#########.....اقدامات شاخص مهندسی‌رزمی در عملیات والفجر هشت.....#########

دکتر  سیدجواد  هاشمی فشارکی  و.....

منتشر شده در خبرگزاری ایثار پرس

http://www.isarpress.ir/?p=4756

گروه : آخرین اخبار / تاپ / صفحه اول

• شناسه : 4756
• 27 فروردین 1400 - 6:37

اقدامات شاخص مهندسی‌رزمی در عملیات والفجر هشت

 

اقدامات شاخص مهندسی‌رزمی در عملیات والفجر هشت

 

فعالیتها وموضوعات مهندسی رزمی ، اقدامات بسیار مهم واثر گذاری بوده ؛ که در طول هشت سال دفاع مقدس در حوزه مهندسی رزمی وبخصوص در عملیات بزرگ والفجر هشت انجام پذیرفته است . دامنه ومیزان این فعالیتها بسیار زیاد و گسترده است . در این نوشتار اقدامات شاخص مهندسی‌رزمی در عملیات والفجر هشت تبیین شده است:

مهندس عبدالامیر ابراهیمی - دکترسید جواد هاشمی فشارکی

• نخست : پل بعثت

الف- اهمیت پل بعثت

برای پی بردن به اهمیت پلی که نیروهای مهندسی‌رزمی روی رودخانه خروشان اروند نصب کردند، از جمله باید به خود رودخانه و سختی نصب پل روی آن توجه شود.

در میان تاکتیک‌های مختلف عملیاتی و شیوه‌های گوناگون رزم، عملیات آبی – خاکی خصوصاً عبور از رودخانه پیچیده ترین نوع تحرکات نظامی است، آن هم در رودخانه‌ای با مشخصات اروند که دارای جریان جزر و مد شدید در ساعات شبانه روز است. عرض رودخانه بین 500 تا 2000 متر متغیر است و همچنین آغاز و پایان جزر و مد. دارای مشخصات ویژه‌ای می‌باشد، چنانچه در یک زمان شدت جریان آب در ساحل، وسط، سطح و عمق رودخانه متفاوت است. لازمه عبور از چنین رودخانه‌ای انجام محاسبات دقیق بر روی جریانات آب، اتخاذ تاکتیک‌های مناسب در عبور نیروی پیاده و شکستن خط، طراحی عبور وسایل سنگین، ساحل سازی برای نقل و انتقالات و نصب پل‌های مناسب را می‌طلبید و این امر با توجه به حساسیت‌های عملیات نیاز به دقت و رعایت حفاظت، توأم با سرعت عمل داشت. (درودیان، 1391، ص 178)

جنبه­ی دیگر اهمیت پل بعثت به هم ریختن معادلات ارتش عراق بود. ارتش بعثی با دیدگاه کلاسیک خود، اجرای عملیاتی گسترده و مهم از سوی قوای ایران را با عبور از مانع طبیعی اروندرود در این منطقه، تصور نمی‌کرد. گفتنی است که در تهاجم ارتش بعثی به سرزمین‌های خوزستان، هیچ گاه قوای صدام نتوانستند از اروندرود عبور کنند یا روی آن پل احداث نمایند. حتی در زمانی که آبادان را به محاصره خود در آوردند، تمام تلاش آن‌ها بر عبور از رودخانه کارون و تصرف آبادان از طریق شمال آن شهر متمرکز بود. چنانچه ارتش بعثی امکان زدن پل روی اروندرود را در توان خویش می‌دید می‌توانست از سمت جنوب نیز شهر آبادان را مورد تهاجم قرار داده و اشغال آن را تسهیل نماید. حتی زمانی که با اجرای عملیات بیت المقدس، خرمشهر به محاصره رزمندگان اسلام درآمد، ارتش بعثی از تدارک نیروهای خود در خونین شهر از طریق اروندرود مأیوس بود و نتوانست اقدام موثری را در این زمینه انجام دهد.

 بنابراین فرماندهان یگان‌های  مستقر دشمن در این ناحیه، حداکثر احتمال یک تک نفوذی و یا اجرای عملیاتی محدود را از سوی رزمندگان اسلام در این منطقه می‌دادند. آن‌ها تصور می‌کردند که پس از چنین عملیات محدود و تهاجم کم اهمیت و گرفتن سر پلی کوچک، قوای ایرانی به مواضع خود باز می‌گردند.

