حلیةالمتقین
از حلیةالمتقین ترجمه‌ها و تلخیص‌های بسیاری صورت گرفته است.
محمدباقر فشارکی اصفهانی (متوفی ۱۳۱۵) آن را تلخیص و تبویب و تنظیم، و با عنوان آداب‌الشریعه عرضه کرده است.
حلیةالمتقین
حِلیةُالمُتّقین، کتابی در آداب و سنن اسلامی به فارسی نوشته محمدباقر مجلسی (متوفی ۱۱۱۰) می‌باشد.
فهرست مندرجات
۱ - علت تألیف
۲ - محتوای کتاب
۳ - ابواب چهارده کتاب مذکور
۴ - موضوعات بحث شده
۵ - تکیه اصلی کتاب
۶ - خصوصیات
۷ - تاریخ تألیف
۸ - علت استقبال زیاد از آثار علامه مجلسی
۹ - استفاده از کتاب مذکور به عنوان منبع
۱۰ - ترجمه‌ها و تلخیص‌های کتاب مذکور
۱۱ - سال چاپ
۱۲ - چاپ چند کتاب همراه حلیة المتقین
۱۳ - فهرست منابع
۱۴ - پانویس
۱۵ - منبع
علت تألیف
[ویرایش]
مؤلف در مقدمه کتاب
نوشته است که پس از نگارش کتاب عین‌الحیوة (در ۱۰۷۳)، شماری از مؤمنان از وی خواستند که رساله‌ای مختصر در محاسن آداب، برگرفته از احادیث امامان معصوم علیهم‌السلام، به زبان فارسی بنویسد که مورد استفاده عامه مردم باشد و وی در اجابت درخواست آنان کتاب حلیةالمتقین را نوشت.
محتوای کتاب
[ویرایش]
این کتاب دارای چهارده باب و هر باب شامل دوازده فصل است و در پایان کتاب خاتمه‌ای در بیان بعضی آداب متفرقه آمده است.
ابواب چهارده کتاب مذکور
[ویرایش]
ابواب چهارده گانه کتاب عبارت‌اند از: آداب لباس پوشیدن،
آداب زیور پوشیدن و سرمه‌کشیدن و در آیینه نظر کردن و خضاب ،
آداب خوردن و آشامیدن،
بیان فضیلت تزویج و آداب معاشرت با زنان و تربیت فرزندان،
آداب مسواک کردن و شانه کردن و ناخن و شارب گرفتن و سر تراشیدن،
آداب بوی خوش استعمال کردن و گل بوییدن و روغن مالیدن،
آداب حمام و متعلقات آن،
آداب خواب رفتن و بیدار شدن،
آداب حجامت و تنقیه و خواص برخی داروها و معالجه برخی امراض،
آداب معاشرت با مردم و حقوق آنان،
آداب مجالس از جمله سلام و مصافحه و معانقه ،
آداب داخل شدن به خانه و بیرون رفتن،
آداب پیاده رفتن و سوار شدن و بازار رفتن و تجارت و زراعت نمودن و نگهداری چهارپایان
، آداب سفر ،
و خاتمه.
موضوعات بحث شده
[ویرایش]
بیش‌تر ابواب کتاب ناظر به آداب و اخلاق فردی است، اما ابوابی نیز، نظیر باب دهم و باب یازدهم، به آداب و اخلاق اجتماعی و تعامل انسان ها با یکدیگر می‌پردازد.
باب نهم، که به انوع داروها ومعالجات متداول بین مردم اختصاص یافته است، از جهت تاریخ اجتماعی و تاریخ طب اهمیت خاص دارد.
اگرچه کتاب در مقام بیان آداب و سنن است، اما در موارد بسیاری از احکام فقهی و حلال و حرام اعمال نیز سخن گفته است.
تکیه اصلی کتاب
[ویرایش]
تکیه اصلی کتاب بر احادیث پیامبر اکرم صلی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم و امامان در موضوعات مرتبط با ابواب کتاب است.
مجلسی در هنگام نقل حدیث ، سلسله سند آن را ذکر نکرده، اما در موارد بسیاری، با ذکر عبارت «در روایت معتبر آمده است» یا «به سند صحیح منقول است» پیش از نقل روایت ، نظر و اعتماد خود را به آن روایت بیان نموده است.
