بررسی آسیب پذیری شهر از منظر پدافند غیرعامل(مطالعه موردی: شهر اردبیل)

منبع مورد استفاده واستناد در این مقاله :

17-هاشمی فشارکی، جواد؛ شکیبامنش، امیر. )1390 ،) »طراحی شهری از منظر دفاع غیر عامل«، تهران، انتشارات بوستان حمید.

کل مقاله :

http://www.sepehr.org/article_24803_e63849ddbe0829f5ab514c9bbcb80f51.pdf

 

بررسی آسیب پذیری شهر از منظر پدافند غیرعامل )مطالعه موردی: شهر اردبیل(

1 محمد حسن یزدانی 2 افشار سیدین

تاریخ دریافت مقاله: 16/05/94 تاریخ پذیرش مقاله: 30/09/94 *********

 

چکیده

با توجه به موقعیت استراتژیک ایران در منطقه خاورمیانه و تهدیدات مستمر کشورهای همسایه و غیرهمسایه، متأسفانه پروژه ها و تأسیسات اقتصادی و زیر بنایی بدون مالحظات دفاعی و امنیتی در شهرها به صورت یک هدف تهدیدی قابل دسترس دشمن و هر تهاجمی استقرار یافته اند. از این رو، تحقیق حاضر با هدف بررسی آسیب پذیری شهرها از منظر پدافند غیرعامل با مورد نمونه شهر اردبیل انجام گرفته است. این تحقیق از لحاظ هدف، کاربردی – توسعه ای و از لحاظ ماهیت، توصیفی و تحلیلی است. در چارچوب مباحث پدافند غیر عامل داده های 18 شاخص در قالب 5 مؤلفه شریان های حیاتی، مراکز مدیریت بحران، مراکز نظامی و انتظامی، تجهیزات شهری و مراکز پشتیبانی با سه اولویت انهدام راهبردی، روانی و پشتیبانی تهیه شد. داده های گردآوری شده در نرم افزار SuperDecision( تحلیل شبکه( وزن دهی، سپس در محیط GIS نقشه سازی شده است. نتایج به دست آمده از بررسی ها نشان می دهد، در سطح اردبیل شش پهنه مخاطره آمیز عمده در شرایط بحران و مستعد آسیب وجود دارد که مهم ترین آن ها خروجی شمال شرقی اردبیل )میدان جهاد منتهی به دروازه آستارا(، جهت جنوبغربی اردبیل )از ایستگاه سرعین منتهی به میدان بسیج و به طرف روستای شاماسبی( ودر نهایت بخش هایی از شمال و شمال غربی اردبیل )میدان وحدت( با مجموع 17 درصد از کل مساحت کاربری های سطح شهر بیشترین میزان آسیب پذیری را شامل شده که علت این امر وضعیت نامناسب شاخص های کالبدی و تمرکز نهادهای مدیریتی، سازمانی، نظامی و استانی در این مناطق از شهر اردبیل می باشد.

 

واژه های کلیدی:

آسیب پذیری، پدافند غیرعامل، تحلیل شبکه، سیستم اطالعات جغرافیایی،شهر اردبیل.

********* 1-استادیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه محقق اردبیلی )

نویسنده مسئول( ir.ac.uma@yazdani 2-کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری [e-mail]

 

فصلنامه علمی - پژوهشی اطالعات جغرافیایی ) ( دوره25 ،شماره 100 ،زمستان 95

 

18 / 2017 Winter, 100.No,25.Vo) SEPEHR (Data Geographical of Quarterly Research - Scientific 1

 

 

