بررسی تطبیقی ارزش‌های پایدار هویت حکمت و هنر اسلامی در خلق آثار تعالی‌بخش معماری

مقاله 6، دوره 7، شماره 2، بهار و تابستان 1395، صفحه 119-151  

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

نویسندگان

ندا اسدی جعفری  ¹؛ حسنعلی پورمند²

¹دانشجوی دکتری معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب ( نویسندة مسئول)،

²دانشیار دانشکدة هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

به اعتقاد اندیشمندان، دو دیدگاه در زمینة فلسفة حکمت و هنر اسلامی در معماری وجود دارد. در دیدگاه اول تجلی عینی اسلام در برخی آثار معماری به‌وضوح دیده می‌شود. براساس این اعتقاد، آثار معماری حاصل فرآیندی در اندیشه‌های اسلامی و به‌خصوص شیعی در بستر سال‌ها تجربه است که به عالی‌ترین شکل ممکن در عرصة ظهور متجلی شده است. در مقابل و به اعتقاد دیدگاه دوم، اسلام از آثار هنری و معماری دورة اسلامی کاملاً تفکیک شده است. اندیشمندان این نظریه تأکید دارند که هیچ رابطه‌ای میان هنر اسلامی و اعتقادات اسلامی وجود ندارد. واکاوی آموزه‌های معنوی پنهان در هویت حکمت و هنر معماری گذشتة ایرانی می‌تواند نقش بسزایی در رد دیدگاه اندیشمندان نظریة دوم داشته باشد. بر این اساس، در مقالة حاضر تلاش شده است تا با بهره‌گیری از روش تحلیلی‌ـ‌توصیفی ابتدا چگونگی تجلی هویت حکمت و هنر در معماری اسلامی ارزیابی شود و سپس با بیان فلسفة حکمت و هنر و معناگرایی آن در معماری اسلامی تجلی این فلسفه از طریق شاخص‌های معناگرایی در معماری اسلامی مورد مطالعه قرار گیرد. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که انعکاس و تجلی معناگرایی ناشی از فلسفة حکمت و هنر را می‌توان به‌وضوح در آثار معماری ایرانی مشاهده و حتی می‌توان نظریة اندیشمندان معتقد به رویکرد دوم را به‌راحتی رد کرد.
 

کلیدواژه‌ها

تطبیق ارزش‌ها؛ فلسفة حکمت و هنر؛ معناگرایی؛ آثار تعالی‌بخش؛ معماری ایرانی‌ـ‌اسلامی

عنوان مقاله [English]

A Comparative Study on Perennial Values of the Identity of Islamic Wisdom and Art in the Creation of Enlightening Architectural works

نویسندگان [English]

neda asadi jafari¹؛ hassanali pourmand²

چکیده [English]

.

مراجع

منابع

آذری، امید (۱۳۹۳). «بازشناسی و تحقق ارزش‌های پایدار هویت حکمت و هنر اسلامی در خلق اثر تعالی‌بخش معماری»، در دومین همایش ملی پژوهش‌های کاربردی در عمران، معماری و مدیریت شهری، تهران: دانشگاه جامع علمی کاربردی.

آل‌ش‍ب‍ی‍ر خ‍اق‍ان‍ی‌، م‍ح‍م‍دک‍اظم‌ (توشیحگر) (۱۳۹۲). مقدمة قیصری، قم: انوارالهدی‏‫.

ابی‌طالب، علی‌بن (1378). نهج‌البلاغه، ترجمه و شرح از مهدی آیت‌اللهی، تهران: جهان‌آرا.

اخوتی، محمدرضا، (1387). «سلسله‌مراتب در مکتب اصفهان»، در آیت‌الله‌زادة شیرازی، باقر، گردهمایی مکتب اصفهان: مجموعه مقالات معماری و شهرسازی مکتب اصفهان، تهران: فرهنگستان هنر.

اردلان، نادر؛ بختیار، لاله (1380). حس وحدت: سنت عرفانی در معماری ایران، ترجمة حمید شاهرخ، اصفهان: خاک.

اعوانی، غلام‌رضا (1375). حکمت و هنر معنوی، تهران: گروس.

الیاس، جمال (۱۳۷۵). «رسالة شیخ علاءالدوله سمنانی»، اندیشة دینی، بهار ۱۳۸۳، شمارة ۱۰: ۹۷-۱۲۲.

اهل‌سرمدی، نفیسه (1389). «مسئلة خیال از دیدگاه ابن‌عربی»، معرفت، سال نوزدهم، شمارة 155: 13-26.

بلخاری‌قهی، حسن (۱۳۸۸). مبانی عرفانی هنر و معماری اسلامی، ج. 1: وحدت وجود و وحدت شهود، تهران: سوره مهر.

