌ها ضمن اینکه اندک اندک به امپراطوری روم می‌پیوستند، روابط دوستی خود را با ایران محفوظ می‌داشتند. ساسانیان روشی کاملاً برخلاف روش اشکانیان در پیش گرفتند و از آغاز در فکر آن بودند که پالمیر و منابع سرشار آن را در اختیار خود گیرند. یکی از نخستین اقدامات اردشیر این بود که دولت کرخ را تسخیر کرد.
رومیان توجه خاصی به تدمر داشتند و علت آن علاوه بر تجارت، هم‌مرز بودن تدمر با ایران نیز بوده‌است. زیرا تدمر حدفاصلی میان روم و ایران اشکانی و ساسانی بود. در میان این کشمکش‌های دوجانبه، امیران تدمر سیاستی هوشمندانه اتخاذ کرده بودند و استفاده‌های فراوانی می‌بردند. آنتوان به بهانه اینکه تدمر می‌کوشید از دو قدرت روم و پارت به‌طور مساوی استفاده کرده استقلال خود را حفظ کند، در سال ۴۱م. به آنجا حمله کرد. اما حمله او بی‌نتیجه ماند، زیرا اهل تدمر پیش از رسیدن آنتوان زنان و اموال خود را برگرفته به جانب چپ رود فرات پناه برده بودند. سپاه روم نیز از ترس تیراندازان ماهر تدمری و حمایت ایرانیان به دشت‌های فرات نزدیک نشد. تنها نتیجه‌ای که از این جنگ حاصل شد این بود که میان ایران و آنتوان به کلی به هم خورد، زیرا ایرانیان خود را مدافعان طبیعی تدمر به حساب می‌آوردند.
تدمری‌ها از همان آغاز به روم تمایل بیشتری داشتند، رومیان نیز برای دفاع در مقابل ایران یا حمله بدانجا از این دولت کوچک استفاده فراوانی بردند. اهمیت تدمر برای رومیان به خصوص از قرن دوم میلادی به بعد که جنگ‌های ایران و روم فزونی می‌یابد چشم‌گیر است. تا آن تاریخ رومیان از ترس سپاه تیرانداز پارتی به دشت‌های بین‌النهرین قدم نمی‌گذاشتند، ولی از آن به بعد کوشیدند که به مرکز ایران و به‌ویژه به تیسفون دست یابند. به این ترتیب تراژان در سال ۱۱۶ م؛ و آویدیوس در سال ۱۶۴ م؛ و سپتسم سور در سال ۱۸۹ م. به تیسفون حمله بردند. تردید نیست که در تمام این مراحل تدمر یکی از مراکز مهم سپاه و آذوقه رومیان بوده‌است و کمک تدمری‌ها چه از نظر آشنایی با اوضاع جغرافیایی و چه از نظر نیروی انسانی، تأثیر مستقیمی در پیروزی رومیان داشته‌است.[۱۴]
طبقه‌بندی و زبان مردم تدمر
ساکنان مملکت تدمر به سه طبقه تقسیم‌بندی شده بودند، که از این قرار بود:
· مواطنین أحرار: (آزادگان).
· عبید: (برده‌ها).
· اجانب: (بیگانگان).
مواطنون فرزندان عشایر، بعضی از عشایر با یکدیگر هم‌عهد بودند. مردم تدمر برای کشاورزی و زراعت اهمیت خاصی قائل بودند، از این رو نخست به ایجاد قناتهای آب برای آبیاری و حفر چاه‌ها پرداختند، سپس سدهای ساروجیبرای ذخیرهٔ آب باران بنا نهادند. صدها هزار برده‌ها به‌طور شبانه روزی برای حفر مشغول کار بودند. مکاتبات ایشان در امور تجارتی به خط آرامی بوده، و در دوران رومی‌ها از خط لاتین نیز استفاده میکردند. ایشان همچنین به زبان خاص خود (تدمری) صحبت میکردند و نوشته‌هایشان برگرفته از زبان آرامی بوده‌است.
مذهب، شغل و فنون
خدایان پالمیرا، از چپ به راست: آگلیبول خدای ماه، بیلشامن خدای مقدس، مالاکبل خدای خورشید، مربوط به قرن اول پس از میلاد که در موزه لوور نگهداری میشود
مردم مملکت تدمر مردمانی بازرگان و تجارت پیشه بودند، ولی در کنار تجارت به دین و مذهب نیز علاقهٔ خاصی داشتند، به‌طوری‌که در ساختن معابد و هیاکل و ساخت قبور هزینهٔ هنگفتی صرف می‌نمودند. گویند در حدود ۳۰ عدد بت و الهه داشته بودند که هریکی از آنها رموز مخصوص خود را داشته‌اند. بزرگ و مهترِ این معبودات و بت‌ها الهه بعل بوده که یکی از مقدس‌ترین الهه‌های تدمر بوده‌است؛ از این روی در بیشتر پبکره‌های موجود تصویر الهه بل دیده میشود. همچنین به جانب الهه بل و در مقام بعدی الهه «بلتی» و الهه «یرحبول» و الهه «أغلبول» آمده‌است. این چهار الهه نزد مردم تدمر قدر و احترام و تقدس بسیاری داشته‌اند و نیایش آنان بر همه واجب بوده‌است.