-مقدمه

در کشورهای پیشرفته جهان، حتی کشورهایی که در طول دهه های متمادی درگیر جنگ نبوده اند، تأمین تمهیدات پدافند غیر عامل در کنار تمهیدات دفاع غیر نظامی در شهرها و مراکز جمعیتی هرگز مورد غفلت قرار نگرفته است. این امر گاه بدان حد پیشرفت نموده که سهم عظیمی از سرمایه گذاری های کالن ملی بر تأمین و تقویت ساختارها، کالبدها و زیربناهای الزم به منظور تأمین حفاظت از غیر نظامیان در برابر هرگونه سانحه و به ویژه سانحه جنگ صرف شده است )عباسی،1388 :29 .)در حال حاضر، جنگ های رو در رو به جنگ های غیررسمی )حمالت تروریستی( و رسمی )حمله کشوری به شهر و یا شهرهای مهم و تسلط بر ساختارهای استراتژیک آنها برای غلبه به دشمن( تبدیل شدهاند )خلیل آبادی،1390 :151 )و روزهای کالسیک جنگ متقارن میان ارتش ها به پایان رسیده است و جنگ به شهر و حتی قلمرو خصوصی خانه ها قدم نهاده است« )کالدور،1999 :36.) از جنگ جهانی دوم به بعد، مسائلی چون گسترش افسار گسیخته درگیری های نژادی و قومی، تقویت و تجهیز گروه های مذهبی و سیاسی بنیادگرا و تندرو در برخی کشورها، مسلح شدن کارتل ها و باندهای مافیایی مواد مخدر، شبه نظامی گری، رژیم های سیاسی فاسد و بحران واگرایی گروه های اجتماعی در شهرها و افزایش شکاف اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی، همگی استراتژی هایی هستند که به شدت پدیده شهر و شهر نشینی را تهدید می کند )کاستلز،1998 :67 .)از این رو، نیاز است که در شهرسازی معاصر مؤلفه های پدافند غیرعامل مد نظر قرار گیرد. ایمنی و امنیت در برابر تهدیدات از ابتداییترین اصول در جهت دستیابی به استاندارد های مطلوب آسایش شهری است ً توجه به دفاع غیرعامل شهرها در مقابل تهدیدات و اصوال خارجی امری است که از آغاز شکل گیری شهرها همواره مورد توجه بوده است )ابولحسنی،1384 :4 .)امروزه، ظرفیت خشونت های فاجعه بار، علیه شهرها و زندگی شهروندان به موازات تغییر در زندگی شهری به سوی سیستم ها، شبکه ها و زیرساخت های پیچیده شهری که از مقیاسی ملی نشأت گرفته اند، روز به روز در حال گسترش است. نتیجه این است که تکنیک ها، فضاها و زیرساخت های روزمره زندگی شهری یعنی فرودگاه ها، قطارهای زیرزمینی، شبکه های رایانه ای، سیستم های آب رسانی، شبکه های تجاری، سیستم های تهیه غذا، سیستم های پزشکی و شبکه های تحقیق علمی را می توان مورد حمله قرار داد و آن ها را تبدیل به عوامل لحظه ای از کار اندازی مدرنیزاسیون های شهری کرد )خلیل آبادی،1390 :168 .) کشور ایران به عنوان سرزمینی شناخته می شود که همواره در معرض مخاطرات گوناگون طبیعی و غیر طبیعی قرار دارد. عوامل متعددی از جمله، موقعیت خاص ژئوپلیتیکی و ژئواستراتژیکی ایران، وجود منابع زیرزمینی بی شمار و تشکیل حکومتی با رویکرد مردم ساالری دینی سبب گشته این کشور در سال های متمادی در معرض تهدیدات و تعارضات گوناگون خارجی همسایه و غیر همسایه قرار گیرد )هاشمی،1384 :155 .)با توجه به موارد مذکور، پروژه ها و تأسیسات اقتصادی و زیر بنایی بدون رعایت و یا دخالت مالحظات و تمهیدات دفاعی و امنیتی ساخته شده و یا توسعه یافته اند و به صورت یک هدف عریان و در عین حال قابل توجه در دسترس تهدید بالقوه دشمن و کشور های مهاجم قرار گرفته اند. شهر اردبیل نیز به نوعی از این قاعده مستثنی نبوده است؛ این شهر با توجه به قرار گرفتن در شمال غرب کشور به دلیل برخورداری از یک موقعیت استراتژیک خاص، در زمان بروز تهدیدات می تواند به عنوان یکی از مراکز عمده معرض خطر و تهدید مطرح گردد. از آن جایی که اقدامات پدافند غیر عامل عالوه بر نقش بازدارندگی از خسارت مالی بر تجهیزات و تأسیسات حیاتی و حساس نظامی و غیر نظامی و تلفات انسانی جلوگیری می کند؛ لذا این اصل باعث گردیده که در بررسی و شناخت عوامل و عناصر آسیب پذیر شهر اردبیل با توجه به نقش و جایگاه این شهر )مرکز استان( به مطالعه وضع موجود آن از منظر پدافند غیرعامل پرداخته شود. هدف تحقیق حاضر، فصلنامه علمی - پژوهشی اطالعات جغرافیایی ) ( بررسی آسیب پذیری شهر از منظر پدافند غیرعامل ... / 19 ارزیابی میزان آسیب پذیری عناصر شهر، اعم از شریان های حیاتی )تأسیسات آب رسانی، تأسیسات برق، تأسیسات گاز و شبکه های ارتباطی(، مراکز مدیریت بحران، مراکز نظامی و انتظامی و مراکز پشتیبانی است که در چارچوب سیاست های کلی نظام در خصوص پدافند غیر عامل کشور، مصوب مجمع تشخیص مصلحت نظام )برنامه ریزی و تدوین راهبردهایی جهت ارتقای امنیت و کاهش آسیب پذیری شهرها( صورت گرفته است. در زمینه پدافند غیر عامل و اصول و مالحظات آن در طراحی و برنامه ریزی شهری در سطوح مختلف جغرافیایی، تحقیقات متعددی صورت گرفته که در این جا سعی شده است خالصه ای از اهداف و نتایج مطالعات مهم آورده شود. »ساختار انتخاب بین بازدارندگی و دفاع« )مک گرایر،1967،) مقاله ای است که با سه هدف عمده پژوهش خود را در زمینه ی جامعه شناسی و اقتصاد ارزیابی می کند. در این مقاله، اول شرح دقیق انتخاب رابطه بین جرم و دفاع در زمینه اقتصادی شهر، دوم جلب توجه به اطالعات مورد نیاز و در نهایت اثر اطالعات غلط بر تصمیمات تخصیص حمله و دفاع مورد بررسی قرار گرفته است. نتیجه این که اگر فقط پیامد های بین دفاع و جرم در یک زمان در شهر وجود داشته باشد، به دلیل گسترش فناوری است که در آینده نزدیک در جهان رخ خواهد داد. در سال 2001 ،هاوس کن و همکارانش در مقاله ای با هدف بررسی دفاع عامل در مقابل پدافند غیر عامل به نقش تهاجم استراتژی و چگونگی تعیین یک تعادل بین حفاظت از یک شی )دفاع غیر عامل( و جلوگیری از آسیب پذیری آن و نابود کردن شیء )دفاع فعال( پرداخته اند. نتیجه پژوهش به صورت قیاسی یک تعادل بین حمله و دفاع را در برابر آسیب پذیری تعیین می کند و تأثیر آن ها را نسبت به هم می سنجد.همچنین در حوزه طراحی و حفاظت استراتژیکی شهر دفاعی پژوهش های متعددی انجام گرفته است که می توان به تحقیقات نویسندگانی چون گوهرینگ )2009 ،)الرتینا )2011 ،)پل فایر )2012 )و فیشر )2000 ) در این زمینه اشاره کرد. عمر تحقیق در زمینه پدافند غیر عامل و بویژه پدافند غیر عامل در زمینه مباحث شهری در ایران به کمتر از ده سال می رسد که تعداد آنها نیز کمتر از انگشتان دست است. کامران و حسینی امینی )1390 )در پژوهشی به بررسی و ارزیابی نحوه قرارگیری شهر شهریار از منظر ژئوپلیتیکی و ژئواستراتژیکی در طول دوران جنگ تحمیلی پرداخته اند و به این نتیجه رسیده اند که این شهر در معرض بیشترین حمالت دشمن بوده است؛ لذا بایستی در آینده به نحوه ی توزیع کاربری ها و تأسیسات حیاتی توجه ویژه صورت گرفته و از آنجایی که شهر شهریار با تمرکز بیش از 40 مرکز حیاتی و حساس برخالف اصول پدافند غیر عامل رو ً به رو بوده، لذا سریعا باید به حداقل سازی و تمرکززدایی مراکز حیاتی شهر شهریار اقدام نمود. شاهرخت و تقوایی )1390 )در مقاله ای به منظور شناخت عناصر آسیب پذیری با رویکرد پدافند غیر عامل در شهر بیرجند به مطالعه با روش دلفی در محیط )ساج( پرداخته اند. نتایج بدست آمده پس از فهرست بندی عناصر بیست گانه آسیب پذیر و ارزش گذاری با تکنیک )ای اچ پی( و روش درون یابی تراکمی به تحلیل در مورد هر یک از عناصر