شیوه¬نامۀ تدوین برنامه توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی روستایی

 

معاونت امور اقتصادی و هماهنگی برنامه‌وبودجه

امور آمایش سرزمین، برنامه¬ریزی و محیط¬زیست

 

شیوه¬نامۀ

تدوین برنامه توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی روستایی

موضوع جزء 1 بند الف ماده 27 قانون برنامه ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی

 

کارگروه تخصصی توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی روستایی

 

شهریورماه 1396

 

«فهرست مطالب»

عنوان                                                                                                                                           صفحه

مقدمه       1

الف)کلیات               3

1. عنوان برنامه       3

2. هدف برنامه        3

3. دستاوردهای مورد انتظار    3

4. دامنه برنامه        4

5. حد تفصیل برنامه 4

6. فرایند و نظام اجرایی تدوین برنامه توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی روستایی      5

6 – 1 - مرحله مقدماتی           5

6 - 2 - مرحله تهیه برنامه       5

6 – 3 - مرحله تصویب برنامه 6

6 - 4 - مرحله ابلاغ برنامه مصوب        6

ب) شرح خدمات      8

1. بخش اول: کلیات 8

2. بخش دوم: توصیف، تحلیل و تبیین وضع موجود 8

3. بخش سوم: تدوین چشم انداز، اهداف، راهبردها و برنامه های توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی در روستاهای هدف دهستان / بخش        10

4. بخش چهارم: طرح‌ها، پروژه ها و اقدامات اولویت دار توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی روستاهای هدف دهستان/ بخش               10

5.  بخش پنجم: الزام ها و تعهدات و تشکیل پایگاه داده ها       10

6. بخش ششم: تعریف نظام پایش و ارزیابی اثرات انباشتی اقدامات، طرح ها و پروژه های پیشنهادی بر توسعه اقتصادی و اشتغالزایی روستایی             11

ج) روش شناسی و فرآیند انجام کار        13

د) پیوست ها            15

پیوست  1– بند الف ماده 27 قانون برنامه پنجساله ششم توسعه جمهوری اسلامی ایران        15

پیوست  2– مبنای برآورد حق‌الزحمه خدمات مربوط به مطالعه و تهیه برنامه توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی روستایی – در حال تکمیل          17

 

مقدمه

     توسعه اقتصادی به عنوان یکی از ابعاد توسعه، ناظر بر فرآیندی است که طی آن درآمد سرانة حقیقـی یـک جامعه در یک دورة زمانی بلندمدت افزایش یابد؛ مشروط بر اینکه، تعداد فقرا، افزوده و توزیـع درآمد، بدتر نشـود. در این میان با بررسی تعاریف و اهداف متعدد توسعه بطور اعم و توسعه روستایی بطور اخص در کشورهای در حال توسعه این نکته آشکار است که هر یک از این تعاریف به نوعی ایجاد اشتغال پایدار،کاهش فقر و افزایش درآمد و بطور کلی ارتقاء شاخص¬های توسعه اقتصادی نواحی روستایی را نشانه رفته¬اند. چراکه در جهان فعلی نیمی از بشریت؛ یعنی حدود سه میلیارد نفر درآمد روزانه¬شان کمتر از دو دلار و روزانه 32000 کودک بدلیل فقر و نداری می¬میرند که اغلب این جمعیت¬های فقیر در نواحی روستایی ساکن¬اند. در ایران نیز پدیده فقر به عنوان مهمترین نماگر توسعه اقتصادی، بخصوص در نواحی روستایی بسیار مسئله حائز اهمیتی است. از مهمترین معیارهای توسعه اقتصادی مسئله اشتغال افراد آن جامعه در فعالیت¬های مختلف است. مبحث اشتغال و در مقابل آن بیکاری، از مهمترین مسائلی هستند که برای ایجاد یک جامعه مرفه باید مورد توجه قرار گیرد؛ زیرا شرط لازم برای رشد و توسعه هر جامعه¬ای، ایجاد اشتغال است. با وجود اثرات مخرب بیکاری بر روند توسعه جوامع به ویژه در ابعاد اجتماعی توسعه از جمله فقر، بزه¬کاری و مهاجرت، اکثر محققان معتقدند که کشورهای در حال توسعه از جمله ایران، با مشاغل کاذب و بیکاری گسترده¬ای مواجه هستند. از سوی دیگر، نواحی روستایی ایران با سهم جمعیتی معادل 9/25 درصد از کل جمعیت ایران (نتایج کلی سرشماری مرکز آمار ایران؛ 1395)، سال¬های متمادی است که بطور متوالی روند کاهشی سهم جمعیت را تجربه می¬کند.