معبد بل یکی از بزرگ‌ترین معابد دینی در تدمر و در مشرق قدیم بوده‌است. آغاز بنای این معبد در سده اول میلادی بوده و تقریباً تا آخر عهد تدمر در وسعت آن کوشیده‌اند تا جایی که وسعت این معبد به ۲۲۰٫۲۰۵ متر رسیده‌است، در اطراف معبد ۳۷۵ ستون بوده که هر یک آنان ۱۸ متر ارتفاع داشته‌است. در وجهه امامی (جلو) معبد هفت عدد از این ستون‌ها تاکنون همچنان باقی است و شاهد بر روزگار دوران تمدن مملکت تدمر می‌باشد. تدمری‌ها قبرها را بی‌عیب و نقص و با فنون معماری خاص می‌ساختند. در آرامگاه‌های بزرگ که آنها را در صخره‌های بزرگ و دل کوه‌ها حفر می‌نمودند. کنده‌کاری‌ها و نقش و نگار و تزیینات جالب و فضاهای نشستن در کنار قبرها حیرت‌آور و تفکربرانگیز است. این آرامگاه‌های کنده‌کاری شده را «بیت الأبدیة» می‌نامیده‌اند یعنی خانهٔ ابدی. سپس بعد از قرن دوم میلادی ساخت قبرستان‌ها به کلی تغییر کرده و تقریباً آنها را مانند خانه‌های مسکونی می‌ساختند که گاهی هر خانه شامل ۸ قبر نیز بوده‌است، دیوارهای این قبرستان‌ها در اوج کمال و زیبایی و شاهکارهایی تزیینی بدیع کنده‌کاری‌ها میکردند. در اواخر دوره ملکهٔ زنوبیا تدمر به دست اشغالگران رومی تسخیر شد و سر انجام خود ملکهٔ زنوبیا نیز به بند اسارت افتاد.
دکومانوس باستان
کلات ابن مان در شب هنگام
کاوش‌های جدید
کاوشگران و باستان شناسان از کشورهای مختلف این منطقه را مورد بررسی قرار داده‌اند. در مه ۲۰۰۵ یک تیم لهستانی که در حال کاوش در معبد لات بود یک مجسمه سنگی بالدار بسیار ظریف مربوط به الهه پیروزی نایک پالمیرا را کشف کردند.
***** - سید جواد هاشمی فشارکی- ******** - حجت الاسلام امیر حسنی سعدی - ********
خالد محمد اسعد [1]
خالد محمد الأسعد؛ ۱۹۳۲/۱۹۳۴ میلادی– ۱۸ اوت ۲۰۱۵) یا خالد اسعد، یک باستان‌شناس اهل سوریه و سرپرست آثار باستانی شهر باستانی پالمیرا، مشهور به "مروارید صحرا و از جمله میراث جهانی یونسکو بود.
خالد اسعد در سال ۱۹۳۲ یا ۱۹۳۴ میلادی در تدمر سوریه متولد شد و بیشتر عمر خود را در آنجا گذراند.[۱] وی پس‌از اخذ دیپلم تاریخ؛ در دانشگاه دمشق مشغول به تحصیل شد. اسعد پدر یازده فرزند بود؛ شش پسر و پنج دختر که یکی از دخترانش را زنوبیا (نام ملکهٔ پالمیرا) نام‌گذاری کرد.
خالد اسعد یکی از شخصیت‌های علمی و فرهنگی کشته شده توسط افراد موسوم دولت اسلامی در عراق و شام است. این باستان شناس ۸۲ ساله ۵۰ سال از عمر خود را صرف فعالیت‌های باستان شناسی و فرهنگی کرده بود
داعش این باستان شناس را در منطقه تاریخی باستانی پالمیرا (تدمر) سربریده و سپس جنازهٔ او را در خیابانی از شهر آویزان کرده‌است. در کنار جنازه او کاغذ نوشته‌ای از اتهامات اعلامی‌اش نیز نصب شده است
زیرنویس
1. "Syria claims to have pushed ISIS from Palmyr". CBS News. 17 May 2015. Retrieved 23 May 2015.Palmyra ... was put on UNESCO's list of World Heritage sites in danger in 2013
2. هرتسفلد، ارنست. تاریخ باستانی ایران بر بنیاد باستانشناسی. انجمن آثار ملی، 1354. 94.