بمانیان، محمدرضا (1381). «مقدمه‌ای بر نقش و کاربرد پیمون در معماری ایرانی»، مدرس هنر، دورة اول، شمارة 101: 1-10.

بمانیان، محمدرضا؛ امینی، معصومه (1390). «شاخص‌های مؤثر در شکل‌گیری تعادل در معماری مسلمانان؛ نمونة موردی: مسجد جامع اصفهان»،مطالعات شهر ایرانی اسلامی، پاییز 90، شمارة 5: 17-27.

بمانیان، محمدرضا؛ عظیمی، فاطمه (1389). «انعکاس معانی منبعث از جهان‌بینی اسلامی در طراحی معماری»، مطالعات شهر ایرانی اسلامی، زمستان 89، شمارة 2: 39-48.

بورکهارت، تیتوس (۱۳۶۵). هنر اسلامی، زبان و بیان، ترجمة مسعود رجب‌نیا، تهران: سروش.

بورکهارت، تیتوس (1381). هنر مقدس، ترجمة جلال ستاری، تهران: سروش.

پورمند، حسن‌علی (1386). «تأثیر اندیشة فلسفی در طراحی معماری معاصر»، پایان‌نامة دکتری پژوهش هنر، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده هنر، تهران.

توسلی، محمود (۱۳۸۳). ه‍ن‍ر ه‍ن‍دس‍ه‌: پ‍وی‍ای‍ی‌ اش‍ک‍ال‌، اح‍ج‍ام‌ ک‍روی‌ اب‍وال‍وف‍ای‌ ب‍وزج‍ان‍ی‌، تهران: پیام.

جعفری علامه، محمدتقی (1358). ترجمه و تفسیر نهج‌البلاغه، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

جعفری علامه، محمدتقی (1369). زیبایی و هنر از دیدگاه اسلام، تهران: دفتر مطالعات دینی هنر.

خرمشاهی، بهاءالدین (مترجم) (1392). قرآن کریم، تهران: دوستان.

دهخدا، علی‌اکبر (1390). لغت‌نامة دهخدا (دورة 2 جلدی)، به کوشش غلام‌رضا ستوده، ایرج مهرکی و اکرم سلطانی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

راستجو، سیده سولماز.؛ فاضلی، نسیم؛ بمانیان، محمدرضا (1393). «تجلی اندیشة اسلامی در معماری ایرانی؛ بررسی مفهوم عدالت در معماری خانه‌های ایرانی»، در مجموعه مقالات کنگرة بین‌المللی فرهنگ و اندیشة دینی، قم: دفتر نشر معارف.

ربیعی، هادی (1388). جستارهایی در چیستی هنر اسلامی؛ مروری بر تاریخ معماری ایرانی‌ـ‌اسلامی، تهران: ترجمه و نشر آثار هنری متن.

رهنورد، زهرا (1378). حکمت هنر اسلامی، تهران: سمت.

سعیدی، گل‌بابا (۱۳۸۳). فرهنگ اصطلاحات عرفانی ابن‌عربی، تهران: سمیعی.

سلطان‌زاده، حسین (1364). روند شکل‌گیری شهر و مراکز مذهبی ایران، تهران: آگاه.

سمنانی، علاء‌الدوله‌ (۱۳۹۳). شرح نوریه، مقدمه، تصحیح و توضیح کاظم محمدی، کرج: نجم کبری. حکمه الاشراق

س‍ه‍روردی‌، ی‍ح‍ی‍ی‌ب‍ن‌‌ح‍ب‍ش‌ (1380). م‍ج‍م‍وع‍ه‌ م‍ص‍ن‍ف‍ات‌ ش‍ی‍خ‌ اش‍راق‌، ج2: حکمه الاشراق، تصحیح و مقدمة هنری کربن، تهران: پ‍ژوه‍ش‍گ‍اه‌ ع‍ل‍وم‌ ان‍س‍ان‍ی‌ و م‍طال‍ع‍ات‌ ف‍ره‍ن‍گ‍ی‌.

س‍ه‍روردی‌، ی‍ح‍ی‍ی‌ب‍ن‌‌ح‍ب‍ش‌ (1380). م‍ج‍م‍وع‍ه‌ م‍ص‍ن‍ف‍ات‌ ش‍ی‍خ‌ اش‍راق‌، ج3: رس‍ال‍ه‌ ف‍ی‌ اع‍ت‍ق‍اد و ال‍ح‍ک‍م‍ا، تصحیح و مقدمة حسین نصر، تهران: پ‍ژوه‍ش‍گ‍اه‌ ع‍ل‍وم‌ ان‍س‍ان‍ی‌ و م‍طال‍ع‍ات‌ ف‍ره‍ن‍گ‍ی‌.