شهری و ارایه راهکارهای الزم به منظور کاهش خسارت ناشی از حمالت نظامی اقدام نموده اند. »ارزیابی ایمنی شهر رشت از منظر پدافند غیر عامل« )خانکشی پور و حسن زاده،1391 )پژوهشی است که با هدف شناسایی عوامل بحران زا در رشت به روش توصیفی- تحلیلی انجام گرفته است. در این پژوهش به ارزیابی سطح ایمنی شهر بر اساس ضوابط پدافند غیر عامل در قالب مدل برایسون پرداخته شده است. نتایج بدست آمده نشان می دهد که شهر رشت از نظر بالیای طبیعی و انسانی ناامن است و نیازمند تدوین هر چه سریع تر طرح جامع شهری و ایجاد حریم اماکن برای مرکز حساس و حیاتی شهر است. با توجه به بررسی های انجام گرفته، مشاهده می شود که تحقیقات معدودی در زمینه پدافند غیرعامل و حوزه آسیب پذیری شهری انجام و برنامهریزی شده است. با مطالعات پیشین و منابع مرتبط مشخص شد که در زمینه فصلنامه علمی - پژوهشی اطالعات جغرافیایی ) ( دوره25 ،شماره 100 ،زمستان 95 20 / 2017 Winter, 100.No,25.Vo) SEPEHR (Data Geographical of Quarterly Research - Scientific شهر اردبیل تحقیقی به جزء تحلیل آسیب پذیری شهر اردبیل در حوزه های طبیعی همچون )زلزله( بر این منوال انجام نپذیرفته است. از این رو، در تحقیق حاضر تالش شده به این سؤال پرداخته شود که وضعیت آسیبپذیری شهر اردبیل از منظر پدافند غیر عامل چگونه است و خطرپذیری کاربری های شهر اردبیل از لحاظ پدافند غیر عامل در چه وضعیتی قرار دارد؟ که در چارچوب نظریه حلقه های استراتژیک واردن و با توجه به معیارهای آسیب پذیری با به کار گیری تحلیل تصمیم گیری چند معیاره، نقاط استراتژیک و سطوح آسیب پذیر شهر اردبیل شناسایی و مورد بررسی قرار گرفته است. مبانی نظری و ادبیات تحقیق پدافند غیرعامل، به مجموعه اقداماتی اطالق می گردد که مستلزم به کارگیری جنگ افزار و تسهیالت نبوده و با اجرای آن می توان از وارد شدن خسارت مالی به تجهیزات تأسیسات حیاتی، حساس و مهم نظامی و غیرنظامی و تلفات انسانی جلوگیری نموده و یا میزان خسارات و تلفات ناشی از حمالت و بمبارانهای هوایی موشکی دشمن را به حداقل ممکن کاهش داد )هاشمی فشارکی، شکیبامنش،1390 :21 .)بندهای 2 و 9 سیاست های کلی نظام در خصوص دفاع غیرعامل کشور، ابالغی مقام معظم رهبری، دفاع غیرعامل را این گونه تشریح می نمایند: رعایت اصول و ضوابط پدافند غیرعامل از قبیل انتخاب عرصه ایمن، پراکنده سازی یا تجمیع حسب مورد، حساسیت زدایی، اختفاء، استتار، فریب دشمن و ایمن سازی نسبت به مراکز جمعیتی و حائز اهمیت به ویژه در طرح های آمایش سرزمینی و طرح های توسعه آینده کشور )بند2)؛ ممانعت از ایجاد تأسیسات پرخطر در مراکز جمعیتی و بیرون بردن این گونه تأسیسات از شهرها و پیش بینی تمهیدات ایمنی برای آن دسته از تأسیساتی که وجود آن ها الزامی است و ممانعت از ایجاد مراکز جمعیتی در کنار تأسیسات پرخطر با تعیین حریم آن ها بند 9 این جدول 1 :حلقه های استراتژیک واردن حلقه های حلقه اهداف مورد حمله استراتژیک مقایسه با اندام انسان اول رهبری ملی رهبری سیاسی، مراکز اصلی تصمیم گیری های کالن سیاسی و نظامی )وزارت خانه ها، تأسیسات مراکز عمده ستادی، دولتی، قرارگاه های عمده فرماندهی، مخابرات راه دور، مراکز و قرارگاه های عمده پلیس( سازمان مرکزی صدا و سیما. مغز و سیستم عصبی دوم تولیدات محصوالت کلیدی نیروگاه های برق پاالیشگاه ها، صنایع سنگین مخازن سوخت، صنایع دفاعی و دپوهای مهمات انبارهای عمده مواد غذایی و دارویی، شبکه آب رسانی، بانک ها و مراکز عمده مالی. سیستم هاضمه و گردش خون سوم سامانه حمل و نقل شبکه فرودگاه ها، راه آهن ها، بندرها، جاده ها، پل ها، شبکه های مخابراتی منطقه ای و محلی پایانه ای عمده مسافرتی. اندام های حرکتی دست، پا و استخوان چهارم جمعیت مردمی و اراده ملی شهرها و مراکز جمعیت مردمی و قرارگاه های نیروهای مسلح که با عملیات روانی دشمن مورد هدف قرار می گیرند )جنگ رسانه ای(. پخش اعالمیه های مخرب روانی، ایجاد شایعه، راه اندازی رسانه های گروهی )ایستگاه های رادیویی و تلویزیونی، جراید و ماهواره های طرفدار کشور مهاجم روحیه مردم را تخریب و ضمن انهدام ایستگاه های تلویزیونی ارتباط سیاسی را با محیط اجتماعی قطع می کنند(. روح و روان و اراده پنجم نیروهای عملیاتی دستگاه های اعالن راداری مواضع و سراچه های دستگاه های توپ خانه ای و موشکی پدافند هوایی، پایگاه های هوایی، پایگاه های موشکی زمین به زمین، پایگاه های دریایی، مراکز تعمیراتی و انبارهای قطعات یدکی، یگان های عملیاتی خطوط مقدم قرارگاه های تاکتیکی. سلول های دفاعی بدن مأخذ: هاشمی فشارکی و شکیبامنش،1390 فصلنامه علمی - پژوهشی اطالعات جغرافیایی ) ( بررسی آسیب پذیری شهر از منظر پدافند غیرعامل ... / 21 سیاست ها است )اسکندری،1390 :5.) از مجموع تعاریف فوق می توان چنین نتیجه گیری کرد که هر اقدام غیر مسلحانه ای که موجب کاهش آسیب پذیری نیروی انسانی، ساختمان ها، تأسیسات، تجهیزات، اسناد و شریان های کشور در مقابل بحران هایی با عامل طبیعی )خشک سالی، سیل، زلزله، رانش، لغزش، طوفان و...( و عامل انسانی )جنگ، شورش های داخلی، تحریم، ...( گردد، پدافند غیرعامل خوانده می شود )موحدی نیا،1386 :3.) مورد تهاجم قرار دادن مراکز ثقل، اولین هدف دشمن در تضعیف و شکست دادن طرف مقابل است. از این رو توجه به این مراکز از اهمیت خاصی برخوردار می باشد؛ به طوری که اندیشمندان مختلفی در مورد انهدام مراکز ثقل بحث کرده اند که مهمترین آنها استراتزی انهدام مراکز ثقل یا حلقه های استراتژیک واردن است. استراتژی انهدام مراکز ثقل بر این مبنا است که مهم ترین وظیفه در طرح ریزی یک جنگ، شناسایی مراکز ثقل کشور مورد تهاجم بوده و چنانچه این مراکز با دقت شناسایی و مورد هدف قرار گیرند، کشور مورد تهاجم در اولین روزهای جنگ طعم شکست نظامی را چشیده و در کوتاه ترین مدت به خواسته های کشور مهاجم تن داده و تسلیم خواهد شد )قرارگاه پدافند هوایی خاتم انبیاء،1383 :18 .)در استراتژی مذکور مراکز ثقل یک کشور شامل پنج حلقه و به شکل دوایر متحدالمرکزی می باشند که در مجموع ساختار های اصلی قدرت یک کشور را تشکیل می دهند. در این استراتژی مراکز ثقل یک کشور همانند اعضای یک بدن قلمداد گردیده و در صورت انهدام هر یک از حلقه های یاد شده، پیکره و کالبد کشور مورد تهاجم فلج گردیده و قادر به ادامه فعالیت و حیات نخواهد بود. در جدول 1 حلقه های استراتژیک واردن، اهداف مورد حمله و مقایسه حلقه ها با اندام انسان ارائه شده است. با توجه به جدول 1 ،حلقه اول که رهبری ملی است، همچون مغز و سیستم عصبی انسان عمل می کند و از بیشترین اهمیت برخوردار است و در صورت مختل شدن این حلقه، شکست در مقابل دشمن حتمی است. حلقه آخر نیروهای عملیاتی است که در مقایسه با اندام انسان به سلولهای دفاعی بدن تشبیه شده است. 3 -منطقه مورد مطالعه استان اردبیل با وسعتی در حدود 17867 کیلومترمربع، نزدیک به 1/1 درصد از کل مساحت کشور، به شکلی طولی )شمالی- جنوبی(، با وضعیت ناهمواری های بسیار ناهمگن، کوهستان های مرتفع و حوضه ها و دشت های بین کوهستانی بین استان های گیالن، زنجان، آذربایجان شرقی از یکسو و جمهوری آذربایجان از طرف دیگر قرار دارد. شهر اردبیل به عنوان مرکز استان اردبیل در بخش جنوبی نقشه 1 :موقعیت جغرافیایی محدوده مورد مطالعه فصلنامه علمی - پژوهشی اطالعات جغرافیایی ) ( دوره25 ،شماره 100 ،زمستان 95 22 / 2017 Winter, 100.No,25.Vo) SEPEHR (Data Geographical of Quarterly Research - Scientific حوزه آبریز قره سو و در میانه دشت اردبیل و در مدار 38 درجه و 15 دقیقه عرض شمالی و نصف النهار 48 درجه و 17 دقیقه طول شرقی در ارتفاع 1348 متری از سطح دریا واقع شده است. فاصله آن تا شهر تبریز 219 کیلومتر و تا شهر تهران 591 کیلومتر است. اردبیل در سال 1304 شمسی به شهر تبدیل شده و با تأسیس استان اردبیل در سال 1372 شمسی، شهر اردبیل به عنوان مرکز استان انتخاب شده است. طبق سرشماری سال 1390 جمعیت شهر اردبیل 485153 نفر می باشد )مرکز آمار ایران،1390 :115.)