بنای مؤلف در این کتاب ذکر منابع و مصادر خود در نقل حدیث نبوده، اما گاه در هنگام ذکر روایت به منبع آن نیز اشاره کرده است.
خصوصیات
[ویرایش]
یکی از خصوصیات این کتاب این است که در بیان اعمال و آداب ، دعا های مربوط به هر عمل نیز ذکر شده است.
تاریخ تألیف
[ویرایش]
آقابزرگ طهرانی،
براساس یکی از نسخه‌های خطی حلیةالمتقین، نوشته که تألیف آن در ۲۶ ذیحجه ۱۰۸۲ به پایان رسیده، اما براساس تعدادی از نسخه‌های کتاب
تاریخ پایان تألیف آن ۵ رجب ۱۰۷۹ است.
علت استقبال زیاد از آثار علامه مجلسی
[ویرایش]
تا پیش از مجلسی، علمای دین بیش‌تر به زبان عربی و برای اهل علم ، کتاب می‌نوشتند، اما وی کتابهای بسیاری به فارسی و درخور فهم همه نوشت که حلیةالمتقین از جمله آنهاست.
چون کتابهای مجلسی به نثر ساده و روان است، با اقبال گسترده مردم مواجه شده است.نسخه‌های خطی فراوان کتاب و نیز چاپ‌های بسیار آن گواه این مدعاست.
این کتاب همواره مورد توجه و استفاده علما و عامه مردم بوده است.
استفاده از کتاب مذکور به عنوان منبع
[ویرایش]
نوری در مستدرک‌الوسائل
از آن بهره برده است.
نورجهان تهرانی نیز بخشی از کتاب نجاة‌المسلمات خود را به آداب اسلامی‌ای که زنان باید رعایت کنند اختصاص داده که بر گرفته از حلیةالمتقین است.
ترجمه‌ها و تلخیص‌های کتاب مذکور
[ویرایش]
از حلیةالمتقین ترجمه‌ها و تلخیص‌های بسیاری صورت گرفته است.
محمدباقر فشارکی اصفهانی (متوفی ۱۳۱۵) آن را تلخیص و تبویب و تنظیم، و با عنوان آداب‌الشریعه عرضه کرده است.
شیخ‌عباس قمی هم حلیةالمتقین را خلاصه کرده و آن را مختصرالابواب فی‌السنن و الآداب نامیده است.
علی عبدالحسین شبستری حلیةالمتقین را به عربی برگردانده است.
خلیل رزق‌عاملی نیز آن را به عربی ترجمه کرده و با تحقیق جدید، در ۱۳۷۳ش/ ۱۹۹۴ به چاپ رسانده است.
سیدمقبول احمد دهلوی در ۱۳۳۸ حلیةالمتقین را به اردو ترجمه کرده و آن را تهذیب اسلام (تهذیب مؤمنین) نامیده است.
سال چاپ
[ویرایش]
براساس فهرست خانبابا مشار،
حلیةالمتقین نخستین‌بار در ۱۲۴۸ در چاپخانه زین‌العابدین تبریزی در تهران چاپ سربی شده است.
پس از آن نیز این کتاب بارها به چاپ رسیده است.
چاپ چند کتاب همراه حلیة المتقین
[ویرایش]
در بسیاری از چاپ‌ها، همراه با حلیةالمتقین دو کتاب دیگر نیز چاپ شده است: یکی مجمع المعارف و مخزن‌العوارف، نوشته محمدشفیع بن محمدصالح، به فارسی، درباره عقبات و مواقف قیامت
دیگری مکالمات حُسنیّه، در امامت ، که به شیخ ابوالفتوح رازی منسوب است و ابراهیم بن ولی‌اللّه استرآبادی آن را ترجمه کرده است.
فهرست منابع
[ویرایش]
(۱) آقابزرگ طهرانی،الذریعه.
(۲) ابوالفتوح رازی، کتاب مکالمات حسنیّه، ترجمه ابراهیم استرآبادی، در محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حِلیة‌المتقین، قم ۱۳۶۹ش.
(۳) سفیر اخترراهی، ترجمه‌های متون فارسی به زبانهای پاکستانی، اسلام‌آباد ۱۳۶۵ش.