      مطالعات نشان می¬دهد که مناطق روستایی از لحاظ شاخص‌های توسعه نسبت به مناطق شهری در سطح پایین¬تری قرار گرفته¬ و این مناطق با مهاجر فرستی، پیری جمعیت، پایین بودن سطح درآمد و بهره¬وری، بیکاری، فقر، شکاف درآمدی با مناطق شهری، تخریب منابع طبیعی و مسائلی از این دست روبه¬رو است. در این راستا برنامه¬های متعددی جهت برون¬رفت از تنگناهای توسعه¬ای در طول سال¬های گذشته تجربه شده است که نتایج نشان می¬دهد بجز مواردی اندک، در بسیاری از زمینه¬ها ناموفق بوده و نتوانسته است اهداف توسعه روستایی را محقق گردانند. از اینرو کارشناسان توسعه اقتصادی معتقدند که تقویت بنیان¬های اقتصادی با محوریت فعال¬سازی چرخه تولید در فضاهای روستایی و ایجاد اشتغال و کارآفرینی می¬تواند مسیر برون¬رفت از بحران توسعه روستایی را هموارتر نماید. در این راستا با توجه به ضرورت قانونی برنامه ششم توسعه و تحقق سیاست¬های اقتصاد مقاومتی در راستای تقویت اقتصاد محلی و منطقه¬ایی مقوله تدوین برنامه توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی روستایی مدنظر قرار گرفته ¬است. چنانچه در جزء 1 بند الف ماده 27 قانون ششم توسعه ذکر شده است این برنامه با تکیه بر مشارکت و سرمایه¬گذاری بخش غیردولتی (خصوصی، تعاونی و مردم¬نهاد) و نیز با مشارکت نیروهای محلی و با بهره¬گیری از تسهیلات بانکی و حمایت¬های دولتی تدوین می¬گردد.

     قابل ذکر است در اولین قدم برای تدوین برنامه توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی روستایی؛ برای وحدت رویه و هم افزایی بین استانها تهیه شیوه¬نامه تدوین برنامه مذکور در دستور کار قرار گرفت. در این راستا؛ ضمن بهره-گیری از نظرات مراکز علمی و اجرایی کشور در تدوین شیوه¬نامه و دو نشست تخصصی با «قطب علمی مطالعات و برنامه¬ریزی¬روستایی دانشگاه تهران» در خرداد ماه سال¬جاری، پیش¬نویس شیوه¬نامه تهیه و برای اظهار نظر به سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان¬ها ارسال گردید. پس از احصاء و جمع¬بندی نظرات استان¬ها، شیو¬ه¬نامه در دو نشست کارگروه تخصصی توسعه روستایی و اشتغال‌زایی مورد بررسی و تصمیم¬گیری قرار گرفته است. آنچه در ادامه می¬آید حاصل مشارکت و خرد جمعی عناصر ملی و استانی است.

     شیوه¬نامه مشتمل بر چهار بخشِ کلیات، شرح خدمات، روش¬شناسی و پیوست¬ها است که بر اساس تجربه سال اول و درس¬های آموخته می¬توان در سال آینده نسبت به بازبینی و اصلاح آن اقدام نمود.

 

الف)کلیات

1. عنوان برنامه

برنامه "توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی روستاها".

2. هدف برنامه

     بر اساس جزء 1 بند الف ماده 27 قانون برنامه پنج¬ساله ششم توسعه جمهوری اسلامی ایران (مصوب 14/12/1395 مجلس شورای اسلامی)، برنامه توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی در راستای برنامه¬ریزی منطقه¬ا¬ی، تقویت اقتصاد روستایی و توسعه اقتصاد صادرات¬محور تعریف گردیده است. در این راستا متناسب با محورهای کلی تعریف شده در قانون برنامه، بطور مشخص برای برنامه توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی روستاهای کشور هدف کلی و اهداف فرعی¬ به شرح زیر مطرح می¬گردد:

- هدف عمده:

 توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی روستاهای هدف برنامه.

- اهداف ویژه:

 شناخت علمی و تحلیل راهبردی مزیت¬ها، توانمندی¬ها و تنگناهای اساسی توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی در روستاهای هدف دهستان/ بخش؛

 بسترسازی جهت رفع تنگناها و بهره¬گیری از توانمندی¬¬های توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی در روستاهای هدف دهستان/ بخش؛

 یکپارچه¬سازی، هدفمند کردن و تعیین اولویت¬های سرمایه¬گذاری¬های اقتصادیِ اشتغال¬زا در روستاهای هدف دهستان/ بخش؛

 تقویت ظرفیت¬های موجود و ایجاد ظرفیت¬های جدیدی تولیدی با تاکید بر تکمیل زنجیره ارزش و زنجیره تولید با مشارکت بخش غیردولتی در روستاهای هدف دهستان/ بخش؛

 تقویت و نهادینه¬سازی مشارکت بخش عمومی، خصوصی، تعاونی و مردمی (ساکنین و ذینفعان روستاهای هدف) در توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی در روستاهای هدف دهستان/ بخش.

3. دستاوردهای مورد انتظار

 ایجاد اشتغال پایدار و رونق کسب و کار در روستاهای هدف دهستان / بخش؛

 کاهش شکاف توسعه اقتصادی و تعادل بخشی روستایی – شهری؛

 تقویت اقتصاد محلی صادرات محور در پیوند با اقتصاد منطقه¬ای در روستاهای هدف دهستان / بخش؛

 افزایش مشارکت اقتصادی روستاهای هدف دهستان/ بخش؛

  توانمندسازی اقتصادی روستاییان و ظرفیت¬سازی مشارکت تحصیلکردگان محلی در طرح¬های توسعه اقتصادی؛

  تنوع¬بخشی به اقتصاد و معیشت روستاییان؛

 سهم بری عادلانه عوامل در زنجیره ارزش فعالیت¬های اقتصادی روستاهای هدف دهستان / بخش؛

 افزایش سطح درآمد و ارتقاء سطح بهره¬وری در روستاهای هدف هدف دهستان / بخش؛

 تقویت تمرکززدایی در انجام مطالعات توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی روستایی؛

 تثبیت جمعیت روستایی و ایجاد انگیزه برای بازگشت مهاجران روستایی.