نگاره1 ،نشان دهنده ی موقعیت جغرافیایی محدوده مورد مطالعه می باشد. 4 -مواد و روش ها تحقیق حاضر از نظر هدف، کاربردی- توسعه ای می باشد؛ در واقع »این تحقیق از آن جا که به شناسایی نقاط استراتژیک و آسیب پذیر شهر اردبیل و ارایه راهکار های پدافند غیرعامل می پردازد، کاربردی بوده و از آنجا که روش خاصی برای ارزیابی نقاط استراتژیک به کار برده شده است که کمتر مورد استفاده قرارگرفته، توسعه ای تلقی می شود«. از نظر روش، این تحقیق از نوع تحقیقات توصیفی- تحلیلی است. روش گردآوری اطالعات به صورت اسنادی، کتابخانه ای و پیمایش میدانی بوده است. در این تحقیق از نرم افزار و ابزار مختلف برای به روز رسانی و پردازش داده ها و اطالعات مکانی، ساخت، ویرایش، طبقه بندی تصاویر و خروجی گرفتن داده ها استفاده شده است. نرم افزارهای مورد استفاده در این تحقیق به تناسب کاربرد عبارتند از: نرم افزارهای 2.10 GIS Arc در فازهای مربوط به ورود، ذخیره و مدیریت، پردازش و تحلیل داده ها؛ نرم افزار SuperDecision به منظور وزن دهی الیه ها و نرم افزار گوگل ارث به منظور تطبیق کاربری ها با مختصات واقعی استقرار کاربری ها در شهر اردبیل. در بخش استاندارد نمودار 1 :فرایند و مراحل مختلف تحقیق فصلنامه علمی - پژوهشی اطالعات جغرافیایی ) ( بررسی آسیب پذیری شهر از منظر پدافند غیرعامل ... / 23 سازی و وزن دهی داده ها، این مرحله از طریق نظرسنجی و مصاحبه، در قالب فرمت های مشخص شده از کارشناسان مرتبط و با استفاده از فن فرایند تحلیل شبکه ای )نرم افزار SuperDecision )به آن ها وزن داده شده است. فرایند تحلیل شبکه ای، فنی در تصمیم گیری است که بر مبنای فرایند تحلیل سلسله مراتبی برای حل مشکالت با در نظر گرفتن باز خورد و وابستگی بنا نهاده شده است. این روش قادر است همبستگی ها و بازخوردهای موجود بین عناصر مؤثر را در یک تصمیم گیری الگوسازی کند. تاکنون روش های متعددی در تعیین وزن استفاده شده است، روش )ANP )در تحقیق حاضر به منظور وزن دهی و اعمال ضرایب اهمیت معیارها در جهت پهنه بندی آسیب پذیری شهر اردبیل در محیط GIS Arc مورد استفاده قرار گرفته است. در نمودار 1 ،فرایند تحقیق و مراحل مختلف تحقیق نمایش داده شده است. 5 -بحث و یافته های تحقیق تشخیص اهداف دشمن و روش های دستیابی به آنها امری است که می تواند در رابطه با جهت گیری اقدامات پدافند غیرعامل جهت کاهش آسیب ها مؤثر افتد و دستیابی به اهداف پدافندی را ممکن سازد. بعد از تشخیص نوع و شیوه های جنگی محتمل علیه ایران، می بایست نقاط و عملکردهای مورد هدف و راهبردی را به نسبت شیوه های جنگی در خصوص کاربری های شهری مورد بررسی قرارداد، تا بتوان اقدام مؤثرتری را سازماندهی کرد. بررسی ویژگی کاربری ها و عملکردهای شهری در هنگام جنگ از دو حیث ذیل مهم است: 1 -تشخیص نقاط هدف دشمن و از این رو، شناسایی نقاط آسیب پذیر؛ 2 -تشخیص عملکردها و مکان هایی که بتوان از آن ها برای تأمین خدمات پشتیبان در نسبت با پناهگاه ها بهره جست )حسینی،1392 :43 .) کاربری های شهری اهمیت خود را از دو جنبه ی کالبدی و عملکردی باز می یابند و بر حسب این دو ویژگی، اولویت سنجی می شوند. این شناسایی و اولویت سنجی از دو جنبه دنبال می شود: 1 -پایداری نقاط راهبردی با یافتن راه حل هایی برای حفظ کالبد و عملکرد آن ها؛ 2 -شناسایی اماکنی که فاقد ارزش حمله ی نظامی اند. ً عموما سه رویکرد در رابطه با اولویت های تهدیدات احتمالی شناخته شده است که عبارتند از: - کاربری هایی که جزء اهداف راهبردی هستند، اولویت اول حمله نظامی می باشند. جدول 2 :عملکرد های موجود مورد هدف راهبردی شهر اردبیل اولویت دشمن کاربری اهداف راهبردی واقع در شهر اردبیل اولویت اول اولویت دوم ساختمان های دولتی اداری و ... استانداری اردبیل- فرمانداری اردبیل - شرکت سهامی مخابرات- شرکت ملی پخش فراورده های نفتی- سازمان قضایی نیروهای مسلح- سازمان امور اقتصادی و دارایی- شرکت توزیع برق منطقه ای- دیوان محاسبات اردبیل- شرکت گاز- اداره کل منابع طبیعی- اداره کل راه و ترابری و... شعبات بانک های عامل در سطح شهر اردبیل انبارهای صنعتی و صنعتی کارخانه ها و... )21 کارخانه( + سیلوی گندم و آرد اردبیل- انبار غله )دخانیات( کارخانه آرد - کاظمی و... پست برق، گاز، آب تأسیسات شهری انواع تأسیسات)به تعداد 104 - )و مخابرات پادگان ها و مراکز نظامی - انتظامی رسانه و ارتباطات جمعی مراکز صدا و سیما - مأخذ : بررسی های نگارندگان فصلنامه علمی - پژوهشی اطالعات جغرافیایی ) ( دوره25 ،شماره 100 ،زمستان 95 24 / 2017 Winter, 100.No,25.Vo) SEPEHR (Data Geographical of Quarterly Research - Scientific - کاربری هایی که جزء اهداف روانی جنگ هستند، اولویت دوم حمله نظامی می باشند. - کاربری هایی که فاقد ارزش حمله نظامی می باشند )حسینی،1389 :104.) به منظور دستیابی به نتایج گفته شده، اهداف مورد حمله احتمالی، کاربری های شهر اردبیل بر اساس این سه رویکرد و بر پایه میزان اهمیت، شعاع عملکرد کاربردی و مقیاس عملکردی به شرح زیر تقسیم بندی می شوند. الف( کاربریهای جزء اهداف راهبردی )اولویت اول حمله( این کاربری ها بر پایه میزان اهمیتشان، به دو اولویت اول و دوم حمله تقسیم می شوند. میزان این دسته از کاربری ها در جدول 2 مشخص شده است. ب( کاربریهای جزء اهداف روانی )اولویت دوم حمله( عدم دستیابی دشمن به اهداف مورد نظر، او را در مراحل بعدی جنگ، وارد مرحله جدیدی خواهد کرد که به واسطه ی آن، برخی از عملکرد های عمومی را مورد هدف قرار خواهد داد. میزان این دسته از کاربری ها مطابق جدول 3 مشخص شده است. ج( کاربریهای جزء خدمات پشتیبان )فاقد ارزش حمله( عملکردهایی که در وضعیت جنگی مورد هدف نیستند و می توان از آن ها به عنوان خدمات پشتیبان برای پناهندگان بهره گرفت. میزان این دسته از کاربری ها مطابق جدول 4 مشخص شده است. با توجه به مطالب جداول 2 ،3 و 4 مشخص می شود که کاربری های اداری، از جمله استانداری، فرمانداری، مخابرات، شرکت پخش فراورده های نفتی، شرکت توزیع برق منطقه ای و غیره، صنعتی از جمله انبارهای صنعتی و کارخانه ها، تأسیسات شهری از جمله پست های برق، گاز، جدول 3 :عملکرد های موجود مورد هدف روانی شهر اردبیل اولویت دشمن کاربری اهداف روانی واقع در شهر اردبیل اولویت اول اولویت دوم ساختمان های دولتی اداری مجموع ادارات و سازمان های واقع در شهرک اداری اردبیل و ... سازمان مسکن و شهرسازی- سازمان حج و زیارت- سازمان مدیریت و برنامه ریزی- سازمان نظام مهندسی - بنیاد مسکن و... دانشگاه محقق اردبیلی- دانشگاه آزاد اسالمی- دانشگاه علوم آموزش عالی دانشگاه ها - پزشکی-دانشگاه پیام نور - دانشگاه جامع علمی و کاربردی و... تجاری بازارچه و مجتمع ها قزلچی بازار- قیصریه- مجتمع های الماس شرق و مروارید و... - مأخذ : بررسی های نگارندگان جدول 4 :عملکرد های موجود دارای خدمات پشتیبان در هنگام جنگ اولویت دشمن کاربری خدمات پشتیبان واقع در شهر اردبیل سطح اول سطح دوم درمانی بیمارستان- درمانگاه و ... بیمارستان امام خمینی-بیمارستان فاطمی- کلینیک امام رضا)ع( و..)