زبان زمان: سبکشناسی گزارههای زمانی و بررسی زمان ماجراجویی در ترجمۀ هزار و یکشب
فهرست مقالات پژوهشنامۀ ادبی و بلاغت شمارۀ 2) پاییز و زمستان 1398(
https://literature.ut.ac.ir/documents/10469/102188086/KARNAMEH.pdf
مرضیه اسماعیلزاده مبارکه، محسن محمدی فشارکی
زبان زمان: سبکشناسی گزارههای زمانی و بررسی زمان ماجراجویی در ترجمۀ هزار و یکشب
https://literature.ut.ac.ir/documents/10469/102188086/KARNAMEH.pdf
فهرست مقالات پژوهشنامۀ ادبی و بلاغت شمارۀ 2) پاییز و زمستان 1398(
مقدمۀ رئیس دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران سالنامهنگاری از جمله امور پراهمیتی است که در طول حیات سازمانی دانشکده دارای سوابق مشخصی بوده تا جایی که در یکی از نخستین سالنامههای رسمی دانشکده، مربـوط بـه سـال تحـصیلی 23 –1322 ،مـشاهده مـیشـود کـه کمیتهای متشکل از استادان و دانشیاران و دانشجویان دانشکده با نـام «کمیتـۀ سـالنامهنگـاری» مـسئولیت جمـعآوری اطلاعات و تدوین و انتشار آن را برعهده داشته است. طرح تدوین سالنامه پیشرو که دربرگیرندۀ اطلاعاتی ارزشمند دربارۀ بخـش عمـدهای از فعالیـتهـای آموزشـی، پژوهشی و اجرایی دانشکده در سال 1398 است، با پیشنهاد جناب آقای دکتر حسن حضرتی، معاون محترم پژوهشی دانشکده در یکصد و هشتاد و پنجمین جلسۀ هیئت رئیسۀ دانشکده به تاریخ 17/10/98 به تصویب رسید و انجام آن زیر نظر معاونت پژوهش و فناوری دانشکده با همکاری، تلاش و مساعدت سایر معاونـتهـا و واحـدهای مختلـف دانشکده از جمله دفتر امور بینالملل و مؤسسۀ باستانشناسی در دستور کار قرار گرفت. گرچه همه فعالیتهای دانشکده از جمله برخی فعالیتهای فرهنگی آن در این سالنامه وجود ندارد، امـا در نـوع خود واجد جنبههای ارزشمندی است که توضیح آن خالی از لطف نیـست. ایـن سـالنامه حجـم قابـل ملاحظـهای از فعالیتهایی را نشان میدهد که در طول سال 1398در دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهـران انجـام شـده و ثبت و ضبط و نگهداری آن به عنوان یک سند تاریخی از اهمیت فراوانی برخوردار است. همچنین میتواند به عنـوان الگویی از گزارش عملکرد یک سالۀ یکی از دانشکدههای بزرگ دانشگاه تهران در اختیار مدیران دانشگاه قـرار گیـرد تا از آن برای ارزیابی و سنجش عملکرد هیأت علمی و شوراهای مدیریتی درحوزههای مختلف دانشگاه بهرهبـرداری نمایند. درضمن این فرصت را برای هر یک از مدیران محترم دانشکده فراهم میآورد تا با ملاحظۀ شرح فعالیتهـای خود و مقایسۀ آن با دیگر واحدها ارزیـابی مـؤثری از فعالیـت خـود و دیگـران داشـته و بـرای تـدوین برنامـههـای استراتژیک توسعهای خود از نقاط قوت وضعف آن استفاده نمایند. در پایان بر خود لازم میدانم مراتب سپاس و قدردانی صـمیمانه خـود را بـه همـۀ همکـاران گرانقـدری کـه در جمعآوری اطلاعات و تدوین و نگارش سالنامه حاضر سهیم بودهانـد تقـدیم نمـایم، بـهویـژه از معاونـان و مـدیران دانشکده و نیز از آقایان دکتر علیرضا امامی رئیس کتابخانه، دکتـر محـرم باسـتانی رئـیس ادارۀ پـژوهش، امیرحـسین بابالار رئیس امور اداری، حسین