4. دامنه برنامه

     برنامه توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی روستایی از لحاظ موضوعی، مسئله توسعه اقتصادی را با تاکید خاص بر اشتغال‌زایی و با مشارکت و محوریت حضور روستاییان و ذی¬نفعان محلی مدنظر قرار داده است. مطابق با  جزء 1 بند الف ماده 27 قانون، در هر سال برای هر استان برمبنای سهم¬بندی¬های تعریف شده (از کل 5000 هزار نقطه روستایی مصوب در قانون برای هرسال)، تعدادی نقاط روستایی مشخص می¬گردد و برای این روستاها در قالب مجموعه¬ای یک یا چند دهستان برنامه توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی تهیه می¬گردد. از اینرو این برنامه از لحاظ مکانی در سطح دهستان/ بخش تهیه می¬گردد که تعدادی از روستا به عنوان روستاهای هدف برنامه مورد توجه قرار می¬گیرند. از لحاظ زمانی، این برنامه بعد از تهیه قابلیت عملیاتی داشته و بعنوان برنامه راهبردی پنج¬ساله برای روستاهای هدف مورد توجه قرار می¬گیرد.

5. حد تفصیل برنامه

     حد تفصیل برنامه توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی روستایی دربرگیرنده شناخت و تعیین مسائل محوری توسعه اقتصاد محلی است. این برنامه از رهگذر برشمردن توان¬ها و تنگناهای توسعه اقتصادی و اشتغال روستایی و ارائه یک چشم¬انداز کلی از وضعیت اقتصادی مناطق روستایی، استراتژی¬های توسعه¬ای را جهت برون¬رفت از توسعه نیافتگی اقتصادی ارائه می¬دهد و در نهایت به تعریف و تعیین اقدام و فعالیت¬های اقتصادی محرک و پیشران توسعه اقتصاد محلی و طرح‌ها و پروژه های اشتغال‌زایی روستایی در درون روستاهای هدف و در پهنه دهستان/ بخش می رسد. همینطور زیرساخت های اجتناب ناپذیر مشخصی که برای توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی ضروری است؛ بطور محدودی در دستورکار قرار می گیرند. به عبارت روشن¬تر گزارش نهایی این برنامه مشتمل بر سند راهبردی در سطح دهستان/ بخش و برنامه عملیاتی در قالب اقدامات توسعه ایی (فعالیت¬ها، طرح¬ها و پروژه¬های سرمایه¬گذاری و الزامات وابسته به آن) در سطح هر یک از روستاهای هدف دهستان / بخش خواهد بود.

 

6. فرایند و نظام اجرایی تدوین برنامه توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی روستایی

برای  مطالعه و تهیه برنامه توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی روستاها چهار مرحله در نظر گرفته شده است:

6 – 1 - مرحله مقدماتی

در این مرحله فعالیت¬های زیر انجام می¬گیرد:

• اعلام تعداد سهمیه روستاهای هدف برنامۀ هر استان از سوی سازمان برنامه‌وبودجه کشور؛

• تعیین روستاهای هدف برنامه از سوی سازمان مدیریت و برنامه¬ریزی استان؛ گفتنی است در این مرحله انتخاب روستاهای هدف با رویکرد پهنه‌ای‏- زنجیره‌ای در قالب یک یا چند دهستان اقدام می¬گردد و از انتخاب نقطه¬ایی روستاها پرهیز می¬گردد.

• نهایی کردن دهستان/ دهستان‌های اولویت¬دار و روستاهای منتخب در کمیته راهبری برنامه (متشکل از سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان به عنوان رییس کمیته و دستگاه¬های روستایی مرتبط؛ دفتر امور روستایی استانداری، جهاد کشاورزی استان، میراث، گردشگری و صنایع دستی استان، صنعت و معدن استان، تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان، اقتصاد و دارایی استان، فرماندار شهرستان، به عنوان عضو کمیته)؛ محل تشکیل جلسات کمیته در سازمان استان خواهد بود.

• اعلام دهستان/ دهستان‌های اولویت¬دار و روستاهای منتخب به سازمان مدیریت و برنامه¬ریزی کشور.

6 - 2 - مرحله تهیه برنامه

    تهیه برنامه توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی و تدوین گزارش آن بر اساس شرح خدمات و همچنین بر اساس الگو و رویکرد کلی که در ادامه ارائه شده است، انجام می¬گردد. البته بنا به شرایط محلی و بومی در تهیه برنامه می¬توان بر بندی بیشتر و در بندی دیگر کمتر تاکید گردد. در این راستا اشاره می¬گردد نظام نهادی تهیه و تدوین برنامه می‌تواند به تناسب شرایط و قابلیت¬های استان‌ها به یکی از شیوه‌های زیر صورت گیرد:

• انجام مطالعات توسط سازمان در صورت آمادگی و برخورداری از ظرفیت های انسانی لازم؛

• مدیریت و نظارت بر انجام مطالعات توسط سازمان و انجام مطالعات توسط مشاور ذیصلاح در قالب عقد قرارداد

نظام انجام مطالعات به هر شکلی رقم بخورد در این مورد چند نکته اهمیت می‌یابد:

الف - بهره¬گیری از سازوکارهای نظارتی و پیگیری نتیجه بخش و بهم آمیخته نشدن نظارت و اجرا؛

ب - بهره¬گیری نظام¬مند از رویکردها و سازوکارهای همکاری بین بخشی و لحاظ نمودن اولویت‌های بخشی و سرزمینی در تدوین برنامه؛

ج - پیگیری رویکرد شراکت فراگیر ( درگیری ذینفعان بخش خصوصی، تعاونی‌ها و مردم نهاد) در تعریف برنامه عملیاتی طرح‌ها و پروژه‌های اولویت‌دار اجرایی؛

د - تقاضامحوری طرح¬ها و پروژه¬های خاص هر روستا به‌واسطه بهره¬گیری موثر و روشمند از مشارکت مردمی و ارزیابی سریع و مشارکتی روستایی درانجام مطالعات و اولویت‌بندی طرح‌ها و پروژه¬ها.

6 – 3 - مرحله تصویب برنامه

پس از تهیه برنامه نوبت به تصویب برنامه می¬رسد. در این راستا اقدامات ذیل انجام می¬گردد:

• تایید برنامه در کارگروه آمایش با حضور نماینده کارگروه‌های تخصصی اشتغال، روستایی و عشایری (در صورت وجود) و یا زیربنایی و با حضور فرماندار شهرستان ذی‌ربط؛

• تصویب نهایی برنامه در شورای برنامه¬ریزی توسعه استان.

6 - 4 - مرحله ابلاغ برنامه مصوب

  در این مرحله برنامه تهیه‌شده از سوی سازمان مدیریت و برنامه¬ریزی استان بر اساس مسئولیت هریک از دستگاه-های  اجرایی  استان و همچنین به روسای شوراهای اسلامی، دهیاری¬ها روستاهای هدف برنامه ابلاغ می¬گردد.

 

شکل 1 - فرآیند اجراییِ تهیه برنامه توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی روستا

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ب) شرح خدمات

1. بخش اول: کلیات

• بیان مسئله و ضرورت (بیان ضرورت در مقیاس بین¬المللی، ملی، منطقه¬ای و محلی)؛

- بیان مسئله از منظر اسناد توسعه¬ای و آماری استان؛

- بیان مسئله داده مبنا؛

• روش¬شناسی و فرآیند انجام کار (اشاره ‌شده در بند ج)؛

• جایگاه موضوع، دهستان / بخش و روستاهای هدفِ برنامه در اسناد و طرح‌های فرادست؛

- مرور اسناد و طرح‌های فرادست در سطح استان (سند چشم¬انداز بیست‌ساله استان، طرح آمایش سرزمین استان، سند ملی توسعه استان، نظریه پایه توسعه استان، سند راهبردی توسعه روستایی در برنامه ششم توسعه – برش استانی اسناد راهبردی عشایر استان و سایر اسناد و طرح‌های مربوط)؛

- مرور اسناد و طرح‌های فرادست در سطح ناحیه¬ (سند توسعه شهرستان، طرح توسعه و عمران (جامع) ناحیه-ای، طرح ساماندهی کالبدی سکونتگاه¬های روستایی، طرح‌های ساماندهی فضا و سکونتگاه‌های روستایی و سایر اسناد بالادست و طرح‌های مربوط)؛

• بررسی و تحلیل و ارزیابی طرح‌ها و برنامه¬های مهم انجام‌شده و یا در حال اجرای مرتبط با روستاهایِ هدفِ برنامه (طرح منظومه توسعه پایدار روستایی، طرح‌های هادی روستایی،طرح توسعه خوشه های روستایی، طرح تعاون - روستا، طرح کارورزی، برنامه اشتغال فراگیر، طرح تکاپو، و ...)؛به منظور بهره¬گیری از اطلاعات و درس-های آموخته آنها در برنامه فعلی؛

• بررسی و ارزیابی تجربیات خارجی و داخلی درزمینه توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی روستایی و عشایری؛

• ارائه مبنا و چارچوب تحلیلی (رویکرد نظری احتمالی به تحلیل توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی روستایی).

 

2. بخش دوم: توصیف، تحلیل و تبیین وضع موجود

 توصیف، تحلیل و تبیین وضع موجود بر اساس منابع تولید

• توصیف، تحلیل و تبیینِ اقتصادی سریع از وضعیت منابع طبیعی روستاهای هدف دهستان / بخش (وضعیت اقلیمی، آب، خاک، موقعیت استقرار، ژئومورفولوژی، پوشش گیاهی و جنگل¬ها و مراتع، توپوگرافی، توان¬های باارزش طبیعی،...)؛

• توصیف، تحلیل و تبیینِ اقتصادی سریع از وضعیت منابع انسانی - اجتماعی روستاهای هدف دهستان/ بخش (ویژگی¬های سنی و جنسی، مهاجرت، اشتغال و بیکاری، تحصیلات، آموزش حرفه¬ای، اشتغال زنان، بار تکفل، ویژگی¬های فرهنگی، سابقه عمل جمعی، سرمایه اجتماعی، بافت قومی، کنش¬ها و تعاملات اجتماعی تسهیل¬گر توسعه اقتصاد محلی، تعارضات و ناهمگنی¬های مانع توسعه اقتصاد محلی، دانش بومی، تقاضاهای اقتصادی اجتماع¬مبنا، ...)؛