به تعداد11- ) مراکز امداد آتش نشانی و هالل احمر 5 ایستگاه آتش نشانی و 3 مرکز امداد هالل احمر - رسانی ورزشگاه تختی- ورزشگاه حسین رضازاده- سالن های سرپوشیده )حجاب، تربیت ورزشی سالن و ورزشگاه - معلم، برزگر، خدنگی، امام خمینی، والیت، حماسه 9 دی( و... حمل و نقل پایانه های مسافربری پایانه مسافربری اردبیل- ترمینال خلخال- ترمینال مشگین شهر، مغان - مأخذ : بررسی های نگارندگان فصلنامه علمی - پژوهشی اطالعات جغرافیایی ) ( بررسی آسیب پذیری شهر از منظر پدافند غیرعامل ... / 25 آب و مخابرات، نظامی از جمله پادگان ها و مراکز انتظامی و رسانه و ارتباطات جمعی از مهم ترین کاربری هایی است که در اولویت اول هدف حمله دشمن قرار دارند. جدول 5 :فهرست 18 عنصر استخراجی از الیه ها و گروه بندی آن ها کد معیار معیارها )دسته( شاخص ها کد شاخص شریان های A حیاتی پست انتقال گاز )ایستگاه های TBS CGS)& A1 نیروگاه های برق A2 مخابرات A3 مخازن آب A4 مخازن سوخت A5 مراکز مدیریت B بحران استانداری B1 ادارات کل B2 صدا و سیما B3 مراکز امداد رسانی B4 مراکز نظامی و C انتظامی پادگان C1 پاسگاه C2 زندان C3 D تجهیزات شهری پایانه های مسافربری D1 مراکز ورزشی D2 E مراکز پشتیبانی بیمارستان ها E1 مراکز اقتصادی و صنعتی E2 مراکز آموزش عالی E3 انبارهای مواد غذایی E4 مأخذ: بررسی های نگارندگان 5-1 -تشریح فن تحلیل شبکه ای و وزن دهی به معیارها و زیر معیارها بر اساس آن پهنه بندی آسیب پذیری کاربری های شهری را می توان تابع معیارهایی دانست که نسبتی خاص با شرایط شهر در وضعیت جنگ می یابند. هر یک از این معیارها بر شاخص هایی )زیر معیار( اشاره دارند که موضع یابی نقاط تهدید در زمان جنگ را تحت تأثیر خود قرار می دهد. در جدول 5 دسته بندی معیارها و شاخص ها به منظور ارزیابی میزان آسیب پذیری شهر اردبیل ارائه شده است. در این بخش برای ارزیابی و رتبه بندی معیارها از فرایند تحلیل شبکه ای استفاده شده است. فرایند تحلیل شبکه ای، فنی در تصمیم گیری است که بر مبنای فرایند تحلیل سلسله مراتبی برای حل مشکالت با در نظر گرفتن بازخورد و وابستگی بنا نهاده شده است. در فرایند تحلیل شبکه ای بعد از ساخت شبکه، انجام مقایسه های زوجی و تعیین همبستگی ها و وابستگی ها، تشکیل سوپر ماتریس قدم نهایی است که به شرح زیر قابل بیان است: *تشکیل سوپر ماتریس این مرحله، خود به چند قسمت تقسیم می شود که شرح آن ها در ادامه آمده است: الف( تشکیل سوپر ماتریس ویژه ناموزون با اجتماع بردارهای ویژه به دست آمده از مقایسه های عناصر در یک ماتریس، ماتریس ویژه ناموزون به دست می آید. بردارهای ویژه از نرمالیزه کردن ماتریسهای به دست آمده در مرحله قبل حاصل می شوند که در حقیقت، نمایانگر اوزان نسبی است. به طوری که در جدول 6 ارائه شده است، در قسمت ستون سمت چپ ماتریس و همچنین در قسمت فوقانی آن تمامی عناصر دسته های کنترلی قرار می گیرند. ب( تشکیل سوپر ماتریس ویژه موزون بعد از اینکه ماتریس ویژه ناموزون به دست آمد، ممکن است بعضی ستون ها به صورت ستون های احتمالی نبوده یا به عبارت ساده تر، حاصل جمع عناصر ستون ها برابر یک نباشد. در این حالت نمی توان گفت که تأثیر نهایی مالک کنترلی مورد نظر بر تمامی عناصر به درستی نشان داده شده است. برای جلوگیری از این حالت با استفاده از نتایج بدست آمده فصلنامه علمی - پژوهشی اطالعات جغرافیایی ) ( دوره25 ،شماره 100 ،زمستان 95 26 / 2017 Winter, 100.No,25.Vo) SEPEHR (Data Geographical of Quarterly Research - Scientific در قسمت مقایسه دسته ها عمل کرده که با ضریب مقادیر نرمال شده متناظر هر مالک به نسبت تأثیر خود و نرمال سازی نهایی ستون ها ماتریس ویژه موزون به دست میآید. ج( تشکیل ماتریس محدود شده در هنگام رسم شبکه ای از عناصر و دسته ها بعضی از تأثیر ها به صورت مستقیم و آشکارا بوده و به صورت مستقیم رسم می شوند؛ ولی بسیاری از تأثیر های پنهان، در شبکه ای از وابستگی ها وجود دارد که به خاطر عدم وجود ارتباط مستقیم رسم نمی شوند. اما از قابلیت های بسیار مهم روش تحلیل شبکه ای این است که این تأثیرات را نیز در نظر میگیرد. روش تحلیل شبکه ای این کار را با به توان رساندن متوالی سوپر ماتریس ویژه موزون انجام می دهد. نتیجه مرحله، ماتریسی است که تمام ستون های هر سطر آن یکسان شده است. در جدول 7 اعداد یکسان شده رتبه معیارها نشان داده شده است. همان طور که در جدول فوق مشاهده می شود، دادههای واقع در سطرهای ابر ماتریس با یکدیگر برابر بوده و مجموع ستونی اعداد موجود در این ماتریس برابر با یک می باشد. در چنین حالتی داده های موجود در سطرهای ابر ماتریس، میزان ضرایب اهمیت آن شاخص را نشان می دهد. بنابراین می توان بیان داشت که 3 شاخص مخازن سوخت، پست های برق و پادگان های نظامی هر یک به ترتیب با میزان ضریب اهمیت 088/0 ،097/0 ،086/0 بیشترین و سه شاخص مراکز آموزش عالی، ادارات و استانداری اردبیل به ترتیب هر یک با میزان ضریب اهمیت 018/0 ،007/0 و 026/0 کمترین میزان اهمیت را در پهنه بندی آسیب پذیری شهر اردبیل از منظر پدافند غیر عامل به خود اختصاص می دهند. جدول 8 شرح کاملی از میزان ضرایب اهمیت معیارها و زیر معیارها را نشان می دهد. 5-2 -تنظیم الیه های اطالعاتی مورد نیاز در سیستم اطالعات جغرافیایی پس از تعیین ضرایب اهمیت شاخص ها، نوبت به مرحله سنجش شاخص ها در سطح محدوده ی مورد مطالعه می رسد. برای سنجش شاخص ها نیاز است تا داده ها برای حصول به اطالعات مفید در رابطه با پهنه بندی آسیب پذیری شهر اردبیل مورد پردازش و تحلیل قرار گیرند. این امر با استفاده از قابلیت تحلیل نرم افزار GIS و تنظیم الیه های جدول 6 :سوپر ماتریس ویژه ناموزون مأخذ: بررسی های نگارندگان فصلنامه علمی - پژوهشی اطالعات جغرافیایی ) ( بررسی آسیب پذیری شهر از منظر پدافند غیرعامل ... / 27 اطالعاتی مورد نیاز برای هر یک از 18 شاخص )در قالب 5 معیار( در محدوده مورد مطالعه، صورت گرفته است. پس از گردآوری داده ها و رقومی نمودن و تشکیل پایگاه داده، مرحله تحلیل و پردازش داده ها است که تحلیل های مورد استفاده در این بخش شامل موارد ذیل می شود: - تبدیل الیه های برداری به الیه های شبکه ای )رستری(؛ - استاندارد سازی الیه ها و تحلیل فواصل به منظور تعیین حرایم؛ - طبقه بندی یا طبقه بندی مجدد الیه ها؛ طی این مرحله با توجه به حرایم و ضوابط و مقررات و نظر کارشناسان مربوطه، به الیه ها ارزش های جدید تخصیص داده می شود و در قالب طبقاتی گروه بندی می شوند و در نهایت عملیات مبتنی بر همپوشانی الیه ها با توجه ضرایب اهمیت معیار و زیر معیارها صورت می پذیرد. 