 در یکی از اسناد به دست آمده از محل قرارگاه لشکر 26 ارتش بعثی در جریان عملیات والفجر 8، نامه‌ای از فرمانده تیپ 111 به فرمانده سپاه هفتم ارتش عراق مشاهده شد که در آن فرمانده تیپ در گزارش خود نوشته بود که 400 دستگاه لودر، بولدزر و کامیون ایرانی در حال اجرای فعالیت‌های  مهندسی در میان نخلستان‌های  اطراف اروند رود هستند. او با ذکر قرائن و شواهدی که از مشاهده فعالیت‌های  گوناگون رزمندگان اسلام جمع بندی کرده بود، به این نتیجه رسیده بود که ایرانی‌ها می‌خواهند در اینجا عملیات نمایند، ولی ماهر عبدالرشید فرمانده سپاه هفتم در جواب وی نوشته بود که ایرانی‌ها می‌خواهند ما را در منطقه آبادان و فاو فریب دهند و شما بیخود ترس در دل نیروها نیندازید، ما بهتر می‌دانیم که ایران کجا می‌خواهد عملیات انجام دهد. (دری، 1388، صص 28 و 29)

ب- ساخت پل

پل بعثت برای ایجاد ارتباط بین دو ساحل، در اروند رود احداث شد که با راکت هواپیما یا توپخانه قابل تخریب نبود. این پل در محلی از اروند که 900 متر عرض و حداکثر 12 متر عمق دارد ایجاد شد. (سرداری کرمانی، 1388، ص 124)

پل با هدف دارا بودن خصوصیات زیر ایجاد شد:

1) اجرای سریع.

2) دارا بودن حداقل آسیب پذیری در مقابل حملات دشمن و از نظر خصوصیات فنی بتواند در برابر جریان­های متناوب ناشی از جزرومد رودخانه اروند مقاومت نماید.

 محل مناسب برای اجرای این طرح، در بین دو نهر قابل قایق رانی نهر حاج محمد و عرفی انتخاب شد. زیرا این محل از منطقه عملیاتی نسبتاً دور بوده و پروازهای دشمن در این منطقه کمتر از سایر خطوط بود، هم چنین به شهر فاو نیز نزدیک بود.بعد از انتخاب محل پل، مساله ایجاد کارگاه جهت انجام کارهای مقدماتی روی لوله­ها، مطرح شد. کارگاه در کنار نهر حاج محمد حدود500 تا 800 متری محل اجرای پل انتخاب شد و محل دیگری نیز در کنار رودخانه عرفی پیش بینی شد تا در صورتی که محل کارگاه در نهر حاج محمد مورد حمله دشمن قرار گرفت بتوان از نهر عرفی استفاده نمود.

روز بعثت حضرت رسول مطابق با دوشنبه 17/1/65 اولین روز استقرار در منطقه بود. جهت به دست آوردن پروفیل عرضی رودخانه دو مرتبه بعد از شروع اجرائی پل، دستگاه اکوسانه آورده شد و پروفیل عرض رودخانه در دو طرف پل به دست آمد.

سیستم سازه پل از نظر قرارگرفتن لوله­ها در مقطع رودخانه بر روی هم طوری است که بهترین توزیع بار از قطعات بالایی به پایین صورت می­گیرد و مقاوم­ترین شکل شبکه­ای را به وجود می­آورد. اتصال لوله­های هر ردیف به یکدیگر به وسیله اتصالات گوشواره­ای است که به وسیله پین متصل می­شود و هر لوله بین دو لوله پیوند و ایستائی لازم را به وجود می­آورد. برای اطمینان از این که لوله­ها روی مسیر مشخص شده قرار گرفته­اند شمع­هایی کوبیده شده و لوله­های اول به آن جوش گردیده است. (سند شماره 126، ص 4)مقاومت لوله­ها در مقابل جریان آب در دو زمان بایستی مورد بررسی قرار می­گرفت: یکی زمانی که لوله­ها شناور بودند، دوم زمانی که لوله­ها روی هم قرار می­گرفتند.از آن­جایی که پل بین دو کشتی غرق شده قرار گرفته بود که قسمت­های فلزی آن دو کشتی نزدیک پل، بالاتر از سطح پل بود و با توجه به این که سیستم رادار هدفش را روی قسمت فلزی میزان می­کند، حملات احتمالی دشمن به دو کشتی طرفین پل اصابت می­نمود.