• توصیف، تحلیل و تبیینِ اقتصادی سریع از منابع زیرساختی روستاهای هدف دهستان/ بخش (ارتباطات، تأسیسات، وضعیت مسکن، شهرک¬ها، بازارچه¬ها، تامین انرژی، ظرفیت انرژی¬های تجدیدپذیر، ...)؛

 توصیف، تحلیل و تبیین وضع موجود بر اساس نظام¬ فعالیت¬های گوناگون

• توصیف، تحلیل و تبیینِ از وضعیت نظام کشاورزی روستاهای هدف دهستان / بخش (وضعیت اشتغال، نظام بازاریابی تولیدات کشاورزی، فرآوری تولیدات کشاورزی، سازوکار نظام تامین مالی کشاورزی، زنجیره تامین، زیربخش¬های فعال کشاورزی، الگوی کشت، مالکیت، میزان بهره¬وری، نظام آبیاری، سطح برخورداری از تکنولوژی در بخش کشاورزی و ...).

• توصیف، تحلیل و تبیینِ از وضعیت نظام صنعتی روستاهای هدف دهستان / بخش (وضعیت اشتغال، نظام بازاریابی تولیدات، نظام توزیع، سازوکار نظام تامین مالی و سرمایه¬گذاری، زنجیره تامین تولیدات، زیربخش¬های فعال صنعتی، زمینه¬های غالب تولید و سطح فن¬آوری، بهره¬وری عوامل تولید، بهره¬برداری¬های معدنی، وضعیت صنایع روستایی، ... ).

• توصیف، تحلیل و تبیینِ از وضعیت نظام خدماتی و گردشگری روستاهای هدف دهستان / بخش (وضعیت اشتغال، سازوکار نظام تامین مالی، نظام بازار، زنجیره تامین، زیربخش¬های فعال خدمات، وضعیت گردشگری، خانه¬های دوم، ظرفیت برد گردشگری، انگیزه¬های مقصد گردشگری، وضعیت فناوری اطلاعات،...).

 توصیف، تحلیل و تبیین وضع موجود بر اساس جایگاه فضایی روستاهای هدف دهستان / بخش

 توصیف، تحلیل و تبیینِ اقتصادی از جایگاه روستا در مقیاس¬های فضایی گوناگون (تحلیل فضایی از موقعیت استقرار سکونتگاه، تحلیل فضایی از جایگاه اقتصادی روستا در منطقه، فرصت¬های روستا برای تولید و اشتغال با توجه به نیاز فضایی پیرامون، بررسی فرصت، ماهیت و نوع روابط روستا با شهر و با روستاهای پیرامونی، بیانی از سطوح سلسه¬مراتب سکونتگاه ، حوزه نفوذ، پیوندها و جریان¬های مالی، کالایی و جمعیتی، ...)

 اولویت¬بندیِ مزیت¬های نسبی، رقابتی و استراتژیک، قابلیت¬ها و تنگناهای منابع تولید جهت توسعه فعالیت¬های اقتصادی

• مزیت¬های اصلی نسبی، رقابتی و استراتژیک و محرک¬های توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی روستاهای دهستان/ بخش در نظام کشاورزی، صنعت و خدمات و گردشگری؛

• قابلیت¬ها و تنگناهای طبیعی، اجتماعی - انسانی، زیرساختی و فضایی جهت تولید و عرضه در بخش کشاورزی؛

• قابلیت¬ها و تنگناهای طبیعی، اجتماعی - انسانی، زیرساختی و فضایی جهت تولید و عرضه در بخش صنعت؛

• قابلیت¬ها و تنگناهای طبیعی، اجتماعی - انسانی، زیرساختی و فضایی جهت تولید و عرضه در بخش خدمات و گردشگری.

 جمع¬بندی و نتیجه¬گیری (منابع تولید، نظام فعالیتی، مزیت¬ها، قابلیت¬ها و تنگناهای توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی روستاهای هدف دهستان / بخش)

3. بخش سوم: تدوین چشم¬انداز، اهداف، راهبردها و برنامه¬های توسعه اقتصادی و اشتغال‌زاییِ روستاهای هدف دهستان / بخش

• چشم¬انداز توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی دهستان / بخشِ هدف (آیندۀ مطلوب اقتصاد روستاهای دهستان / بخشِ هدف)؛

•  تعیین حوزه¬های هدف یا اهداف کلان توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی دهستان / بخش هدف (تعریف اهداف کمی و کیفی جهت دستیابی دستاوردهای مورد انتظار)؛

• راهبردها و سیاست¬های اجرایی توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی دهستان / بخش هدف؛

• برنامه¬های توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی دهستان / بخش هدف در زمینه¬های (مانند توانمندسازی فعالیت¬های اقتصادی موجود، تعیین سازوکار سازمان‌دهی مشارکت مردمی و تشکیل شغل- تعاونی، ... ).

4. بخش چهارم: طرح‌ها، پروژه¬ها و اقدامات اولویت¬دار توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی روستاهای هدف دهستان/ بخش

• تعیین اقدامات توانمندساز برای ارتقاء ظرفیت فعالیت¬های اقتصادی و اشتغال¬زای موجودِ روستاهای هدف دهستان / بخش؛

• احصاء و اولویت¬بندی طرح‌های سرمایه¬گذاری توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی روستاهای هدف دهستان‌ / بخش¬؛

بشاحصاء اقدامات اولویت¬دار و ظرفیت¬ساز توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی روستاهای هدف دهستان‌ / بخش¬؛

• احصاء و اولویت¬بندی پروژه¬های زیرساختی اجتناب¬ناپذیر برای توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی روستاهای هدف دهستان‌ / بخش.