مطلبی و سرکار خانم مریم امینی کارشناسان محترم کتابخانۀ دانشکده، جنـاب آقـای اسداله میرزا آقاجانی کارشناس محترم مؤسسۀ باستانشن 1 نگاهی به پیشینه و فعالیتهای دانشکده در هشتم خردادماه سال 1313 که قانون تأسیس دانشگاه به تصویب مجلس شورای ملی رسید، شش دانـشکده بـرای تشکیل آن پیشبینی و در قانون تصریح شد که یکی از آنها دانشکدۀ ادبیات بود. پیـشتر از آن هـم، یعنـی زمـانی کـه دارالمعلمین مرکزی و دارالمعلمین عالی دایر بود، قسمت ادبی آن دو رشتۀ «فلسفه و ادبیات» و «تاریخ و جغرافیـا» را دربر میگرفت. بنابراین، سابقۀ تدریس برنامۀ عالی ادبیات فارسی بطور رسمی و کلاسی به سـال 1307 یعنـی نـود و یک سال پیش باز می گردد. از سال تحصیلی 12-1311 رشتههای تحصیلی فلسفه و ادبیات به دو رشتۀ «ادبیـات فارسـی» و «فلـسفه و علـوم تربیتی» تجزیه شد و رشتۀ «زبان خارجه» نیز به شعب تحصیلات دانشکدۀ ادبیات اضافه گردیـد و از سـال تحـصیلی 15-1314 رشتۀ «باستانشناسی» هم در دانشکدۀ ادبیات افتتاح شد. هنگام تأسیس دانشگاه هیأت تعلیماتی دانشکدۀ ادبیات از این قرار بود: بدیع الزّمان فروزانفر استاد ادبیات، اسداالله بیژن دانشیار علوم تربیتی، امینه پـاکروان معلـم تـاریخ صـنایع ظریفـه، سید محمد تدین استاد ادبیات عرب، دکتر علیاکبر سیاسی استاد روانشناسی، دکتر صادق رضازادۀ شفق استاد تـاریخ و کلیات فلسفه، عبدالحسین شیبانی(وحیدالملک) استاد تاریخ عمومی، سید محمدکاظم عـصار اسـتاد کلیـات فلـسفۀ قدیم، امیر سهامالدین غفاری دانشیار جغرافیای انسانی و اقتصادی، محمدحسین فاضل تـونی اسـتاد عربـی و فلـسفۀ قدیم، مسعود کیهان استاد جغرافیا، سعید نفیسی استاد تاریخ ملل شرق و یونان و روم، دکتر ویلهلم هاز استاد فلـسفۀ جدید، دکتر ژان هیتیه استاد زبان و ادبیات فرانسه، رشید یاسمی استاد تاریخ ایران بعد از اسـلام، مهـدی بیـانی دبیـر ادبیات فارسی، عبداالله فریار دبیر زبان انگلیـسی، ابوالفـضل صـدری معلـم ورزش، لطفعلـی صـورتگر دبیـر ادبیـات انگلیسی. در مهر 1316 دورۀ دکترای ادبیات در دانشکدۀ ادبیات تأسیس شد. مقرراتی که برای دورۀ دکتری از طـرف دکتـر عیسی صدیق اعلم رئیس دانشسرای عالی و دانشکدۀ ادبیات و علوم وضع شد از این قرار بود: «برای گرفتن درجۀ دکتری، کسی که لیسانس در زبان و ادبیات فارسی دارد باید دروس ذیل را تحصیل کند: 1 (یک زبان خارجه غیر از زبانی که برای گرفتن لیسانس آموخته است، 2 (زبانهای ایران پیش از اسلام و زبانشناسی، 3 (تاریخ مفصل ایران، 4 (دورۀ عالی ادبیات عرب، 5 (معانی و بیان زبان فارسی و سبک شناسی و مقایسۀ روشهای نظم و نثر، 6 (سنجش ادبیات زبانهای مختلف و روش تاریخ ادبیات. 1 .این بخش عمدتاً برگرفته از کتابچۀ راهنمایی است که تحت عنوان «دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی در نگاهی گذرا» توسـط آقایان امیرحسین بابالار و همایون رضوان قهفرّخی در معاونت دانشجوئی و فرهنگی وقت دانشکده تهیـه و تـدوین شـده و از سال تحصیلی 84-1383 تاکنون هر سال در اختیار نودانشجویان مقطع کارشناسی قرار می گیرد. 8 | سالنامه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران (1398 خورشیدی) و به اضافه، پس از بررسی کامل، در موضوع معینی رسالۀ بدیعی بنویسد و نزد هیأت استادان به ثبوت برساند... و نیز کسانی حق تحصیل و گرفتن درجۀ دکتری دارند و داوطلب این رشته قبول می شوند که اسـتعداد فطـری داشـته باشند و استادان توفیق آنها را در پیشرفت کار تصدیق نمایند» (روزنامۀ اطلاعات، شمارۀ 3263 ،مورخ 2/7/1316.