ش‍ه‍رزوری‌، م‍ح‍م‍دب‍ن‌‌م‍ح‍م‍ود (1372). شرح حکمه الاشراق، تصحیح و تحقیق حسین ضیائی تربتی، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

صدری، مینا (۱۳۸۷). «صورت و معنا در هر دینی»، کتاب ماه هنر، بهمن 87، شمارة 125: 68-75.

طاهباز، منصوره (1383). «ردپای قداست در معماری اسلامی ایران»، صفه، پاییز و زمستان 83، شمارة 39: 103-125.

عمید، حسن (۱۳۸۱). فرهنگ عمید، چ25، ج2، تهران: امیرکبیر.

عین‌القضات، ع‍ب‍دال‍ل‍ه‌‌ب‍ن‌‌م‍ح‍م‍د (1389). شکوی الغریب: همراه رسالة حقیقت مذهب، ترجمة غلامرضا جمشیدنژاداول، تهران: اساطیر.

کوربن، هانری (1390). واقع‌انگاری رنگ‌ها و علم میزان، ترجمة ان‌شاالله رحمتی، ج2، تهران: سوفیا.

کیانی، محمدیوسف (۱۳۷۹). تاری‍خ‌ ه‍ن‍ر م‍ع‍م‍اری‌ ای‍ران‌ در دورة اس‍لام‍ی‌، تهران: سمت.

کاپن، دی‍وی‍داس‍م‍ی‍ت‌ (۱۳۸۳). مبانی نظری معماری، ج۲: م‍ی‍راث‌ ل‍وک‍ور ب‍وزی‍ه‌: م‍ب‍ان‍ی‌ ن‍ظری‌ م‍ع‍م‍اری‌ ق‍رن‌ ب‍ی‍س‍ت‍م‌، ترجمة علی یاران، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی.

محمدمرادی، اصغرمحمد؛ امیرکبیریان، آتس‌سا (1381). معرفی تعدادی از ابنیة سنتی معماری ایران و تحلیلی بر ویژگی‌های فضایی آن‌ها، تهران: مؤسسة انتشارات صندوق تعاون میراث فرهنگی کشور.

مسائلی، صدیقه (1388). «نقشة پنهان به‌مثابه دستاورد باورهای دینی در مسکن سنتی کویری ایران»، هنرهای زیبا، بهار 88، شمارة 37: 27-39.

معماریان، غلام‌حسین (۱۳۸۷). سیری در مبانی نظری معماری، تهران: سروش دانش.

معین، محمد (1384). فرهنگ فارسی دوجلدی، تهران: ادنا، کتاب راه نو.

مهدوی‌نژاد، محمدجواد (1383). «حکمت معماری اسلامی، جست‌وجو در ژرف‌ساخت‌های معنوی معماری اسلامی ایران»، هنرهای زیبا، سال سوم، شمارة 19: 37-47.

نصر، سیدحسین (1359). ن‍ظر م‍ت‍ف‍ک‍ران‌ اس‍لام‍ی‌ درب‍ارة طب‍ی‍عت، تهران: خوارزمی.

نصر، سیدحسین (1370). سنت اسلامی در معماری ایرانی در جاودانگی و هنر، ترجمة سیدمحمد آوینی، تهران: برگ.

نصر، سیدحسین (1386). صدرای شیرازی در تاریخ فلسفه اسلامی، به کوشش محمد شریف، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

نقره‌کار، عبدالحمید (1387). درآمدی بر هویت اسلامی در معماری و شهرسازی، تهران: پیام سیما.

نقره‌کار، عبدالحمید؛ رئیسی، محمدمنان (۱۳۹۱). «تحقق‌پذیری هویت اسلامی در آثار معماری»، مطالعات شهر ایران اسلامی، بهار 91، شمارة ۷: ۵-۱۲.

نقی‌زاده، محمد (۱۳۸۱). «تأثیر معماری و شهر بر ارزش‌های فرهنگی»، هنرهای زیبا، تابستان 81، شمارة ۱۱: 62-76.

نقی‌زاده، محمد (۱۳۸5). م‍ب‍ان‍ی‌ ه‍ن‍ر دی‍ن‍ی‌ در ف‍ره‍ن‍گ‌ اس‍لام‍ی‌، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

نوایی، کامبیز؛ حاجی‌قاسمی، کامبیز (1388). خشت و خیال، تهران: سروش.

http://wisdom.ihcs.ac.ir/article_2610.html

اصل مقاله (3462 K)

Downloads\Documents\CW_Volume 7_Issue 2_Pages 119-151.pdf