گزارش 40 ساله روستاها وعشایر- بخش4

آموزش و سواد عشایر

Ø               تعداد استان‌هایی که قبل از انقلاب در آنها آموزش و پرورش عشایری وجود داشت 8 استان بود در سال 1384 به 21 استان رسیده است و 163 درصد رشد را نشان می‌دهد[1].

Ø               علی‌رغم اینکه جمعیت عشایری بعد از انقلاب اسلامی ایران رو به کاهش است اما تعداد دانش‌آموزان عشایری روند صعودی داشته است[2].

Ø               قبل از انقلاب اسلامی تعداد کل دانش‌آموزان عشایری‌ 78 هزار و 987 دانش‌آموز بوده است. این تعداد پس از انقلاب و تا سال 1384 به 180 هزار و 356 نفر رسیده است که رشدی 128 درصدی را نشان می‌دهد[3].

Ø               قبل از انقلاب 24 هزار و 837 دانش‌آموز عشایری را دختران تشکیل می‌دادند حال آن‌که پس از انقلاب و تا سال 1384 تعداد دانش‌آموزان دختر عشایری با 78 هزار 553 نفر ، 216 درصد رشد را نسبت به تعداد دانش‌آموز عشایری قبل از انقلاب اسلامی ایران نشان می‌دهد[4].

جدول 8: مقایسه تعداد دانش‌آموزان مقاطع مختلف تحصیلی قبل و بعد از انقلاب اسلامی تا سال 1384[5]

	قبل از انقلاب	بعد از انقلاب	درصد رشد
تعداد کل دانش‌آموزان	78987	180356	128 درصد
تعداد دانش‌آموزان ابتدایی	75212	135031	80 درصد
تعداد دانش‌آموزان راهنمایی	3309	33176	909 درصد
تعداد دانش‌آموزان متوسطه و پیش‌دانشگاهی	466	12000	2464 درصد
تعداد دانش‌آموزان دختر	24837	78553	216 درصد

Ø               در حالیکه پیش از انقلاب سطح سواد عشایر تنها 08/0 درصد بوده است[6]، به واسطه تلاش‌ها و برنامه‌ریزی‌های گسترده پس از انقلاب در جهت ارتقاء سطح سواد عشایر، بر مبنای سرشماری اجتماعی- اقتصادی عشایر کوچنده کشور که در سال 1387 صورت پذیرفته، 63 درصد از جمعیت 6 سال به بالای عشایر با سواد هستند[7].

Ø               قبل از انقلاب در جامعه عشایری تنها یک هزار و 899 واحد آموزشگاهی عشایری وجود داشته است اما پس از انقلاب اسلامی تعداد کل آموزشگاه‌ها تا سال 1384 به 6 هزار و 100 واحد رسیده است که 221 درصد رشد را نشان می‌دهد[8].

Ø               قبل از انقلاب اسلامی تعداد کلاس‌های عشایری شامل 3 هزار و 423 بوده است که پس از انقلاب اسلامی کلاسهای عشایری به 11 هزار و 620 کلاس افزایش پیدا کرده است که رشدی 239 درصدی را نشان می‌د‌هد[9].

Ø               قبل از انقلاب تنها یک واحد شبانه‌روزی عشایری وجود داشت که در شیراز مستقر بود اما پس از انقلاب اسلامی و تا سال 1384 تعداد مدارس شبانه‌روزی عشایری از یک واحد در استان فارس به 132 واحد رسیده است که رشد 132 برابری را نشان می‌دهد[10].

Ø               قبل از انقلاب و تا سال 1357 تعداد 3 هزار و 616 نیروی انسانی در بخش آموزش عشایری در 8 استان عشایری فعالیت می‌کردند. پس از انقلاب اسلامی و تا سال 1384 تعداد نیروی انسانی عشایر نیز به 14 هزار نفر افزایش پیدا کرده است که 285 درصد رشد را نسبت به تعداد معلمان قبل از انقلاب اسلامی ایران نشان می‌دهد[11].

Ø               قبل از انقلاب اسلامی موضوعی به نام آموزش و پرورش پیش‌دبستانی و دوره‌های یک ماهه آمادگی در مناطق دوزبانه نداشتیم اما طی سال های ابتدایی دهه 80، 28 هزار کودک 5 ساله تحت آموزش پیش‌دبستانی قرار گرفتند[12].