5-2-1 -بررسی وضعیت معیارها و شاخص ها در محدوده مورد مطالعه و طریقه ارزش گذاری آن ها در این مرحله هر یک از شاخص ها در قالب الیه های اطالعاتی به رستر تبدیل شده است. طریقه ارزش گذاری آنها در بازه 1 تا 9 برای کل فضا بر پایه میزان قدرت تخریب )شعاع تأثیرگذاری( سالحهای محتمل و میزان تأثیر آن ها بر افراد و فضاهای کالبدی پس از اصابت در قالب پنج پهنه آسیب پذیری خیلی زیاد تا آسیب پذیری خیلی کم تقسیم بندی شده است. در این بین، به شعاع خطر و فاصلههای ایمن برای هرکدام از شاخصها با توجه به ضوابط و نظرات کارشناسان در جداول )11،10،9 )اشاره شده است. نکته قابل توجه در جدول 11 این است که کاربری های پشتیبان در شرایط بحران، بیشتر نسبت به استقرار خود در مجاورت و یا نزدیکی مراکز مسکونی و یا مورد تهدید ارزش گذاری می شوند. برای اینکه این گونه کاربری ها بیشتر نقش امداد رسانی را در اختیار دارند و دسترسی این کاربری ها به مراکز بحران موجب کاهش آسیب پذیری و تقلیل تلفات انسانی می شود؛ لذا در ارزش گذاری کاربری های نقش پشتیبان، طبقه بندی . 1 آسیب پذیری به صورت معکوس با فاصله انجام می گیرد 1 -شایان ذکر است، تمامی شاخص ها به همراه بازه های ارزش گذاری این سه جدول فوقانی بیشتر نقش راهنما را در بخش فاصله گذاری و کالسه بندی در نرم افزار )ساج( ایفا می کنند و نقشی در دسته بندی نهایی جدول 5 ندارند. جدول 7 : سوپر ماتریس محدود شده مأخذ: بررسی های نگارندگان فصلنامه علمی - پژوهشی اطالعات جغرافیایی ) ( دوره25 ،شماره 100 ،زمستان 95 28 / 2017 Winter, 100.No,25.Vo) SEPEHR (Data Geographical of Quarterly Research - Scientific جدول 8 :میزان ضرایب اهمیت معیارها و شاخص ها با استفاده از فرایند تحلیل شبکه ای معیار A :شریان حیاتی ضریب اهمیت معیار 376314/0 شاخص ها A1 A2 A3 A4 A5 ضریب اهمیت نهایی 071121/0 087801/0 047740/0 072513/0 097139/0 معیار B : مراکز مدیریت بحران ضریب اهمیت معیار 181268/0 شاخص ها B1 B2 B3 B4 ضریب اهمیت نهایی 026052/0 017629/0 066243/0 071344/0 معیار C : مراکز نظامی و انتظامی ضریب اهمیت معیار 181644/0 شاخص ها C1 C2 C3 ضریب اهمیت نهایی 086112/0 065487/0 030045/0 معیار D : تجهیزات شهری ضریب اهمیت معیار 047713/0 شاخص ها D1 D2 ضریب اهمیت نهایی 029883/0 01783/0 معیار E :مراکز پشتیبانی ضریب اهمیت معیار 213061/0 شاخص ها E1 E2 E3 E4 ضریب اهمیت نهایی 060594/0 078713/0 007254/0 066500/0 مأخذ: بررسی های نگارندگان جدول9 :نحوه ارزش گذاری شاخص استقرار در فاصله مناسب از اهداف دشمن )اهداف روانی( شاخص منبع نحوه ارزش گذاری بازه ها امتیازات مفهوم انبارهای مواد غذایی و انبار داری )سیلوها( 0 تا 100 متر 9 آسیب پذیری خیلی زیاد نظر کارشناسان مربوطه 101 تا 200 متر 7 آسیب پذیری زیاد 201 تا 300 متر 5 آسیب پذیری متوسط 301 تا 400 متر 3 آسیب پذیری کم بیشتر از 400 متر 1 آسیب پذیری خیلی کم مراکز آموزش عالی دانشگاه ها در سطح ملی و... 0 تا 152 متر 9 آسیب پذیری خیلی زیاد نظر کارشناسان مربوطه 152 تا 215 متر 7 آسیب پذیری زیاد 216 تا 290 متر 5 آسیب پذیری متوسط 291 تا 365 متر 3 آسیب پذیری کم بیشتر از 365 متر 1 آسیب پذیری خیلی کم تجاری بازارچه ها و مجتمع ها 0 تا 125 متر 9 آسیب پذیری خیلی زیاد نظر کارشناسان مربوطه 126 تا 165 متر 7 آسیب پذیری زیاد 166 تا 200 متر 5 آسیب پذیری متوسط 201 تا 275 متر 3 آسیب پذیری کم بیشتر از 275 متر 1 آسیب پذیری خیلی کم مأخذ: بررسی نگارندگان فصلنامه علمی - پژوهشی اطالعات جغرافیایی ) ( بررسی آسیب پذیری شهر از منظر پدافند غیرعامل ... / 29 و هم پوشانی الیه ها، نقشه های ترکیبی و همچنین اولویت آسیب بر پایه هر معیار بدست آمده با هم پوشانی و در نهایت نقشه های ترکیبی آسیب پذیری کاربری های شهر شناسایی گردید. در نقشههای 2تا 19 ،نقشه های استاندارد سازی شده پنج معیار آسیب پذیری شهر اردبیل ارائه شده است. پس از بدست آوردن نقشه های استاندارد سازی شده نوبت به برهم نهی نقشه های کالسه بندی شده و ایجاد یک 5-2-2 -اعمال ضرایب و هم پوشانی الیه ها به منظور پهنه بندی آسیب پذیری در شرایط جنگ پس از بدست آوردن ضرایب اهمیت معیارها و زیر معیارها، اقدام به تولید الیه ها در تناسب با شاخص ها می شود. برای این منظور با توجه به استانداردهای موجود و نظرات کارشناسان، الیه های اطالعاتی تولید گردید و با تولید الیه های اطالعاتی و اعمال ضرایب اهمیت معیارها جدول 10 :نحوه ارزش گذاری شاخص استقرار در فاصله مناسب از اهداف دشمن )اهداف راهبردی( نحوه ارزش گذاری منبع شاخص بازه ها امتیازات مفهوم اداری ساختمان های دولتی و... 0 تا 152 متر 9 آسیب پذیری خیلی زیاد نظر کارشناسان مربوطه 152 تا 215 متر 7 آسیب پذیری زیاد 216 تا 290 متر 5 آسیب پذیری متوسط 291 تا 365 متر 3 آسیب پذیری کم بیشتر از 365 متر 1 آسیب پذیری خیلی کم صنعتی انبارهای)صنعتی و...( کارخانه ها 0 تا 500 متر 9 آسیب پذیری خیلی زیاد ضوابط سازمان حفاظت محیط زیست مورخ 15/12/1387 501 تا 1000 متر 7 آسیب پذیری زیاد 1001 تا 1500 متر 5 آسیب پذیری متوسط 1501 تا 2000 متر 3 آسیب پذیری کم بیشتر از 2000 متر 1 آسیب پذیری خیلی کم تأسیسات و تجهیزات شهری پست برق، گاز، منابع آب و مخابرات 0 تا 100 متر 9 آسیب پذیری خیلی زیاد ضوابط مربوط به شرکت ملی گاز ایران و حریم خطوط فشار قوی مصوبه هیبت دولت مورخ 8/10/1374 101 تا 200 متر 7 آسیب پذیری زیاد 201 تا 300 متر 5 آسیب پذیری متوسط 301 تا 400 متر 3 آسیب پذیری کم بیشتر از 400 متر 1 آسیب پذیری خیلی کم پمپ بنزین و مراکز توزیع سوخت 0 تا 100 متر 9 آسیب پذیری خیلی زیاد زبردست)1384) 101 تا 160 متر 7 آسیب پذیری زیاد 161 تا 210 متر 5 آسیب پذیری متوسط 211 تا 300 متر 3 آسیب پذیری کم بیشتر از 300 متر 1 آسیب پذیری خیلی کم نظامی پادگان ها و مراکز انتظامی 0 تا 400 متر 9 آسیب پذیری خیلی زیاد نظر کارشناسان مربوطه 401 تا 800 متر 7 آسیب پذیری زیاد 801 تا 1200 متر 5 آسیب پذیری متوسط 1201 تا 2000 متر 3 آسیب پذیری کم بیشتر از 2000 متر 1 آسیب پذیری خیلی کم رسانه و ارتباط جمعی مراکز صدا و سیما 0 تا 152 متر 9 آسیب پذیری خیلی زیاد نظر کارشناسان مربوطه 152 تا 215 متر 7 آسیب پذیری زیاد 216 تا 290 متر 5 آسیب پذیری متوسط 291 تا 365 متر 3 آسیب پذیری کم بیشتر از 365 متر 1 آسیب پذیری خیلی کم فصلنامه علمی - پژوهشی اطالعات جغرافیایی ) ( دوره25 ،شماره 100 ،زمستان 95 30 / 2017 Winter, 100.No,25.Vo) SEPEHR (Data Geographical of Quarterly Research - Scientific جدول11 :نحوه ارزش گذاری شاخص استقرار در فاصله مناسب از اهداف دشمن )اهداف پشتیبان( شاخص منبع نحوه ارزش گذاری بازه ها امتیازات مفهوم خدمات پشتیبان شامل:)بیمارستان ها، پایانه های مسافربری، ورزشگاه ها، مراکز آتش نشانی و هالل احمر( 0 تا 249 متر 1 آسیب پذیری خیلی کم مهندسین مشاور نقش جهان