3. انهدام «بعل شمین» و اراده داعش برای از بین بردن جوامع چند فرهنگی، رادیو زمانه
4. :۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ پیکارجویان داعش وارد موزه شهر پالمیرا شدند، بی‌بی‌سی فارسی
5. شورشیان سوریه: یک پایگاه مهم ارتش در درعا را تصرف کردیم، بی‌بی‌سی فارسی
6. در «مخوف‌ترین زندان دنیا» چه خبر بود؟، بی‌بی‌سی فارسی
7. «شهر تاریخی پالمیرا - 27 آوریل 2016». DW.COM. ۲۰۱۶-۰۳-۲۷. بازبینی‌شده در ۲۰۱۶-۰۳-۲۸.
8. Site of Palmyra, UNESCO
9. هرمان، جورجیا. تجدید حیات هنر و تمدن در ایران باستان. تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1387. 56.
10. به:۱۰٫۰ ۱۰٫۱ 'داعش طاق پیروزی شهر باستانی پالمیرا را تخریب کرد' بی‌بی‌سی فارسی
11. ارتش سوریه «دژ پالمیرا را پس گرفت»، بی‌بی‌سی فارسی
12. داعش معبدی را در شهر باستانی پالمیرا منفجر کرد، بی‌بی‌سی فارسی
13. داعش معبدی را در شهر باستانی پالمیرا منفجر کرد، بی‌بی‌سی فارسی
14. راه‌های نفوذ فارسی در فرهنگ و زبان عرب جاهلی، ص ۴۹ تا ۵۲.
15. برنامه «دولت اسلامی» برای ویرانی مجسمه‌های شهر باستانی پالمیرا دویچه وله فارسی
16. به:۱۶٫۰ ۱۶٫۱ شهر باستانی پالمیرا در سوریه در خطر نابودی دویچه وله فارسی
17. داعش ۱۷ نفر را در شهر باستانی پالمیرا اعدام کرد دویچه وله فارسی
18. کنترل شهر باستانی پالمیرا به دست «دولت اسلامی» افتاد دویچه وله فارسی
19. داعش یک معبد تاریخی دیگر را در سوریه ویران کرد . [خبرگزاری جمهوری اسلامی(ایرنا) http://www.irna.ir]
20. داعش «طاق نصرت» پالمیرا را هم تخریب کرد
21. یک گروه باستان‌شناس لهستانی این تندیس ساخته‌شده از سنگ آهک را، که رب‌النوع عربی پیش از اسلام است و ۳ متر ارتفاع و ۱۵ متر وزن دارد، در معبد اللات در سال ۱۹۷۷ کشف کرد. گفته میشود قدمت این مجسمه به قرن نخست پیش از میلاد بازمی‌گردد.
22. تصاویر : داعش به جان تندیس‌های پالمیرا افتاد خبرگزاری انتخاب
منابع
· آذرنوش، آذرتاش، راه‌های نفوذ فارسی در فرهنگ و زبان عرب جاهلی، چاپ سوم. تهران: انتشارات توس، ۱۳۸۸
· د. الیاس، جبرائیل، الجبور، :(المدن السوریة)، اصدار الهیئة العامة للبدیات و المدن، عام ۱۹۹۸ للمیلاد.
· دیوان: (النابغة الذبیانی) ، جلد دوم، چاپ سوم، سال انتشار ۱۹۷۵ میلادی.
· شامی، دکتر یحیی، (موسوعة المدن العربیة والاسلامیة) ، دارالفکر العربی، بیروت، چاپ سال ۱۹۹۳ میلادی به (عربی).
· لبیب، دکتر عبدالستار، (قصه الحضارات) مطابع دارالمشرق، بیروت :، چاپ پانزده هم، انتشار سال ۱۹۹۹ میلادی. (به عربی).
· هاشمی فشارکی ، سید جواد ، ره توشه مدافعان حرم ، تهران ، انتشارت وانیا ، 1396
· همنشین ،بهار: زنوبیا Zenobia و پالمیرا Palmyra.. در یوتیوب
· Wikipedia contributors, «Palmyra,» Wikipedia, The Free Encyclopedia, http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Palmyra&oldid=195218710 (accessed March 7, 2008).
· http://www.noonoab.ir/post/65638/شهر-تاریخی-پالمیرا-یا-تدمر
· https://fa.wikipedia.org/wiki/خالد_اسعد