( از شاگردان دورۀ اول دکتری دانشکدۀ ادبیات، دکتر ذبیح االله صفا، دکتر پرویز ناتل خانلری و دکتـر محمـد معـین بودند که دکتر معین زودتر از دیگران رسالۀ خود را گذراند و اولین دکتر غیرپزشکی دانشگاه تهران شد. در تاریخ 14 دیماه سال 1316 آزمایشگاه روانشناسی دانشکدۀ ادبیات آغاز به کـار کـرد و دکتـر علـی اکبرخـان سیاسی در تالار اجتماعات دربارۀ آن سخنرانی کرد و مطالب خود را به وسیلۀ اسباب هایی که رسیده بود توضیح داد و روشن ساخت (روزنامۀ اطلاعات، شمارۀ 3360 ،مورخ 15/10/1316.( در سال 1321 دانشکدۀ ادبیات و علوم از هم جدا شدند و در سال 1334 دانشسرای عالی نیز از دانشکدۀ ادبیـات مجزا گشت. در بهمن سال 1326» ،میلوش تورتسکی» و «آدلف پاتر» از چک سلواکی برای تکمیل تحـصیلات خـود در رشتۀ زبان و ادبیات فارسی و تحصیل درجۀ دکتری از دانشکدۀ ادبیات به تهران آمدند. این دو نفر در کشور خـود به درجۀ لیسانس و دکتری نائل آمده بودند و تورتسکی دارای تألیفاتی نیز بود. در 5 اردیبهشت سال 1328» مردیت اوونس» دانشجوی انگلیـسی و در شـهریور همـان سـال «سـید رضـا علـی» دانشجوی پاکستانی که تحصیلات خود را در دانشکدۀ ادبیات انجام داده بودند، بـه کـشور خـود بازگـشتند و بـرای بازگشت آنها مراسمی در دانشگاه انجام شد. در تاریخ 17/8/1329 بنا به پیشنهاد دانشکدۀ ادبیات صلاحیت «کن هان راجا» برای تدریس زبان سانـسکریت در دورۀ دکترای زبان و ادبیات فارسی در جلسۀ 404 شورای دانشگاه مطرح و تصویب شد. همان سال با تقاضای «پروفسور ژرژ رِدار» مستشرق سوئیسی مبنی بر اینکه به خرج دانشگاه مانند یـک محـصل به ایران آمده و مطالعات خود را دربارۀ زبان و ادبیات فارسی تعقیب نماید، از طـرف شـورای دانـشگاه موافقـت بـه عمل آمد. در دی ماه سال 1330 بر طبق پیشنهاد دانشکدۀ ادبیات، شورای دانشگاه برای رشتۀ ادبیات فارسی کرسیهای زیـر را تصویب کرد: الف) تاریخ ادبیات فارسی شامل دو کرسی ب) زبان فارسی شامل پنج کرسی عبارت از: 1 (فنون ادبی فارسی 2 (سبکشناسی 3 (تحقیق در متون فارسی 4 (تاریخ زبان فارسی 5 (دستور زبان فارسی ج) کرسی تاریخ تصوف و در چهارصد و چهل و چهارمین جلسۀ شورای دانشگاه مورخ 17 اسفند سال 1330 بر طبـق پیـشنهاد دانـشکدۀ ادبیات تصویب شد که کرسی تاریخ ادیان و مذاهب به علی اصغر حکمت و کرسی دستور زبان فارسی به عبدالعظیم قریب گرکانی، و کرسی فنون ادبی فارسی و عربی به جلال الدین همائی و کرسـی تـاریخ ادبیـات عـرب بـه احمـد بهمنیار و کرسی زبان عربی به محمد فیاض واگذار شود و نیز کرسی تاریخ زبان فارسی بـه دکتـر پرویـز خـانلری و سالنامۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران (1398 خورشیدی) | 