پارس 250 تا 499 متر 3 آسیب پذیری کم 500 تا 749 متر 5 آسیب پذیری متوسط 750 تا 1249 متر 7 آسیب پذیری زیاد بیشتر از 1250 متر 9 آسیب پذیری خیلی زیاد نقشه 2 :استاندارد سازی شده مراکز اقتصادی و صنعتی نقشه 3 :استاندارد سازی شده مراکز آموزش عالی نقشه 4 :استاندارد سازی شده مراکز درمانی نقشه 5 :استاندارد سازی شده پست برق نقشه 6 :استاندارد سازی شده پست فشار گاز نقشه 7 : استاندارد سازی شده جایگاه های سوخت فصلنامه علمی - پژوهشی اطالعات جغرافیایی ) ( بررسی آسیب پذیری شهر از منظر پدافند غیرعامل ... / 31 تحلیل های موردی ضروری می نمود، نقشه خروجی کالسه بندی و مشخصات آن دسته بندی گردند، بدین منظور با توجه به نقشه 20 ،پهنه بندی آسیب شهر اردبیل در پنج کالس دسته بندی شدند: پهنه با آسیب پذیری خیلی کم با رنگ )سبز تیره(، وزن کالسه بین )45/2 -36/1 )و با مساحتی معادل 7/494 هکتار؛ پهنه با آسیب پذیری کم با رنگ )سبز روشن(، وزن کالسه )01/3 -45/2 )و با مساحتی معادل 5/1145 هکتار؛ پهنه با آسیب پذیری متوسط با رنگ )زرد(، وزن کالسه )44/3 -01/3 )و با مساحتی معادل 6/1499 هکتار؛ پهنه پهنه بندی مطلوب جهت مشخص کردن میزان آسیب پذیری شهر اردبیل از منظر پدافند غیر عامل است. برای این منظور 18 نقشه کالسه بندی شده در مرحله پیشین هم پوشانی می شوند. نقشه نهایی با اعمال دستور الیمنیشن و حذف کمینه ها و در نهایت اعمال دستور اسموسینگ، )پهنه بندی آسیب پذیری شهر اردبیل( با اعمال ضرایب معیارها و زیر معیارها به صورت سافت الین تولید شده است. که خروجی آن در نقشه در شماره 20 نشان داده شده است. همچنین در این تحقیق به جهت بررسی های بیشتر و مشخص نمودن میزان آسیب در شرایط بحرانی و انجام نقشه 8 :استاندارد سازی شده صدا و سیما نقشه 9 :استاندارد سازی شده مخابرات نقشه 10 :استاندارد سازی شده مخازن آب نقشه 11 :استاندارد سازی شده مراکز انتظامی نقشه 12 :استاندارد سازی شده ورزشگاه نقشه 13 :استاندارد سازی شده امداد رسانی فصلنامه علمی - پژوهشی اطالعات جغرافیایی ) ( دوره25 ،شماره 100 ،زمستان 95 32 / 2017 Winter, 100.No,25.Vo) SEPEHR (Data Geographical of Quarterly Research - Scientific جنوب غربی اردبیل )از ایستگاه سرعین منتهی به میدان بسیج و به طرف روستای شام اسبی( و در نهایت بخش هایی از شمال و شمال غربی اردبیل )میدان وحدت(. در مجموع،17 درصد از کل مساحت کاربریهای اراضی شهر اردبیل از نظر پدافند غیرعامل جزء مناطق با آسیب پذیری بسیار باال؛26 درصد جزء مناطق با آسیبپذیری زیاد؛27 درصد جزء مناطق با آسیب پذیری متوسط؛21 درصد جزء مناطق با آسیب پذیری کم و در نهایت 9 درصد جزء مناطق با میزان آسیب پذیری خیلی کم در سطح کاربریهای شهر اردبیل قرار دارند. با آسیب پذیری زیاد با رنگ )نارنجی(، وزن کالسه )89/3 - 44/3 )و با مساحتی معادل 8/1444 هکتار و در نهایت پهنه با آسیب پذیری خیلی زیاد با رنگ )قرمز(، وزن کالسه )74/4 -89/3 )و با مساحتی معادل 2/961 هکتار. با توجه به مشخصات فوق و نقشه پهنه بندی آسیب پذیری که در قالب )نقشه 20 )نمایش داده شده است، در سطح اردبیل شش پهنه مخاطره آمیز عمده بیشتر در شرایط بحران و تهدید مستعد آسیب هستند، از جمله :خروجی شمال شرقی اردبیل )میدان جهاد منتهی به دروازه آستارا(؛ جهت نقشه 14 :استاندارد سازی شده ادارات کل نقشه 15 :استاندارد سازی شده صدا و سیما نقشه 16 :استاندارد سازی شده پایانه های مسافربری نقشه 17 :استاندارد سازی شده استانداری نقشه 18 :استاندارد سازی شده انبار نقشه 19 :استاندارد سازی شده مراکز نظامی فصلنامه علمی - پژوهشی اطالعات جغرافیایی ) ( بررسی آسیب پذیری شهر از منظر پدافند غیرعامل ... / 33 نظامی از موارد کلیدی در بحث آسیب رسانی و تهدید در پدافند غیر عامل که در شهر اردبیل باید رعایت شود. به منظور دست یابی به راهکارها و خط مشی های مناسب در نظام برنامه ریزی شهری منطقه مورد مطالعه شهر اردبیل باید به مسایل، مشکالت، فرصت ها و تهدیدات حاکم بر ساختار اجتماعی، اقتصادی، جمعیتی به ویژه کالبدی که در ارتباط با شرایط درونی و بیرونی منطقه صورت گرفته، توجه کرد. لذا با توجه به بررسی ها و تحلیل های صورت گرفته در این مقاله، می توان پیشنهادات زیر را در خصوص مطالعه آسیب پذیری شهر اردبیل از منظر دفاع غیر عامل ارایه کرد: • استفاده از قابلیت های فوقالعاده ی تکنیک GIS و تحلیل شبکه در برنامه ریزی شهری و پدافند غیر عامل به خصوص در امر مکان یابی های کاربریهای شهری )پناهگاهها، مراکز امن و...( در جهت تعیین بهترین پهنه کاربری اراضی در طراحی شهری و شهرسازی در سطح شهر اردبیل و سایر نقاط کشور ایران. • اختصاص بودجه ای برای حمایت از تحقیقات و پژوهش هایی که در زمینه پدافند غیر عامل و مبحث 21 مقررات ساختمان انجام می گیرد. • الزام سازمان های دولتی مرتبط با عمران محیط )شهر، روستا، ...(و همچنین بخش خصوصی )مهندسین مشاور( به استفاده از تحقیقات و مطالعات دانشگاهی در حوزه )اصول و مبانی پدافند غیرعامل( و مبحث 21 مقررات ساختمان در مراحل شناخت وضع موجود تا طراحی فضاهای کاربری شهری، تعیین سرانه ها، تعیین پیشنهادی کاربری های اراضی و تحلیل پروژه های عمرانی در مرحله آماده سازی و تفکیک کاربری های منظور ساخت و ساز. • وضعیت آسیب پذیری باال، در شرایط فعلی در بعضی از محدودههای شهر اردبیل، نتیجه عدم توجه نا کافی به اصول مندرج در آیین نامههای استاندارد، در مسئله ساخت و ساز ساختمان ها می باشد؛ لذا توجه به این مسائل در محدوده های آسیب پذیر، در ساخت و سازهای بعدی باید با جدیت بیشتری صورت پذیرد؛ و از ساخت سازهای غیر اصولی در این نواحی باید با برخورد شایستهتری جلوگیری گردد. نقشه 20 :پهنه بندی آسیب پذیری شهر اردبیل از منظر پدافند غیرعامل با استفاده از مدل ANP 6 -نتیجه گیری و پیشنهادات با توجه به سؤال و اهداف تحقیق، نتایج حاصل از این بررسی ها نشان می دهد که تعداد زیادی از کاربری های موجود در شهر اردبیل که برای بررسی انتخاب شدند، در حیطه تأسیسات حساس و حیاتی قرار دارند که این امر آسیب پذیری این شهر را افزایش می دهد. در واقع عملکردهای اصلی شهر که تشکیل دهنده ساختار شهر می باشند، بیشترین عامل را در میزان آسیب پذیری شهر اردبیل )مراکز حیاتی و حساس( در برابر حوادث مختلف ً خصوصا حوادث نظامی دارند؛ علت این امر وضعیت نامناسب شاخص های کالبدی و تمرکز نهادهای مدیریتی، سازمانی، نظامی و استانی در این نواحی است. همچنین نتایج بدست آمده نشان می دهد که بیش از 40 درصد مساحت کاربریهای شهر اردبیل از لحاظ پدافند غیر عامل در تقسیم بندی جزء مناطق با آسیب پذیری خیلی زیاد و زیاد قرار دارد. در نهایت ذکر این نکته ضروری است که ایجاد و توسعه فضاهای امن در مراکز مهم، ایجاد مراکز مهم متعدد به جای مراکز حساس منفرد، اتخاذ اقداماتی به منظور کاهش خطر ناشی از کاربریهای خطر زا و باال بردن میزان پراکنش مراکز مهم در سطح شهر در ارتقای سطح امنیت شهر در حمالت فصلنامه علمی - پژوهشی اطالعات جغرافیایی ) ( دوره25 ،شماره 100 ،زمستان 95 34 / 2017 Winter, 100.No,25.Vo) SEPEHR (Data Geographical of Quarterly Research - Scientific 7 -