(۴) عبداللّه انوار، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملّی، تهران ۱۳۴۳ـ۱۳۵۸ش.
(۵) محمدتقی بهار، سبک‌شناسی، تهران ۱۳۳۷ـ۱۳۳۸ش.
(۶) تراثنا، سال ۱، ش ۳ (شتاء ۱۴۰۶).
(۷)تراثنا، سال ۱۴، ش ۱ و ۲ (محرّم ـ جمادی‌الآخره ۱۴۱۹).
(۸) عبدالحسین حائری، فهرست کتابخانه مجلس شورای ملی، ج ۱۰، بخش ۳، تهران ۱۳۴۸ش.
(۹) محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حِلیة‌المتقین، قم ۱۳۶۹ش.
(۱۰) شاهرخ مسکوب، هویت ایرانی و زبان فارسی، تهران ۱۳۷۳ش.
(۱۱) خانبابا مشار، فهرست کتابهای چاپی فارسی، تهران ۱۳۵۰ـ۱۳۵۵ش.
(۱۲) محمود مهدوی‌دامغانی، «نگاهی به پاره‌یی از آثار فارسی علامه مجلسی»، نشریه دانشکده الهیات و معارف اسلامی مشهد، ش ۱۰ (بهار ۱۳۵۳).
(۱۳) حسین بن محمدتقی نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط‌المسائل، قم ۱۴۰۷ـ۱۴۰۸
پانویس
[ویرایش]
| ۱. | ↑ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص۲، قم ۱۳۶۹ش. |
| ۲. | ↑ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص۳ـ۱۴، قم ۱۳۶۹ش. |
| ۳. | ↑ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص۱۴ـ۲۹، قم ۱۳۶۹ش. |
| ۴. | ↑ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص۲۹ـ۶۵، قم ۱۳۶۹ش. |
| ۵. | ↑ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص۶۵ـ۹۷، قم ۱۳۶۹ش. |
| ۶. | ↑ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص۹۷ـ۱۰۷، قم ۱۳۶۹ش. |
| ۷. | ↑ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص۱۰۷ـ۱۱۵، قم ۱۳۶۹ش. |
| ۸. | ↑ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص۱۱۵ـ۱۲۶، قم ۱۳۶۹ش. |
| ۹. | ↑ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص۱۲۶ـ ۱۴۶، قم ۱۳۶۹ش. |
| ۱۰. | ↑ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص۱۴۶ـ۱۹۲، قم ۱۳۶۹ش. |
| ۱۱. | ↑ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص۱۹۲ـ۲۳۶، قم ۱۳۶۹ش. |
| ۱۲. | ↑ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص۲۳۶ـ۲۵۸، قم ۱۳۶۹ش. |
| ۱۳. | ↑ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص۲۵۸ـ۲۷۵، قم ۱۳۶۹ش. |
| ۱۴. | ↑ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص ۲۷۵ـ ۲۹۷، قم ۱۳۶۹ش. |
| ۱۵. | ↑ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص۲۹۷ـ۳۲۲، قم ۱۳۶۹ش. |
| ۱۶. | ↑ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص۳۲۲ـ۳۳۳، قم ۱۳۶۹ش. |
| ۱۷. | ↑ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص۵ـ۶، قم ۱۳۶۹ش. |
| ۱۸. | ↑ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص۱۶، قم ۱۳۶۹ش. |
| ۱۹. | ↑ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص۲۹ـ۳۱، قم ۱۳۶۹ش. |
| ۲۰. | ↑ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص۷۰، قم ۱۳۶۹ش. |
| ۲۱. | ↑ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص۸، قم ۱۳۶۹ش. |
| ۲۲. | ↑ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص۱۱، قم ۱۳۶۹ش. |
| ۲۳. | ↑ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص۴۲، قم ۱۳۶۹ش. |