ج- مراحل ایجاد پل:

در ابتدای کار از طرح لوله­های پنج تایی که به هم جوش شده بودند استفاده شد که به دلیل مقاومت کم برزنت‌های سر آن­ها، در نهر غرق شدند. با توجه به تجربه به دست آمده که برزنت­ها مقاوم­تر باشند و دیگر این­که باید کشنده­های قوی داشت طرح پنج لوله­ای به یک لوله­ای تغییر پیدا کرد و یک لوله­ای را که بدون اتصالات بود را بعد از جوشکاری و متصل کردن به قطعات اولیه در محل پل غرق نمودند و اولین قطعه شناور پس از سه مرتبه روبه رو شدن با مشکلات در 23/2/65 ساعت1:30 دقیقه بعد از ظهر آب اندازی شد و یک ساعت بعد نصب گردید و کلمه الله اکبر که روی آن نوشته شده بود در راستای کربلای امام حسین(ع) قرار گرفت و نویدی بود برای تداوم حرکت راهیان کربلا. بدین ترتیب قطعات تکی با توجه به تجربیاتی که بعد از هرآب اندازی به دست می­آمد با یک روتورک کشیده و نصب می‌شد، تا این که اولین قطعه گوشواره­ای به منطقه رسید و نصب گردید و سپس تجربه برای کشیدن دو لوله با یک روتورک به دست آمد که سرعت بیشتری داشت. افرادی که در این زمینه به طور شبانه روزی فعالیت می‌کردند گروهان قائم(عج) نامیده شدند.

اگر چنان‌چه لوله­ای در مسیر غرق می­شد، محل لوله غرق شده را در نهر مشخص می‌کردند و در زمان جزر روی آن در صورت امکان میله­ای جوش می­دادند یا این که بویه­های شناور سیاه رنگ را می­بستند تا افراد گروه حمل در زمان حمل لوله­ها به آن­ها برخورد نکنند، که باعث غرق لوله­های دیگر گردد.از جمله مشکلاتی که سبب بسته شدن دهانه لوله­ها می­شد وجود جانوران ریز دریایی بود که به لوله می­چسبیدند و باعث کم شدن قطر دهانه لوله می­شدند که در حدود شش ماه بعد از تمام شدن احداث پل، حدود 5 سانتی متر ضخامت دیواره لوله‌ها بیشتر شد.

• دوم : سد خاکی بهمنشیر (یا زهرا(س))

روزهای اول بعد از فتح فاو، عراق بارها سعی کرد راه های پشتیبانی رزمندگان را ببندد. به همین خاطر هواپیماها تمام پل های بهمنشیر که راه های ورود به جزیره آبادان و از آنجا به فاو بودند را از بین بُرد. هر تلاشی برای بازسازی با حملات جدید روبرو می شد. مهندسان جهاد تصمیم عجیبی گرفتند. سد زدن روی بهمنشیر.

بعضی ها که تصور می کردند که با احداث این سد خاکی، آبادان غرق خواهد شد با آن مخالفت کردند ولی مهندسان جهاد با محاسبات دقیق، محلی را انتخاب کردند که با احداث سد خاکی در آنجا، آب تا حدی بالا می آمد و دوباره به کارون برمی گشت و از طریق کارون به اروند می ریخت. سد ساخته شد و هواپیماها هم در ازبین بردن آن عاجز ماندند تا پشتیبانی فاو دچار وقفه نشود .کارشناسان وزارت کشاورزی مدت زمانِ احداث این سد خاکی را حدود 6 ماه برآورد کرده‌بودند ولی این سد یا پل خاکی تنها در 36 ساعت احداث شد. با پشته نمودن خاک چندین کمپرسی، بلدوزرها خاک را به‌یکباره درون رودخانه می‌ریختند تا خاک توسط جریان رود بهمنشیر بُرده نشود. احداث این جاده از دو سمتِ ساحل شرقی و غربی بهمنشیر صورت گرفت. انتخاب نوع خاک نیز در احداث سد موثر بود. این خاک با ظرایف مهندسی انتخاب و از فواصل دوری به منطقه حمل شد.  