Ø               در حوزه برنامه‌ریزی آموزشی نیروی انسانی و درسی نیز پیشرفتهای بسیار خوبی در مقایسه با قبل از انقلاب حاصل آمده است. در دوره‌های آموزشی نیمه‌حضوری بازماندگان از تحصیل دوره راهنمایی 4 هزار نفر از سال 1381تا 1384 تحت پوشش قرار گرفته‌‌اند و 240 ساعت نیز دروس ریاضی، زبان، علوم و عربی را به طور عمومی آموزش دیده و بر این اساس به صورت خودآموز آموزش دیدند[13].

Ø               طی سال‌های ابتدایی دهه 80، یک هزار و 600 نفر از فارغ‌التحصیلان مدارس عشایری گزینش شدند و در مراکز تربیت معلم آموزش دیدند و پس از آن درمناطق خود تدریس می‌کنند[14].

Ø               در حوزه فرهنگی و هنری، پس از انقلاب، برنامه‌هایی مانند بر پایی مسابقات فرهنگی و هنری به منظور تقویت بنیه مذهبی و اعتقادی دانش‌آموزان عشایری، مسابقات نماز، پرسش مهر، برگزاری ارودهای کشوری و غیره برای دانش‌آموزان در نظر گرفته و اجرا شده است[15].

Ø               پس از انقلاب اسلامی طرح‌هایی شامل: طرح پوشش تحصیلی به نام طرح آموزش همگانی با تلاش همگانی دردوره ابتدایی، طرح کتابخانه‌های سیار که راه‌اندازی 2 هزار کتابخانه سیار با 75 هزار جلد کتاب، طرح نظارت بالینی و کلینیکی دانش‌آموزان عشایر، طرح فناوری سیار، طرح میز و نیمکت تاشو در میان عشایر اجرا شده است[16].

Ø               از طرح‌های مهم اجرا شده برای مدارس عشایری، طرح "فاوا" است. طرح فاوا به معنی فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات است که برای آن یک مدل ارائه شده است. این مدل به عنوان مدل فناوری اطلاعات و ارتباطات در مدارس عشایری در دو بخش مدارس ثابت و مدارس سیار اجرا می‌شود. در این طرح یک کانکس که قابلیت حمل دارد دارای یک مربی و 9 رایانه است که طی برنامه‌ای تعیین شده در 18 مرحله آموزش‌هایی را به دانش‌آموزان می‌دهد[17].

Ø               پس از انقلاب طرح توسعه تحقیقات که در آن جایگاه تحقیقات و پژوهش در عشایر مشخص شده و تعدادی زیادی پایان نامه و کتاب در مورد عشایر جمع‌آوری شده است مورد نظر قرار گرفته و در هر استان یک گنج‌خانه آموزش و پرورش عشایری دایر شده است[18].

Ø               امروز به برکت انقلاب اسلامی امکان ادامه تحصیل دانش‌آموزان عشایری در مراکز آموزش عالی فراهم است و  تعداد قابل توجهی از عشایر ایران دانشجو و یا فارغ التحصیل رشته‌های دانشگاهی هستند. برمبنای سرشماری اجتماعی اقتصادی عشایر کوچنده کشور سال ۱۳۸۷، تعداد 15482 نفر دانشجو و تعداد 12872 نفر فارغ‌التحصیل رشته‌های مختلف دانشگاهی از میان جمعیت عشایری کشور هستند[19].

جدول 9: دانشجویان و فارغ‌التحصیلان عشایر دوره‌های عالی بر حسب جنس، گروه‌های عمده رشته تحصیلی و دوره تحصیلی

