نقش محلات خوداتکا در ارتقا تاب اوری شهر «با نگاه ویژه به جنگ ۱۲ روزه»

13 مرداد  1404 /  دکتر سید جواد هاشمی فشارکی

منتشر شده در :

https://www.aparat.com/v/lcazj45

مدت زمان : 09:02

نقش محلات خوداتکا در ارتقا تاب اوری شهر «با نگاه ویژه به جنگ ۱۲ روزه»

 

قابل مشاهده در :

https://www.aparat.com/v/lcazj45

 

 

 

https://www.aparat.com/v/eqh7ve9

 

امام علی (علی ) :

 

« شَرُّ الاوطان ما لَم یأمَن فِیه‌القُطّان » 

 

 ترجمه لغوی :بدترین اوطان، وطنی است ،که ساکنانش در آن ایمن نباشد

 

 ترجمه مفهومی : ( بهترین شهر ها ، شهری است که در آن شهروندانش در آن امنیت داشته باشند ) 

                       تقدیم به:

آنان که برای امنیت و سر افرازی کشور جان فشانی کرده‌اند

و آنان که به توسعه پایدار و امن کشور می‌اندیشند

و آنان که بر این مهم اهتمام داشته و در تلاشند.

 

مقدمه مؤلف

یا امان الخایفین

نظر به تهدیدات روز افزون دشمن علیه جمهوری اسلامی ایران و با توجه به تجارب جنگهای اخیر، دشمن در زمان وقوع جنگ ، علاوه بر حمله به مراکز حیاتی و حساس کشور ، با حملات هوایی و موشکی به شهرها شروع کرده و در طول دوره تهاجم ،  آنرا تداوم داده و در انتهای مرحله تهاجم زمینی و اشغال سرزمینی نیز به دنبال تصرف شهر ها می باشد.لذا کاهش آسیب پذیری های شهرها با اعمال ملاحظات دفاع غیر عامل سبب ناکامی دشمن در اهداف تهدیدات علیه شهرها خواهد شد.شهر ازمناطق مختلف وهرمنطقه نیز ازچند محله تشکیل شده است. به عبارتی سلول واحد شهری محله میباشدواگر این سلول از امنیت وایمنی کافی برخوردار باشد، شهرنیزدر برابر انواع تهدیدات محتمل، امن وپایدار خواهد.این کتاب بدنبال تبیین و واکاوی ملاحظات دفاع غیر عامل در طراحی محله با رویکرد افزایش امنیت شهر دربرابر تهدیدات دشمن میباشد.

در گذشته نیروهای نظامی به بیرون شهرها رفته و بدون کمترین آسیب به غیرنظامیان با یکدیگر زورآزمایی می‌نموده‌اند، لکن در دهه های اخیر همواره جنگ همه بخشهای کشور، حتی مراکزسک.نتگاهی رابا خود درگیر می‌نماید. در دوران معاصر نیز تصویب پروتکل I ژنو در سال 1977 م. که مقررات بین المللی در خصوص تعهد دولت‌ها در زمینة محافظت از غیرنظامیان در درگیری‌های نظامی را تعریف نموده است، حاکی از همین واقعیت است، حاکی از همین واقعیت است. بنابراین به منظور افزایش توان محافظت در برابر مهاجمان، در شهرها اقدامات دفاع غیرعامل را بطور همزمان و در ترکیب با یکدیگر به کار می‌گرفته‌اند.

دفاع غیرعامل به ‌عنوان یکی از مؤثرترین و پایدارترین روش‌های دفاع در مقابل تهدیدات همواره مد نظر اکثر کشورهای جهان قرار داشته است. مثلا کشوری مانند سوئیس با وجود بی‌طرفی در دو جنگ جهانی و مواجه نبودن با تهدید، به این موضوع توجه بسیار زیادی دارد. و حتی کشورهایی مانند آمریکا و شوروی سابق با وجود برخورداری از توان نظامی بسیار بالا به این موضوع به ‌صورت ویژه‌ای توجه داشته‌اند. ولی با وجود ‌اینکه کشور ما ایران به دلیل موقعیت ممتاز راهبردی و برخورداری از ثروت‌های سرشار خدادادی و منابع عظیم نفت و گاز و نیز موقعیت خاص فکری و سیاسی خود در جهان و ورود به عرصه‌های فن‌آوری نوین و تهدیدات استکبار جهانی همواره در معرض انواع تهدیدات نظامی قرار دارد. به ‌موضوع دفاع غیرعامل توجه چندانی نشد و حتی تجربه‌های تلخ سال‌های دفاع مقدس نیز در ایجاد هوشیاری لازم برای کاهش آسیب‌پذیری‌ها و توجه به محورهای پایداری توسعه از نظر امنیت و دفاع، نقش قابل قبولی ایفا ننمود.