• سوم : پل­های احداثی

- پل‌های احداثی بر روی بهمنشیر

باتوجه به بمباران هوایی پل‌های رودخانه بهمنشیر توسط دشمن برای قطع ارتباط عقبه نیروهای رزمنده، چندین پل بر روی این رودخانه احداث شد که پل یا سد خاکی یازهرا(س) ( در یادداشت اقدامات شاخص مهندسی رزمی بدان پرداخته شده است) و پل‌های احداثی زیر از آن جمله‌اند:

- احداث پل (به صورت پل خیبری) جهت عبور و مرور ماشین آلات سبک و سنگین بر روی بهمنشیر

- احداث پل ایستگاه 13 جهت عبور و مرور ماشین آلات سبک و سنگین برروی بهمنشیر

- احداث پل دوبه­ای فیاضیه جهت عبور و مرور ماشین­آلات سبک و سنگین برروی بهمنشیر

- احداث پل ایستگاه 7 جهت عبور و مرور ماشین­آلات سبک و سنگین برروی بهمنشیر

- احداث چندین پل دیگر برروی بهمنشیر

 

- پل‌های احداثی بر روی کانال شهید ایوانی

پنچ پل لوله‌ای در طول کانال شهید ایوانی (به شرح ذیل) احداث شد:

1- احداث لوله­های مدگیری در زیر جاده اسکله - این لوله­ها دریچه­های کنترل آب می­باشند که هنگام مد دهانه لوله باز شده و آب وارد کانال می‌شود و هنگام جزر مانع از خروج آب از کانال می­گردد.

2- احداث پل در کیلومتر 300 + 01 در برخورد با اولین جاده که بین نخلستان­ها می­باشد.

3- احداث پل در کیلومتر 700 + 01 در برخورد کانال (شهید ایوانی) با دومین جاده خاکی

4- احداث پل در کیلومتر حدود 600 +03 در تقاطع ، کانال (شهید ایوانی) با جاده ام‌القصر- البحار

5- احداث پل در کیلومتر 500 + 05 در محل تقاطع کانال با جاده فاو – بصره

 

چهارم :  نصب پل کاذب

پس از نصب پل اصلی بر روی اروند و حملات هوایی دشمن علیه آن جهت عدم تشخیص پل اصلی برای  جلوگیری از کاهش تلفات و گمراه کردن دشمن، فرماندهان به این نتیجه رسیدند که باید پل کاذب در چند نقطه روی اروند رود نصب شود. ابتدا چند طرح در این رابطه ارائه شد ولی با توجه به جریان شدید آب تنها یک طرح مورد تصویب قرار گرفت .

 

پل فوق شامل سه قسمت می باشد:

الف- سطحه پل که شامل یک چهارچوب مستطیل شکل به ابعاد 6*2.5 متر میباشدو دارای مشخصات فنی است .

ب- شناور کننده پل که شامل شناورکننده سطحه ها از جنس فوم است که در زیر سطحه ها تعبیه می شود و شناور کننده کابل های مهار از جنس فوم(به شکل کروی) و پلی اتیلن (به شکل گلابی)

ج- مهارکننده پل شامل دو کابل سیم بکسل اصلی و کابل های فرعی است که با بستن کابل های فرعی به کابل های اصلی دوکابل اصلی را به هم نزدیک می کند. هر کابل فرعی شامل سه قسمت است ، دو قسمت فرعی در طرفین و یک کابل رابط در وسط مهار‌های اصلی که در عرض رودخانه کشیده می‌شود در دو طرف رودخانه به  دو پایه(شمع) بسته می‌شود. قبل از روانه کردن کابل‌های اصلی برای شناور نمودن آن گوی‌های شناور به فاصله 8 متری از هم به کابل متصل و همچنین کابل های فرعی در فواصل معین به کابل اصلی متصل می‌گردد.

سطحه ها را به جای کابل های رابط وسط به دو کابل فرعی کناره متصل می کنند . در پایان توری هایی را که بر روی سطحه ها تعبیه شده بود با برگ های نخل می پوشانند .