 

منابع و مآخذ

1-ابوالحسن، عبداهلل. )1384« ،)معماری و طراحی شهری در ایران«، نشریه شماره ی 4 پدافند غیرعامل قرارگاه پدافند هوایی خاتم انبیاء. 2-اسکندری، حمید. )1390« ،)مباحث پدافند غیر عامل )5 ،)آمایش سرزمین از منظر پدافند غیر عامل«، تهران، انتشارات بوستان حمید. 3 -حسینی، سید مجتبی. )1392« ،)مکان یابی پناهگاه های عمومی و چند منظوره شهری در برابر سناریوهای تهدید، مطالعه موردی:منطقه 6 تهران«، فصلنامه مطالعات راهبردی بسیج، شماره 59 ،صص 75-39. 4-خانکشی پور، حسن پور؛ سمیه، رضا. )1391« ،)ارزیابی ایمنی شهر رشت از منظر پدافند غیر عامل«، مجموعه مقاالت اولین همایش علمی کاربردی مدیریت بحران شهری در افق 1404 ،دانشگاه علمی کاربردی ابهر. 5-خلیل آبادی، حسن. )1390« ،)ژئوپلیتیک شهری«، تهران، نشر پژوهشی نوآوران شریف. 6-زبردست، اسفندیار.)1380 ،)کاربرد فرایند تحلیل سلسله مراتبی در برنامه ریزی شهری و منطقه ای، مجله هنرهای زیبا، شماره 10 ،زمستان 1380. 7-سازمان پدافند غیر عامل. )1391« ،)مبحث بیست و یکم مقررات ملی ساختمان«، تهران، نشر توسعه ایران. 8-سازمان حفاظت محیط زیست.)1378 ،)ضوابط مکان گزینی صنایع، مصوبه هئیت دولت. 9-شاهرخت، تقوایی؛ مسلم، علی اکبر؛ )1390« ،)ارزیابی آسیب پذیری شهر با رویکرد پدافند غیر عامل با استفاده از روش دلفی )مطالعه موردی: شهر بیرجند(«، فصلنامه مدیریت شهری، شماره 28 ،صص 110-93. 10-شرکت ملی گاز ایران.) 1376 ،)نشریه گاز در صنعت ایران. 11-عباسی، الله. )1388« ،)مدیریت بحران و پدافند غیرعامل«، نشریه اکتشاف و تولید، شماره 58 ،صص 29-30. 12-قرارگاه پدافند غیرعامل. )1383« ،)پدافند غیر عامل«، نشریه شماره 1 ،تهران، انتشارات معاونت پدافند هوایی قرارگاه خاتم انبیاء. 13-کامران، حسینی امینی؛ حسن، حسن؛ )1390« ،)تحلیل موقعیت شهرک اداری شهریار بر اساس اصول پدافند غیرعامل«، مجله جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، شماره 3 ، صص 163-176. 14-مرکز آمار ایران، )1390،1355،1365،1375،1385 ،) سرشماری های عمومی و نفوس و مسکن شهرستان اردبیل. 15-موحدی نیا، جعفر. )1386« ،)اصول و مبانی پدافند غیرعامل«، تهران، انتشارات دانشگاه صنعتی مالک اشتر. 16-مهندسین مشاور نقش جهان پارس.)1386 ،)طرح تفصیلی تهران، منطقه 6. 17-هاشمی فشارکی، جواد؛ شکیبامنش، امیر. )1390 ،) »طراحی شهری از منظر دفاع غیر عامل«، تهران، انتشارات بوستان حمید. 18-هاشمی، غالمرضا. )1384« ،)امنیت در قفقاز جنوبی، چاپ اول«، تهران، انتشارات وزارت امور خارجه. .millennium of end The) ;1998.,(M, Castells- 19 .p67,Blackwe:oxford .2012.M,Naaim.,N,Eckert.,D,ertrand., P, Favier- 20 .reliability using structures defense of sigh de Optimal .structures matrix fiabilitedes Journalese 1965-1939, Canada in defense Civil.1999.A.Fisher- 21 weapons nuclear and war support public garnering in arts of thesis s’Master.protection of myth through .University Lakehead history of Department. history enhance to methods Analytical.2009.A, Goehhering- 22 low and passive in conference 26th.design urban passive .Canada, City Quebec, architecture energy passive. vs Active); 2011. (G, Levitin., K, Hausken- 23 ,vol, scientific World. attacker strategic a against defense .(12-1. p (1.No, 13 violence organized: wars old and New); 1999., (M, Kaldor-24 .press university Cambridge: Cambride.era global a in .vs strike Preventive.2011.K, Hauskenc., G, Leritina- 25 Reliability. strategy fence the in protection and targets false .(924-912.p (Issue8, Vol96, safety system and engineering between choice of structure The); 1967., (M, Mcguire- 26 .(15-1.p (economic defense Issues. defense and deterrence network analytic the of Fundamentds); 1999., (l, Saaty-27 .japan,kuba,1999 AHP is of procrrding,process

 

 

 

 

http://www.sepehr.org/article_24803_e63849ddbe0829f5ab514c9bbcb80f51.pdf