از این رو ایجاد تمهیداتی که امکان محافظت از جان مردم و زیرساخت‌های بنیادی کشور در شرایط جنگی را افزایش دهند، باید در تمامی طرح‌های توسعه‌ای و یا بهسازی کشور مورد توجه قرار گیرد. و همین امر لزوم توجه به طراحی بر اساس اصول دفاع غیرعامل را افزایش می‌دهد. که می‌بایستی در تمامی سطوح خرد و کلان در زیر‌ساخت‌های کشور اعمال شود. در این میان توجه به طراحی محله‌های مسکونی بر اساس اصول دفاع غیرعامل از اهمیت خاصی برخوردار است. زیرا علیرغم اینکه اینگونه مناطق نقاط راهبردی برای حملات نظامی محسوب نمی‌شوند ولی به دلیل اینکه اکثر قریب به اتفاق ساخت و سازهای کشور را تشکیل می‌دهد و نیروی انسانی هر کشور و پشتوانه اصلی جبهه نظامی را در داخل خود مستقر کرده، همواره در طول تاریخ جنگ‌های جدید مناطق مسکونی یکی از مهم‌ترین اهداف حملات نظامی را تشکیل می‌دهند. و تجربه جنگ‌های اخیر آن را ثابت کرده مثلاً "در طی جنگ تحمیلی عراق 6 شهر ایران شامل سومار خرمشهر، مهران، نفت شهر و هویزه را به میزان 100 درصد تخریب کرد. و در مجموع مناطق مسکونی 61 شهر را مورد تهاجم‌های نظامی قرار داد. طی این جنگ 1138 روستا بطور کامل تخریب شده و به 2344  روستای دیگر نیز خسارات سنگینی وارد آمد."[1]

تجربه نشان می‌دهد توجه به اصول دفاع غیر عامل در محله‌های مسکونی از اهمیت خاصی برخوردار است. و می‌تواند در کاهش تلفات و خسارات وارده نقش بسیار مؤثری داشته باشد. مثلاً در خلال جنگ جهانی دوم در آلمان بر اثر فرو ریختن هر یکصد تن بمب 36 نفر کشته می‌شدند، در حالی که در ژاپن این تعداد به 500 نفر می‌رسید. علت این تفاوت در شمار تلفات ناشی از بمباران‌ها، بهره‌مندی آلمان از دفاع غیرعامل و فقدان چنین توانمندی‌هایی در ژاپن بوده است.

به همین دلیل در این کتاب با توجه به اهمیت این موضوع ، انواع روش‌ها و راهکارهای اجرایی متناسب با معماری و شهرسازی محله‌های مسکونی در ایران را مورد بررسی قرار میگیرد.

اما تنها در صورت درک صحیح و جامع از ابعاد یک مسئله می‌توان به نتایج سازنده‌ای دست یافت. از این رو در این کتاب بعد از بررسی تاریخچه دفاع غیرعامل در فصل اول، به مطالعه انواع تهیدات نظامی ممکن و آثار مخرب آنها در فصل دوم پرداخته میشود. تا ابعاد گوناگونی که در طراحی پدافندی می‌بایستی مورد توجه قرار گیرند بخوبی بررسی شوند. سپس در فصل سوم به مطالعه انواع روش‌های استفاده از دفاع غیرعامل پرداخته میشود تا در فصل‌های بعد نحوه استفاده از این روش‌ها در محله مورد بررسی قرارگیرد. از آنجایی که اصول معماری و شهرسازی محله‌های مسکونی در اولویت اول قرار دارند و هرگونه استفاده از روش‌های دفاع غیرعامل نباید با این اصول منافاتی داشته باشند، در فصل چهارم به مطالعه اصول و روش‌های معماری و شهرسازی طراحی محله پرداخته میشود تا راه‌کارهای پدافندی را بتوان ارائه داد که نه تنها تناقضی با اصول اولیه طراحی ندارند بلکه در جهت تکامل و تقویت این اصول نیز باشند. برای آشنایی بیشتر با روش‌های اجرایی و کاربردی‌تر در فصل پنجم به مطالعه موردی دو نمونه از محلات مسکونی با ساختاری متفاوت پرداخته میشود و از لابه‌لای این بررسی‌ها سعی میشود روش‌های پدافندی ارایه شود.

سپس در فصل آخر با توجه به فصول قبل اصول پدافندی را با اصول معماری و شهرسازی محلات تطابق داده و در بخش‌های مختلف بصورت راهکارهای اجرایی ارائه خواهیم داد.

بدیهی است این کتاب خالی از اشکال و قصور نیست؛ بنابراین از صاحب نظران، استادان گرامی و دانشجویان عزیز خواهشمندم تا نظرات ارزشمند خود را برای غنای بیشتر آن ارائه نمایند.

با احترام

زمستان 1394

سید جواد هاشمی فشارکی