هرچه تجزیه و تحلیل کردیم در نهایت ارتش به این نتیجه رسید که با امکانات کنونی امکان عملیات وجود ندارد و این ماموریت را سپاه به عهده گرفت و عملیات بسیار بزرگی بود و عبور از رودخانه اروند چیز ساده‌ای نبود، وقتی این‌ها عبور کردند به هدف اینکه به سمت بصره بیان و خط پدافندی ایجاد کردند و برای اینکه مشکلات بعدی ایجاد نشه اومدند به موازات خط مقدم تعدادی کانال زدند که هم در نهایت می‌توانست از اروند در مواقع نیاز آب انداخته بشود منتها چیزی که فاو فرصت اجازه را به ما نداد استفاده از سلاح شیمیایی بود. عراق اینقدر در فاو سلاح شیمیایی استفاده کرده بود که یادم می‌آید از دارخوین که رد می‌شدیم بوش را احساس می‌کردیم همه‌ی منطقه آلوده بود ولی شاهکار دیگه‌ای که در اون عملیات بود زدن اون پل بود (پل بعثت) می‌دونید که عرض رودخانه 1200 متر است پلی که روی این رودخانه اروند زده می‌شد باید یک پلی باشد عین کش که بکشه باز شه ولش کنی جمع شه چون در موقع جذر عرض رودخانه کاهش پیدا می‌کند  و در موقع مد افزایش پیدا می‌کند مدام این پل باید بلند و کوتاه بشه این بود که در عملیات فاو هم خاکریز و کانال‌های بسیار زیاد و حدود 400 تا 500 کمپرسی اونجا فعالیت می‌کردند و فقط بخاطر استفاده از سلاح‌های شیمیایی امکان ماندنش نبود و ما در درگیری یک جنگ نابرابر بودیم. 

پنجم : خاکریزهای احداثی

- خاکریزی که گارد ریاست جمهوری صدام را محاصره کرد

برادر نوری از فرماندهان گردان‌های مهندسی رزمی جهاد در اینباره می‌گوید: " همچنین جهاد مازندران در حین عملیات والفجر 8 در منطقه فاو موفق به احداث یکسری خاکریز در محورهای خطوط مقدم فاو-البحار، فاو-بصره و فاو-ام‌القصر می­شود که به لحاظ حساسیت منطقه عملیاتی حائز اهمیت زیادی بود چرا که در روزهای اول تا سوم عملیات والفجر 8 نیروهای پرتوان اسلام توانسته بودند دشمن را تا محورهای فوق به عقب برانند و دشمن نیز با چند لشکر زرهی و پیاده از جمله لشکر گارد ریاست جمهوری خود با پاتکهای سنگین سعی در بازپس گیری نقاط تسخیر شده داشت در این جهت مهندسی جهاد مازندران با همکاری مهندسی جهاد فارس اقدام به احداث خاکریزهایی به ارتفاع کم (بدلیل شرایط خاص منطقه برای پدافند) و جانپناه برای نیروهای رزمنده کردند که بسیار حیاتی بود و باعث تثبیت خطوط تسخیر شده شد. این خاکریزها نیز از جمله خاکریزهای مهمی بود که در عملیات والفجر 8 احداث گشت."

 

- احداث مجدد خاکریزی که با گلوله‌های تانک دشمن صاف شده بود.

عملیات همچنان در گرماگرم خود ادامه داشت و هنوز رزمندگان به اهداف نهایی از پیش تعیین شده نومید بودند و جهادهای اصفهان و نجف‌آباد و فارس قدم به قدم با لشکرهای عمل کننده به احداث خاکریز مشغول بودند، یک شب جایی بود گارد صدام از محور تیپ قمر بنی هاشم (ع) وارد عمل شده بود. اینها حدود هشتصد متر خاکریز را با تانک صاف کردند و بعد از ظهر همان روز (روز چهارم) از قرارگاه اعلام شد که :

خاکریز جمهوری اسلامی همین خاکریز است اگر همین امشب این خاکریز احداث نشود و بالا نیاید عبور نیروهای بعثی از این گوشه و محاصره کلیه نیروهای ما و پس دادن شهر فاو را به دنبال دارد لذا ایثارگران جهاد اقدام به ترمیم و تکمیل آن نمودند.