5.  بخش پنجم: الزام¬ها و تعهدات و تشکیل پایگاه داده¬ها

• شناسایی و ارائه راهکارهای عملی جهت برون¬رفت از موانع اجرائی فعالیت¬ها، طرح¬ها و پروژه¬های پیشنهادی (مانند آموزش مهارتی لازم به روستاییان و کارآفرینان محلی و بسترسازی جهت ورود به فعالیت اقتصادی مشخص، تعیین سازوکار تامین مالی خرد روستایی و تشکیل صندوق محلی- بیمه، دریافت تسهیلات و پس¬انداز -، ... )؛

• تعیین سازوکار بهینه¬سازی زنجیره تامین تولیدات روستایی و تکمیل حلقه¬های مفقوده با تاکید بر نقش بازاریابی؛

• تعیین و تعریف الزامات نهادی لازم جهت اجرای طرح¬ها و پروژه¬ها؛

• تعیین و تعریف تعهدات مالی بخش خصوصی، مردمی و دولتی در اجراء طرح¬ها و پروژه¬ها؛

• تعیین و تعریف ملاحظات و ملزومات اجتماعی جهت اجرای طرح¬ها و پروژه¬ها؛

• تعریف و تعیین مسئولیت¬های دستگاه‌های اجرایی، مشارکت¬های مردمی و خصوصی مرتبط؛

• تعریف و تعیین نقش و جایگاه مشارکت حداکثری روستاییان و فرایند استمرار و نهادی شدن آن؛

• تعیین و تعریف و طراحی  پایگاه داده¬های محلی - مکانی منسجم از روستاهای هدف دهستان / بخش در بستر ساترا.

6. بخش ششم: تعریف نظام پایش و ارزیابی اثرات انباشتی اقدامات، طرح¬ها و پروژه¬های پیشنهادی بر توسعه اقتصادی و اشتغال¬زایی روستایی

• تبیین و تفکیک اثرات کمی و کیفی اقدامات، طرح¬ها و پروژه¬های پیشنهادی در زمینه¬های اقتصادی، اجتماعی و....؛

• تعریف نظام پایش و ارزیابی تغییرات در راستای تحقق¬پذیری اشتغال‌زایی و توسعه اقتصاد محلی (تعیین شاخص¬های پایه و شاخص¬های سنجش برون داد و دستاورد و اثربخشی).

ج) روش¬شناسی و فرآیند انجام کار

     روش انجام مطالعات این برنامه در سطح اول و برای تدوین برنامه راهبردی، تحلیل ثانوی آمار و اطلاعات موجود، تحلیل محتوای اسناد فرادست و گزارش‌ها موجود و نیز بحث گروهی متمرکز(FGDs) برای بهره¬گیری از نظرات خبرگان دستگاهی و محلی اهمیت می¬یابد و در سطح دوم برای تدوین برنامه عملیاتی ضمن احصاء برنامه-ها و اولویت¬های دستگاه¬های اجرایی ذی‌ربط، روش ارزیابی مشارکتی روستایی (PRA) در دستور کار خواهد بود. کاربرد این روش، از آن جهت مهم است که موجب درگیر شدن مردم محلی در تعریف طرح¬ها و پروژه¬ها شده و مطالعه به پروژه‌هایی تقاضامحور محلی منتج می¬گردد.

داده¬های مورد نیاز مطالعه از طریق مشاهده، مصاحبه، ساختار نیافته، نیمه¬ساختاریافتۀ فردی و گروهی و بحث گروهی متمرکز گردآوری می¬گردد. البته بخاطر ماهیت بخشی از داده¬های مورد نیاز و همچنین پشتیبانی قویتر بر داده¬های مشارکتی، بخشی از داده¬ها از طریق پرسشنامه محقق¬ساخته - که توسط مراجع تهیه برنامه تدوین می-گردد - و اسناد آماری موجود گردآوری می¬گردد.

در مجموع مطالعه برنامه در برگیرنده فرآیند پنج مرحله¬ای است که در جدول 1 به آن اشاره شده است:

 

جدول 1- فرایند تهیه برنامه توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی روستایی

مراحل     نوع فعالیت              خروجی

مرحله اول               بررسی اسناد و طرح‌های فرادست استانی و منطقه¬ای

 بررسی برنامه‌های توسعه روستایی انجام شده و در حال اجرا

 مطالعات نظری و بررسی تجربیات مرتبط

 بررسی و گردآوری داده¬های آماری محلی از دستگاه‌های ملی و منطقه¬ای     بیان مسئله بر اساس اسناد و بررسی میدانی و بیان ضرورت

                              تدوین تجربیات خارجی و داخلی درزمینه توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی روستایی

                              تحلیلی از اسناد فرادست در دهستان مدنظر و مرتبط با موضوع

                              تحلیلی از برنامه توسعه¬ای درحال انجام یا انجام‌شده با محوریت توسعه روستایی

                              ارائه مبنا و چارچوب تحلیلی و ارائه مفاهیم

                              توصیف، تحلیل و تبیین کمی بر اساس آمارهای موجود از وضعیت منابع طبیعی، انسانی و زیرساختی از منظر اقتصادی