9 کرسی تحقیق در متون فارسی به دکتر محمد معین و کرسی تاریخ ادبیات فارسی بـه دکتـر ذبـیح االله صـفا و کرسـی سبک شناسی به دکتر حسین خطیبی و پایۀ دانشیاری چهار نفر اخیر به پایۀ استادی تبدیل گردد. ژرژ ردار سابق الذکر، استاد دانشکدۀ ادبیات نیوشاتل که در تاریخ 6/7/1330 برای تکمیل مطالعـه در لهجـههـای فارسی به دعوت دانشگاه به تهران آمده بود، روز 28 اردیبهشت ماه 1331 برای بازگشت بـه مـیهن خـود، سـوئیس، تهران را ترک کرد و به این مناسبت در روز جمعه 31/2/1331 مجلس ضیافت شامی در باشگاه دانشگاه ترتیـب داده شد. در آذر ماه همان سال، به موجب تصویب شـورای دانـشگاه مقـرر شـد کـه از معلومـات «میلنـر» در آزمایـشگاه تعلیمات بصری دانشکدۀ ادبیات و دانشسرای عـالی و از اطلاعـات خـانم «مـاری ویرجینیـا گیـور» رئـیس کتابخانـۀ دانشسرای عالی شهر نیوجرسی در دانشکدۀ ادبیات استفاده شود. در دی ماه این سال، تدریس تاریخ ایران و ادبیات فارسی در دانشگاه سن ژوزف بیروت آغاز شـد و بـه دعـوت دانشگاه بیروت دکتر پرویز ناتل خانلری مأموریت یافت مدت دو ماه و نیم در آن دانشگاه به تدریس بپردازد. در اسفند سال 1331 ،به پیشنهاد دولت پاکستان شورای دانشگاه موافقت کرد که در دانشکدۀ ادبیات کرسـی زبـان اردو تأسیس شود و دولت پاکستان قبول کرد که مخارج تأسیس کرسی مزبور را بپردازد. در فروردین سال 1332 ،دانشکدۀ ادبیات پیشنهاد کرد که برای درس مبانی تعلیمات متوسطه کرسی ای تأسیس و به اسداالله بیژن تفویض شود و هر دو پیشنهاد در شورای دانشگاه به تصویب رسید. در مهرماه سال 1332 مجلۀ دانشکدۀ ادبیات انتشار یافت و نیز در تاریخ 23 تیـر همـان سـال، شـورای دانـشکدۀ ادبیات در صد و سی و دومین جلسۀ خود ارزش درجۀ فوق لیسانس صادره در رشتۀ زبان فارسـی دانـشگاه سـند را معادل لیسانس رشتۀ ادبیات فارسی تشخیص داد و تصویب کرد که دارندگان درجۀ مزبور می توانند پس از موافقـت هیأت نظارت دکتری، وارد دورۀ دکترای ادبیات شوند. در آذر ماه همین سال، دورۀ دروس زبان و فرهنگ ایران برای دانشجویان خارجی آغاز شد و تاکنون دانـشجویان بسیاری از کشورهای هندوستان، پاکستان، افغانستان (هر چند فارسی زبان هستند)، انگلستان، فرانـسه، اردن، سـوریه، لبنان، یوگسلاوی، اسپانیا، مصر، ژاپن، اوکراین چین، کره، آمریکا و چند کـشور دیگـر از ایـن دوره فـارغ التحـصیل شدهاند. در اسفند سال 1332 ،شورای دانشگاه تصویب کرد که دانشجویان خارجی با تصویب شورای دانشکدۀ ادبیـات و با رعایت مقررات اداری، برای تکمیل زبان و ادبیات فارسی و تـاریخ و جغرافیـا و فرهنـگ ایـران و باسـتانشناسـی میتوانند بطور مستمع آزاد در دانشکدۀ ادبیات به تحصیل اشتغال ورزند. در روز شنبه مورخ 25 بهمن ماه سال 1334 ،کلاس هنرهای دراماتیک در دانـشکده تأسـیس شـد. اسـتاد کـلاس پروفسور «دیویدسن» آمریکایی بود. دکتر «بلچر» استاد درام و هنرپیشگی در دانشگاه ویرجینیای غربی نیـز کـه طبـق برنامۀ فولبرایت به ایران دعوت شده بود مدت دو سال در این رشته با دانـشگاه تهـران همکـاری داشـت. در مهرمـاه سال 1335 ،کلاس تئاتر در دانشکده باز شده و معلم