 

- خاکریز سمت راست جاده فاو-بصره

مهندسی‌رزمی جهاد نجف‌آباد پس از فتح قرارگاه دشمن توسط لشکر نجف اشرف در سمت راست جاده آسفالت فاو-بصره موفق به احداث خاکریزی بطول 100 متر با جاده گردید احداث این خاکریز که از 500 متری سمت راست جاده فاو-بصره به‌طرف قرارگاه فتح شده شروع شد و جلوتر از خط مقدم قرار داشت و بدلیل تعییر مواضع خودی از شکل مقعر به شکل محدب زده شد. پیرامون شرایط و وضعیت احداث خاکریز فوق برادر موحد خواه فرمانده مهندسی جهاد نجف‌آباد می­گوید:

فاصله ما با دشمن خیلی کم بود، زمین سخت باتلاقی بود یکی، دو تا از دستگاه‌ها در گل گیر کردند، یکی دیگر نیز توسط آر پی جی دشمن منهدم شد یکی از بهترین نیروها را که از مسئول تیم بود در اینجا از دست دادیم، دو نفر از بهترین راننده‌های بلدوزر نیز در آتش دشمن سوختند. در مجموع در احداث این خاکریز 3 نفر شهید و 5 نفر زخمی‌شدند و سه تا از بلدوزرها همانجا در گل فرو رفتند.

 

• ششم : احداث بیمارستان مجهز فاطمه الزهرا ء (س)

[  به جهت فاصله  زیاد خطوط پدافندی با عقبه برای مداوای مجروحین و مصدومین، بیمارستانی مجهز که دارای چندین اطاق عمل و امکانات پزشکی مناسب برای جراحی بود، در زمان تثبیت عملیات در فاو احداث شد.

• هفتم : انتقال آب آشامیدنی و سوخت

گردان مهندسی رزمی جهاد کرمانشاه با استفاده از لوله‌های پلی‌اتیلن، اقدام به لوله گذاریِ دو خطِ انتقال برای آب آشامیدنی و سوخت در بستر اروند نمود.

 

• هشتم : استفاده از موانع خورشیدی

رزمندگان مهندسی سپاه با جمع‌آوری موانع خورشیدی از سواحل اروند وانتقال آن به خط مقدم، این موانع را در خط پدافندی خودی در زمان عملیات برای جلوگیری از نفوذ دشمن در پاتک‌ها با تعبیه تله‌های انفجاری به‌کار بردند.

 

• نهم : سائر اقدامات

سائر موارد مرسوم در عملیات ها :  احداث سنگرهای بزرگ مهماتی وکوچک رزمندگان ؛ خمپاره انداز ؛ سنگر اجتماعی نفرات ، توپخانه ای ، سنگرمهمات، سنگر خودروهای مهمات، سنگر زاغه مهمات، سنگر اجتماعی نفرات و سنگرهای متفرقه در نقاط مختلف وخاکریز و جاده سازی و تسطیح وبنه سازی و غیره  و.....که حجم زیادی از فعالیت مهندسی رزمی را تشکیل داده است .

 

لازم به یاد آوری است :هرچند ارتش جمهوری اسلامی ایران به‌طور مستقیم در این عملیات حضور نداشت لیکن با اجرای عملیات در شلمچه گرچه به شکستن خط دشمن نیانجامید . ولی در دو روز اول عملیات والفجر 8 نقش محدودی در پشتیبانی برای منطقه فاو داشت. در این حمله ناموفق پشتیبانی گروه 411 و 422 و گردان‌های مهندسی یگان‌های رزمی ارتش شرکت داشتند واقداماتی انجام دادند. 

 

• سخن پایانی
• بخش مهندسی رزمی دفاع مقدس ، با توجه به اهمیتش ، طی قریب چهاردهه پس از جنگ تحمیلی از سوی یگانهای مهندسی ، از ارتقای خوبی برخوردار شده است ولی دروزارتخانه ها و شهرداریها مورد توجه کافی قرارنگرفته است ؛ تا در صورت پیش امد حوادث مشابه ؛ از امادگی لازم برخوردار بوده و بتوانند ثمر بخش باشند.
•  ضرورت دارد تحقیق ومستندی جامع و همه‌جانبه از تاریخ شفاهی مهندسی رزمی صورت گرفته و منتشرشود.
• لازم است در موزه های دفاع مقدس، نیز بخش مهندسی رزمی نیز درنظرگرفته شود .
• لازم است مهندسان رشته های مختلف تجارب مذکور را بهمراه اطلاعات مهندسی روز،آموزش دیده و برای شرایط اضطراری از امادگی لازم برخوردار گردند.