رشته تحصیلی	دانشجویان			فارغ‌التحصیلان
	جمع	فوق دیپلم	لیسانس و بالاتر	جمع	فوق دیپلم	لیسانس و بالاتر
مرد و زن	15482	6762	8720	12872	5492	7380
علوم تربیتی	666	389	277	1074	615	459
علوم انسانی و هنر	2282	929	1353	2479	876	1603
علوم اجتماعی - بازرگانی و حقوق	4621	1543	3078	3138	866	2272
علوم- ریاضیات و محاسبات	1633	594	1039	1207	381	826
مهندسی - تولید و ساخت	2956	1642	1314	1854	1130	724
کشاورزی - دامپزشکی	922	409	513	901	430	471
بهداشت و رفاه (بهزیستی)	671	271	400	575	256	319
خدمات	276	111	165	237	111	126
اظهارنشده و نامشخص	1455	874	581	1407	827	580
مرد	9614	4322	5292	8844	3966	4878
علوم تربیتی	375	235	140	781	477	304
علوم انسانی و هنر	1178	494	684	1479	543	936
علوم اجتماعی - بازرگانی و حقوق	2683	897	1786	2079	576	1503
علوم- ریاضیات و محاسبات	948	352	596	781	265	516
مهندسی - تولید و ساخت	2405	1325	1080	1610	981	629
کشاورزی - دامپزشکی	721	335	386	769	386	383
بهداشت و رفاه (بهزیستی)	280	119	161	227	93	134
خدمات	171	59	112	163	72	91
اظهارنشده و نامشخص	853	506	347	955	573	382
زن	5868	2440	3428	4028	1526	2502
علوم تربیتی	291	154	137	293	138	155
علوم انسانی و هنر	1104	435	669	1000	333	667
علوم اجتماعی - بازرگانی و حقوق	1938	646	1292	1059	290	769
علوم- ریاضیات و محاسبات	685	242	443	426	116	310
مهندسی - تولید و ساخت	551	317	234	244	149	95
کشاورزی - دامپزشکی	201	74	127	132	44	88
بهداشت و رفاه (بهزیستی)	391	152	239	348	163	185
خدمات	105	52	53	74	39	35
اظهارنشده و نامشخص	602	368	234	452	254	198

مأخذ: پایگاه اطلاعرسانی مرکز آمار ایران،  سرشماری اجتماعی اقتصادی عشایر کوچنده کشور سال۱۳۸۷ نتایج تفصیلی کل کشور

Ø               دولت جمهوری اسلامی ایران به منظور ارتقاء کمی و کیفی سطح دانش و مهارت عشایر اقدام به تهیه «برنامه ویژه ارتقاء سطح دانش، سواد و مهارت جامعه عشایری» نموده است[20].

این «برنامه جامع» با پیگیری و هماهنگی «دبیرخانه شورایعالی عشایر» و با مشارکت دستگاه‌های اجرایی شامل وزارتخانه‌های آموزش و پرورش، جهادکشاورزی، تعاون، کار و رفاه اجتماعی، علوم، تحقیقات و فناوری و سازمان برنامه و بودجه کشور در قالب 4 طرح با اهداف کمی و کیفی و برنامه عملیاتی پنج ساله سعی در ارتقاء سطح دانش، سواد و مهارت جامعه عشایری دارد.

حفاظت از مرزها توسط عشایر

Ø               با حمایت و پشتیبانی نظام، عشایر نقش مهمی را در تأمین امنیت کشور به خصوص در مناطق مرزی و دورافتاده به عهده دارند[21].

Ø                تقدیم بیش از ده هزار شهید والامقام و دارابودن بیشترین تعداد شهدا (به نسبت جمعیت)، نشان از شجاعت، ولایتمداری، عشق به میهن و سلحشوری جامعه عشایری کشور دارد[22].

صنایع دستی عشایر

شرایط خاص زندگی اجتماعی و فرهنگی عشایر، اشتغال زنان به امر تولید صنایع دستی از گذشته‌های دور و ... باعث شده صنایع دستی به عنوان یک بخش مکمل در کنار دامداری نقش مهمی در ایجاد اشتغال زنان داشته باشد.

از جمله مهمترین صنایع دستی این جامعه می توان به محصولات دست بافی چون قالی، قالیچه، گلیم، زیلو، ورنی، جاجیم، خورجین، توبره، چوقا، کلاه، دستکش، جوراب، گیوه و پاپوش، پلاس و ... اشاره کرد[23].

Ø               امروزه با برنامه ریزی های صورت گرفته پس از انقلاب، عشایر هنرمند و مولد ایران حدود 48.1 میلیون مترمربع صنایع دستی کشور را،  با همه ارزش های تاریخی و فرهنگی که این صنایع دارند، تولید می‌کنند[24]. در این ارتباط عشایر ایران 35 درصد صنایع دستی کشور را تولید و به بازارهای داخلی و خارجی عرضه می‌کنند[25].

Ø               تشکیل«کارگروه توسعه گردشگری و صنایع دستی عشایر» از دستاوردهای انقلاب اسلامی در حوزه عشایر است. این تشکل با اهداف شناسایی و معرفی ظرفیت‌ها و جاذبه‌های گردشگری مناطق عشایری، حمایت از تولید و توسعه صنایع‌دستی، تنوع‌بخشی به فعالیت‌ها و منابع درآمدی و افزایش سطح اشتغال خانوارهای عشایری، شفاف‌سازی وظایف و هم‌افزایی دستگاه‌های اجرایی ذیربط در موضوع گردشگری و صنایع‌دستی عشایری، در سال 1395 تشکیل شده است[26].