آن پروفسور «جورج کوئین بی» بود. در آذر سال 1333 ،صلاحیت تدریس «شوکت علی سبزواری» استاد زبان اردو در دانشگاه داکا که از طرف دولت پاکستان برای تدریس زبان اردو به دانشگاه تهران معرفی شده بود، به تصویب دانشگاه رسید. در آذر ماه سال 1334 ،اولین دانشجوی خارجی مهمان دانشگاه، حسینعلی محفوظ، دانشجوی عراقی، بـه گـرفتن درجۀ دکتری در رشتۀ زبان و ادبیات فارسی نائل شد. در تابستان سال 1335 ،کرسی زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه لبنان در بیروت افتتاح شد و مرحوم بدیع الزّمـان 10 | سالنامه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران (1398 خورشیدی) فروزانفر و مرحوم جلال الدین همائی که برای شرکت در مراسم افتتاح آن به بیروت عزیمت کـرده بودنـد، دانـشگاه تهران را به بهترین وجهی معرفی نمودند. همچنین در همین تابستان، عبداالله جاوید، دانشجوی افغانی مهمان دانشگاه و استاد دانشگاه کابل که برای بار دوم در تاریخ 15 دیماه سال1334 برای تکمیل تحصیل خود در رشتۀ زبان و ادبیات فارسی به تهـران آمـده بـود، رسـالۀ دکترای خود را با عنوان «سخن سرایان افغانستان، از آغاز قـرن 12 تـا نیمـۀ قـرن 14 هجـری» گذرانیـد. او سـومین دانشجوی خارجی و اولین دانشجوی فارسی زبان خارج از ایران بود که در رشتۀ زبـان وادبیـات فارسـی از دانـشگاه تهران به گرفتن درجۀ دکتری نائل آمد. دانشجوی مزبور یکبار دیگر نیز در سال 1325 برای تحـصیل بعنـوان مهمـان دانشگاه به ایران آمده بود و در آن هنگام علاوه بر گرفتن درجۀ لیسانس در رشتۀ زبان و ادبیات فارسـی از دانـشکدۀ ادبیات، در رشتۀ علوم سیاسی از دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی نیز به اخذ درجۀ لیسانس نائل شد. در روز چهارشنبه مورخ 2/3/1335 دکتر «سدارنگانی»، دانشجوی هندی مهمان دانشگاه، پس از گذرانـدن رسـالۀ «مختصری در تاریخ شعر فارسی در ایران و هندوستان» به گرفتن عنوان دکتـری دانـشکدۀ ادبیـات توفیـق یافـت. در همان روز امین عبدالمجید بدوی، دانشجوی مصری مهمان دانشگاه، رسالۀ دکتری خـود را بـا عنـوان «بحـث دربـارۀ قابوسنامه» گذرانید و عنوان دکتری دانشکدۀ ادبیات به وی داده شد. او اولین محقق مصری بود که تحصیلات عـالی خود را در دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تهران به پایان رسانید و موفق به گرفتن عنوان دکترا شد. نیز در همین روز، سید امیرحسن عابدی، دانشجوی هندی مهمان دانشگاه، رسالۀ خـود را بـا عنـوان «آثـار کلـیم کاشانی» گذرانید و عنوان دکتری دانشکدۀ ادبیات به وی داده شد. در مهرماه سال 1335 ،بنا به دعوت دانـشگاه تهـران پروفـسور ایندوشـکر، اسـتاد زبـان سانـسکریت (جـیپـور) هندوستان، برای تدریس زبان سانسکریت و هندشناسی در دانشکدۀ ادبیات به تهران آمد. در تاریخ 26 مهرماه سال 1335 ،چاپ لغتنامۀ دهخدا از مجلس به دانشگاه واگذار شد و «سـازمان لغـتنامـه» بـه وجود آمد. از سال 1336 ،دورۀ دکترای فلسفه و تاریخ و جغرافیا تأسیس گردید و دروس آن از آذر همان سال شروع شد. در سال 1337 ،دانشکدۀ ادبیات به ساختمان کنونی در محوطۀ فعلی دانش