| ۲۴. | ↑ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص۱۰۷، قم ۱۳۶۹ش. |
| ۲۵. | ↑ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص۲۶۸، قم ۱۳۶۹ش. |
| ۲۶. | ↑ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص۱۲۹ـ۱۳۲، قم ۱۳۶۹ش. |
| ۲۷. | ↑ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص۱۶۵ـ۱۶۶، قم ۱۳۶۹ش. |
| ۲۸. | ↑ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حلیة المتقین، ج۱، ص۲۲۹ـ۲۳۲، قم ۱۳۶۹ش. |
| ۲۹. | ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۷، ص۸۳. |
| ۳۰. | ↑ عبدالحسین حائری، فهرست کتابخانه مجلس شورای ملی، ج۱۰، بخش ۳، ص۱۱۷۱، تهران ۱۳۴۸ش. |
| ۳۱. | ↑ عبداللّه انوار، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملّی، ج۵، ص۹۳، تهران ۱۳۴۳ـ۱۳۵۸ش. |
| ۳۲. | ↑ محمدتقی بهار، سبک‌شناسی، ج۳، ص۳۰۳ـ۳۰۴، تهران ۱۳۳۷ـ۱۳۳۸ش. |
| ۳۳. | ↑ شاهرخ مسکوب، هویت ایرانی و زبان فارسی، ج۱، ص۱۶۲ـ۱۶۳، تهران ۱۳۷۳ش. |
| ۳۴. | ↑ محمدتقی بهار، سبک‌شناسی، ج۳، ص۳۰۳ـ۳۰۴، تهران ۱۳۳۷ـ۱۳۳۸ش. |
| ۳۵. | ↑ شاهرخ مسکوب، هویت ایرانی و زبان فارسی، ج۱، ص۱۶۲ـ۱۶۳، تهران ۱۳۷۳ش. |
| ۳۶. | ↑ محمود مهدوی‌دامغانی، «نگاهی به پاره‌یی از آثار فارسی علامه مجلسی»، ج۱، ص۱۲۸ـ۱۵۱، نشریه دانشکده الهیات و معارف اسلامی مشهد، ش ۱۰ (بهار ۱۳۵۳). |
| ۳۷. | ↑ حسین بن محمدتقی نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط‌المسائل، ج ۵، ص۱۱۰، قم ۱۴۰۷ـ۱۴۰۸. |
| ۳۸. | ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۲۴، ص۶۲. |
| ۳۹. | ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۱، ص۲۱. |
| ۴۰. | ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۲۰، ص۱۷۶. |
| ۴۱. | ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۱۲، ص۲۳۸. |
| ۴۲. | ↑ تراثنا، سال ۱، ش ۳، ص ۲۱۷، (شتاء ۱۴۰۶). |
| ۴۳. | ↑ تراثنا، سال ۱۴، ش ۱ و ۲، ص۴۵۷ـ۴۵۸، (محرّم ـ جمادی‌الآخره ۱۴۱۹). |
| ۴۴. | ↑ سفیر اخترراهی، ترجمه‌های متون فارسی به زبانهای پاکستانی، ج۱، ص۳۹۶، اسلام‌آباد ۱۳۶۵ش. |
| ۴۵. | ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۴، ص۵۰۸. |
| ۴۶. | ↑ خانبابا مشار، فهرست کتابهای چاپی فارسی، ج ۲، ستون ۱۸۱۵ـ۱۸۱۶، تهران ۱۳۵۰ـ۱۳۵۵ش. |
| ۴۷. | ↑ خانبابا مشار، فهرست کتابهای چاپی فارسی، ج ۲، ستون ۱۸۱۵ـ۱۸۱۶، تهران ۱۳۵۰ـ۱۳۵۵ش. |
| ۴۸. | ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۲۰، ص۴۵. |
| ۴۹. | ↑ خانبابا مشار، فهرست کتابهای چاپی فارسی، ج ۲، ستون ۱۸۱۵ـ۱۸۱۶، تهران ۱۳۵۰ـ۱۳۵۵ش. |
| ۵۰. | ↑ ابوالفتوح رازی، کتاب مکالمات حسنیّه، ج۱، ص۱، ترجمه ابراهیم استرآبادی، در محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، کتاب حِلیة‌المتقین، قم ۱۳۶۹ش. |
| ۵۱. | ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۴، ص۹۷. |
| ۵۲. | ↑ خانبابا مشار، فهرست کتابهای چاپی فارسی، ج ۲، ستون ۱۸۱۵ـ۱۸۱۶، تهران ۱۳۵۰ـ۱۳۵۵ش. |
منبع
[ویرایش]
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حلیةالمتقین»، شماره۶۴۸۳.