مرحله دوم

               بازدید اولیه میدانی و برگزاری جلسات به‌منظور معرفی برنامه به دستگاه‌های اجرایی و اجتماعات محلی در دهستان‌های اولویت¬دار         اطلاع¬رسانی اولیه در دهستان هدف

                              شناسایی ذینفعان برنامه اعم از مسئولان و مردم محلی

                              تشکیل گروه¬های مشارکتی در قالب مسئولان و مردم محلی (روستاییان در قالب گروه¬های شغلی)

                              تکمیل پرسشنامه جهت استخراج از وضعیت عمومی روستا و دهستان / بخش هدف (درصورتی‌که مراجع تهیه برنامه چنین پرسشنامه¬ای را در نظر گرفته باشند.)

مرحله سوم              برگزاری گروه¬های بحث متمرکز ( FGDs) در محورهای گوناگون      بیان مسئله و طبقه¬بندی چالش¬های توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی بر اساس یافته¬های میدانی

                              ارزیابی توان¬ها و تنگناهای طبیعی، انسانی، زیرساختی و فضایی جهت تولید و عرضه در بخش کشاورزی

                              ارزیابی توان¬ها و تنگناهای طبیعی، انسانی، زیرساختی و فضایی جهت تولید و عرضه در بخش صنعت

                              ارزیابی توان¬ها و تنگناهای طبیعی، انسانی، زیرساختی و فضایی جهت تولید و عرضه در بخش خدمات

                              تعیین مزیت¬های اصلی و استراتژیک روستاها در بخش¬های کشاورزی، صنعت و خدمات

مرحله چهارم           جمع¬بندی و تحلیل راهبردی   تدوین چشم¬انداز، اهداف، سیاست¬ها و راهبردهای توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی روستایی

                              اقدامات اساسی توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی دهستان / بخش هدف

               جمع¬بندی و تحلیل کاربردی (اقدامات)   احصاء فعالیت¬های توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی روستاها و دهستان‌ / بخش¬های هدف

                              احصاء پروژه¬های زیرساختی اجتناب¬ناپذیر توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی روستاها و دهستان‌های هدف

                              احصاء طرح‌های سرمایه¬گذاری توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی روستاها و دهستان‌ / بخش¬های هدف

                              انتخاب تسهیلگر و نماینده محلی اجراء، جهت پیگیری امور تصمیم¬گرفته شده

               جمع¬بندی و تحلیل اجرایی (تعهدات و الزامات)     ارائه راهکارهای عملی جهت برون¬رفت از موانع اجرائی طرح¬ها و پروژه¬های پیشنهادی

                              تعیین و تعریف تعهدات مالی بخش خصوصی، مردمی و دولتی در اجراء طرح¬ها و پروژه¬ها

                              تعریف و تعیین مسئولیت¬های دستگاه¬هایی اجرایی

                              تعیین و تعریف پایگاه داده¬های محلی - مکانی منسجم از روستاهای هدف دهستان / بخش در بستر ساترا.

                              تعیین و تعریف الزامات نهادی لازم جهت اجرای پروژه¬ها و طرح¬ها

مرحله پنجم              تعریف نظام ارزیابی و اثرات مورد انتظار، ثبت و ارائه مکتوب           تعریف نظام پایش و ارزیابی اثرات انباشتی اقدامات، طرح¬ها و پروژه¬های پیشنهادی بر توسعه اقتصاد محلی

                              تدوین گزارش در فصل¬های تعیین‌شده شرح خدمات، ارائه پیوست¬ها و ضمیمه¬ها

 

د) پیوست¬ها

پیوست  1– بند الف ماده 27 قانون برنامه پنجساله ششم توسعه جمهوری اسلامی ایران

ماده 27- دولت موظف است به‌منظور تحقق سیاست‌های کلی برنامه و اقتصاد مقاومتی، شناسایی و بهره‌برداری از ظرفیت‌های موجود در نواحی روستایی و ارتقای منزلت اجتماعی روستاییان و جایگاه روستاها در اقتصاد ملی و ایجاد بستر لازم برای شکوفایی و پیشرفت عدالت‌محور روستاها اقدامات زیر را مطابق قوانین و در قالب بودجه‌های سنواتی انجام دهد:

الف- اقدامات اقتصادی و بخشی:

1- دولت مکلف است در راستای برنامه‌ریزی منطقه‌ای و تقویت اقتصاد روستایی و توسعه اقتصاد صادرات‌محور در طول اجرای قانون برنامه هر سال، در پنج‌هزار روستا با توجه به استعدادها و ظرفیت‌های بومی و محیطی و قابلیت محلی- اقتصادی آن منطقه، با مشارکت نیروهای محلی و با بهره‌گیری از تسهیلات بانکی، حمایت‌های دولتی و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، برنامه توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی آن روستاها را به‌وسیله سازمان استان تهیه کند و به تصویب شورای توسعه و برنامه‌ریزی استان مربوطه برساند. سازمان موظف است تعداد روستاهای سهمیه استانی را تا سه ماه اول سال اول اجرای قانون برنامه اعلام نماید.

