تداوم هویت ایرانی در هنر اسلامی (مطالعه موردی: معماری صدراسلام تا میانه قرن پنجم هجری در حوزه فرهنگی فارس قدیم)
چهارشنبه, ۲۷ تیر ۱۳۹۷، ۰۵:۵۷ ق.ظ
مطالعات ملی در چارچوپ کلان روایت آن، یعنی هویت ملی گونه‌های مختلفی را در بر می‌گیرد. با توجه به این موضوع، هویت ایرانی وسپهر تاریخی آن نسبت به این مولفه‌های هویتی با هنر معماری بررسی شد. این مفاهیم باعث طرح سوالاتی در بررسی هویت ایرانی در دور? مورد بحث شد. دو سوال عمده این پژوهش را در بر می‌گرفت، نخست، به چه دلایلی ویژگی‌های معماری ساسانی در حوز? فرهنگی فارس قدیم و در حد فاصل صدر اسلام تا میانه قرن پنجم هجری تداوم یافته‌اند؟، دیگر سوال این بود، جایگاه معماری در شکل دادن و تداوم اندیش? سیاسی ایرنشهری در حد فاصل صدر اسلام تا میانه قرن پنجم هجری در حوز? فرهنگی فارس قدیم چیست؟. برای رسیدن به این پاسخ‌ها با توجه به قرار گیری هویت ایرانی درون سپهر گسترد? تاریخ، نخست به بررسی شکل‌گیری نخستین اندیشه‌های هویت‌گرا در ایران پرداخت شد، و در ادامه به نسبت این اندیشه‌ها با هنر معماری معطوف گردید. در این زمینه با توجه به اندیش? شاهنشاهی ایرانی که از دور? هخامنشی آغاز شده بود نگارنده به این دوره در آغاز پرداخت، و سپس به اشکانیان و نقش آنها در احیای هویت نوگرای ایرانی پرداخت. مفهوم ایران در درون ساختار سیاسی ساسانیان پدید آمده است بررسی هویت ایرانی، در نظام دانایی ساسانی نه با تمرکز بر شکل‌گیری مفاهیم سیاسی (که از فرهنگ شفاهی به عاریت گرفته شده بودند)، بلکه به نگرش حاکمبت سیاسی ساسانی در آغاز این دوره، به مفاهیم هویتی، بررسی شد. در بررسی هر یک از این دوره‌ها نسبت پدیده‌های ذهنی و الگوهای هویتی بر اساس انطباق با معماری صورت پذیرفت. در ادامه به بررسی افول اندیشه‌های سیاسی ایرانشهری در دو قرن اولی? ایران پرداخته شد. سپس به احیای این اندیشه توسط فیلسوفان و اندیشمندان ایرانی در سد? سوم تا پنجم دوران اسلامی توجه و در ادامه به کارکرد پدیده‌های ذهنی ایرانشهری در قالب دستگاه‌های حکومتی محلی در ایران که درون حکومت خلفای امت‌گرای پدید آمدند، پرداخته شد. این دوران که از آل‌بویه تا شکل‌گیری سلجوقیان بررسی شد، نگاهی به معماری را نیز در برداشت. با این بررسی‌ها نگارنده به ارتباط اندیش? سیاسی و معماری سلطنتی در ایران پرداخت. با توجه به موضوعات پرداخته شده، این ادعا نمی‌توان پُر بیراه باشد، که معماری ایرانی نه فقط یکسنت هنری بلکه جزئی از اندیش? سیاسی ایرانشهری بوده است. چرا که در هر زمان که حکومت هویت‌گرا در ایران پدید آمد توانست معماری با توجه به «امر ایرانی» را القا کنند، که نمود آن را می‌توان در ساحت«حماسی» آن بررسی کرد.