 

• منابع

• کتب

• احمدی، اسدالله (1386)، عملیات والفجر 8 (تلاش برای تثبیت)، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، ویرایش دوم

بدیعی، ربیع (1367)، جغرافیای مفصل ایران، انتشارات اقبال، تهران، جلد نخست، چاپ دوم

• جباری، مجتبی (1391)، اطلس نبردهای ماندگار: شرح عملیات نیروهای زمینی در 8 سال دفاع مقدس، شهریور ماه 1359 – مردادماه 1367، موسسه سوره سبز
• درودیان، محمد (1378)، فاو تا شلمچه، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ

• درودیان، محمد (1389)، فاو تا شلمچه، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، تهران، چاپ هفتم

• درودیان، محمد (1391)، خرمشهر تا فاو (بررسی نظامی – سیاسی جنگ بعد از آزادی خرمشهر تا فتح فاو و آزادسازی مهران؛ تیر 1361 تا مرداد 1365)، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، تهران، چاپ یازدهم
• دری، حسن (1388)، عملیات والفجر 8 (مجموعه مقالات)، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، تهران، چاپ نخست
• زنگنه، محمد ناصر (1373) ، طرح های پدافندی فاو 2- کانالهای انتقال آب شهید پوست فروش و شهید وظیفه دوست، مرکز حفظ و نشر آثار دفاع مقدس وزارت جهاد سازندگی
• سرداری کرمانی، جمشید (1388)، تدوین تجارب مهندسی جنگ، کارفرما: معاونت دانش و پژوهش سپاه، مجری: دانشگاه امام حسین (ع)، مرکز مطالعات و پژوهش های مهندسی
• سلمانی لطف آبادی، عیسی، سعید زرینی و محمد جلالی شم آبادی (1385)، جهاد سازندگی خراسان در دفاع مقدس، انتشارات سلمان، جلد ششم، چاپ نخست
• مختاری، مجید (1386)، گزارش عملیات قرارگاه کربلا در عملیات والفجر 8 ،ج1زمینه­سازی، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ
• مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ (1390)، نبرد فاو، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
• مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ (1391)، عملیات والفجر 8 فتح فاو(طراحی، اجرا، نتایج، بازتاب­ها)، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، تهران، چاپ سوم
• نداف، مجید (1387)، نبرد فاو (گزارشی از عملیات والفجر 8)، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، تهران، چاپ ششم
• هاشمی فشارکی ؛ سیدجواد، تحول در مهندسی قرن ، مجله  پرسمان  اسفند و فروردین 1392 شماره 135
• هاشمی فشارکی ؛ سیدجواد ، نقش مهندسی در دفاع مقدس ، مقاله ، ایثار پرس ، 1399

 

• مقالات

• مقاله شماره 1، مجموعه مقالات ارائه شده در اولین همایش مهندسی‌رزمی، 1376
• مقاله شماره 23، لشکر 8 نجف در عملیات والفجر8- پیشروی در عمق،  گروه پژوهش فصلنامه­، نشریه نگین، شماره 16، سال پنجم، بهار 1385
• مقاله شماره 24، تصرف شهر فاو، داوود رنجبر ، نشریه نگین، شماره 15، سال چهارم، زمستان 1384

• جزوات

• جزوه شماره 1، عملکرد گروه 422 مهندسی ارتش
• جزوه شماره4، عملکرد گروه 411 مهندسی ارتش
• جزوه شماره 19، بیلان  فعالیت های گردان 446 مهندسی  لشکر 16 زرهی ارتش

• نشریات

• نشریه شماره21، نشریه جهاد شماره 85
• نشریه شماره 48، نشریه نگین، شماره 48، دوره 12، بهار 1393

 

 

http://www.isarpress.ir/?p=4756

 

http://www.isarpress.ir/1400/01/27/%d8%a7%d9%82%d8%af%d8%a7%d9%85%d8%a7%d8%aa-%d8%b4%d8%a7%d8%ae%d8%b5-%d9%85%d9%87%d9%86%d8%af%d8%b3%db%8c%e2%80%8c%d8%b1%d8%b2%d9%85%db%8c-%d8%af%d8%b1-%d8%b9%d9%85%d9%84%db%8c%d8%a7%d8%aa-%d9%88%d8%a7/