2- تنظیم و ارائه هدفمند و شفاف اعتبارات مربوط به عمران و توسعه روستایی و عشایری در بودجه سنواتی، تحت پیوستی با عنوان «عمران و توسعه روستایی» و اختصاص بودجه عمرانی مربوط به این فصل انجام پذیرد.

3- کاهش مدت زمان پاسخ به استعلام‌ها و صدور پروانه ساخت بنگاه‌های اقتصادی روستایی و عشایری از هرکدام از دستگاه‌های ذی‌ربط، به حداکثر پانزده روز

4- توسعه حداقل پنجاه‌وچهار خوشه کسب‌وکار روستایی، بهره‌برداری و ساخت نودوهشت ناحیه صنعتی روستایی و ایجاد یک میلیون و نهصد و چهارده هزار فرصت شغلی در روستاها و مناطق عشایری از طریق احداث و توسعه بنگاه‌های اقتصادی رقابت‌پذیر و صادرات‌گرا از طریق بخش‌های خصوصی و تعاونی                 

- تأمین منابع مورد نیاز برای رشد سالانه حداقل پنج درصد(5%)‌ شاخص‌های برخورداری تعیین‌شده در ساماندهی عشایر.

6- تهیه طرح‌های هادی و طرح‌های توسعه و بازنگری آنها برای همه روستاها و آبادی‌های بالای بیست خانوار و مناطق عشایری در طول اجرای قانون برنامه با اولویت مناطق کمتر برخوردار

7- آموزش صدهزارنفر از روستاییان و عشایر به‌عنوان عناصر پیشرو و تسهیل‌گر درزمینه برنامه‌ریزی محلی، توسعه فعالیت‌های اقتصادی و برنامه‌های فرهنگی، بهبود خدمات‌رسانی، جلب مشارکت‌های مردمی و نظارت بر اثربخشی طرح‌های دستگاه‌های اجرائی

8- شناسایی روستاهای در معرض خطر سوانح طبیعی جهت اجرای طرح‌های ایمن‌سازی این سکونتگاه‌ها با همکاری دستگاه‌های مسئول و مشارکت مردم و نهادهای محلی،‌ به‌نوعی که حداقل سی‌درصد(30%)‌ روستاهای در معرض خطر تا پایان اجرای قانون برنامه ایمن‌سازی شوند.

9- تعیین شاخص‌های بافت‌های فرسوده و نابسامان روستایی و تهیه و اجرای طرح‌های بهسازی بافت‌های فرسوده در روستاهای دارای اولویت

10- بخشودگی سود و جرائم تسهیلات پرداخت‌شده به افراد تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی(ره) و سازمان بهزیستی جهت بازسازی اماکن مسکونی مناطق روستایی آسیب‌دیده از حوادث طبیعی و غیرمترقبه که قادر به بازپرداخت اقساط خود نمی‌باشند، تا پایان اعتبار قانون برنامه پنجم توسعه کشور با پرداخت معادل آن به بانک‌های عامل و امهال آن به مدت سه سال از محل تنخواه‌گردان موضوع ماده(10) قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب 27/11/1380 و اصلاحات و الحاقات بعدی تا پایان اجرای قانون برنامه ششم.

 

پیوست  2– مبنای برآورد حق‌الزحمه خدمات مربوط به مطالعه و تهیه برنامه توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی روستایی – در حال تکمیل

      مبنای برآورد حق¬الزحمه (در قالب قرارداد مشاوره¬ایی) می¬تواند بر اساس معیارهای چندگانه از جمله هزینه¬های کارشناسی و پشتیبانی، ضریب کیفیت مشاور و ضریب سختی دسترسی به روستاهای هدف محاسبه گردد. در این خصوص امور برنامه‌ریزی، آمایش سرزمین و محیط¬زیست سازمان در حال مذاکره و مشورت با مجموعه مهندسان مشاور، موسسات تحقیقاتی و مراکز پژوهشی ذی‌ربط است که به محض نهایی شدن مبنای محاسبه، نتیجه به استان¬ها ارسال خواهد شد.در این خصوص تاکید می‌شود برآورد هزینه قرارداد مشاوره مشتمل بر هزینه‌های کارشناسی و پشتیبانی باید بر اساس معیارهای سنجش پذیر و قابل دفاع باشد.

منبع :

 

handicrafts.razavichto.ir

 https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=55&cad=rja&uact=8&ved=0ahUKEwi5mc-R6IbcAhXIGewKHS00DTM4MhAWCEQwBA&url=http%3A%2F%2Fhandicrafts.razavichto.ir%2FFTPHost%2F3%2Fpdf%2F%25D8%25B4%25DB%258C%25D9%2588%25D9%2587%2520%25D9%2586%25D8%25A7%25D9%2585%25D9%2587%2520%25D8%25A8%25D8%25B1%25D9%2586%25D8%25A7%25D9%2585%25D9%2587%2520%25D8%25AA%25D9%2588%25D8%25B3%25D8%25B9%25D9%2587%2520%25D8%25A7%25D9%2582%25D8%25AA%25D8%25B5%25D8%25A7%25D8%25AF%25DB%258C%2520%25D9%2588%2520%25D8%25A7%25D8%25B4%25D8%25AA%25D8%25BA%25D8%25A7%25D9%2584%2520%25D8%25B1%25D9%2588%25D8%25B3%25D8%25AA%25D8%25A7%25DB%258C%25DB%258C.docx&usg=AOvVaw0IFpBhU9SIVxEm-yvwDbmX