نقد شروح خسرو و شیرین - پایان نامه کارشناسی ارشد
استاد مشاور: دکترمحسن محمدی فشارکی
https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/ccdf0688d2a706035178408e1822f74a
نقد شروح خسرو و شیرین
پارسای داخل کشور
کارشناسی ارشد
1388
موضوع: ادبیات فارسی
رشته: زبان و ادبیات فارسی
پدیدآور: منیره سلطان الکتابی استاد راهنما: اسحاق طغیانی استاد مشاور: محسن محمدی فشارکی
دانشگاه اصفهان، دانشکده ادبیات و علوم انسانی
https://ganj.irandoc.ac.ir/viewer/ccdf0688d2a706035178408e1822f74a?sample=1
حکیم نظامی گنجوی، بزرگترین شاعر نوآور قرن ششم هجری است. این شاعر توانا در منظومه های خود هنر خود را در نوآوری و آوردن اوصاف و تصاویر بدیع و بی بدیل به اوج رسانده است. خمسه او نیز از آثار معتبر ادب فارسی است که به دلیل اهمیت، تقلیدهای فراوانی از آن صورت گرفته است. یکی از منظومه های خمسه وی، خسرو و شیرین است که از پیچیده ترین و پر ابهام ترین آثار غنایی ادب فارسی محسوب می شود. این منظومه، هم به لحاظ محتوا و هم به لحاظ الفاظ و ترکیبات نو و تازه، دارای اهمیت و جایگاه ویژه ای است. نظامی این افسانه را در قالب ترکیبات و اصطلاحاتی نو ریخته و شکلی بی نظیر به آن بخشیده است. به همین سبب صاحب سبک خاص شده است و معانی اغلب ترکیبات تازه او در هاله ای از ابهام قرار دارد.از دیرباز نسخ متعددی از این منظومه، طی قرن های مختلف فراهم شده است و امروز نیز بزرگان و استادان ادب فارسی، سعی کرده اند با استفاده از این نسخ، تصحیح و شرح مناسب و قابل قبولی برای این منظومه ارائه دهند. اما به دلیل دشواری سخن نظامی و با وجود تلاش فراوان این بزرگان هنوز ابیات زیادی از این منظومه دچار ابهام است و در بعضی از موارد این ابهام برطرف نشده است . به دلیل اهمیت فراوان نظامی و نیز با توجه به جایگاه شرح نویسی در متون مختلف ادبی، بر آن شدیم تا در این پایان نامه به نقد و بررسی شروح خسرو و شیرین نظامی بپردازیم و ضمن بیان نقاط قوت و ضعف موجود در این شروح و بررسی اختلاف نظرهای شارحان، در حد توان خود گرد ابهام را از پیرامون ابیات این اثر بزداییم.شروح مورد بررسی ما در این پایان نامه عبارتند از: شرح مرحوم حسن وحید دستگردی، شرح دکتر بهروز ثروتیان، شرح دکتر برات زنجانی، گزیده عبدالمحمد آیتی و...
خسرو و شیرین (داستان) / Khosrow and Shirin (Story)
ابوالعلاء گنجوی، نظام‌الدین / Abo Al-Ala Ganjavi, Nezam Al-Din
ثروتیان، بهروز / Servatiyan, Behruz
آیتی، عبدالمحمد / Ayati, Abdol Mohammad
وحید دستگردی، حسن / Vahid Dastgerdi, Hasan
ادبیات فارسی / Persian Literature
همرسانی
فصل اول:کلیات
1-1 بیان مسئله تحقیق 4
1-2 اهمیت و ارزش تحقیق 7
1-3 روش کار 9
1-4 معرفی کلی شروحی 5
1 ـ 4ـ 1 شرح مرحوم حسن وحید دستگردی 6
1ـ 4ـ 2 شرح دکتر بهروز ثروتیان 15
1ـ 4ـ 3 شرح دکتر برات زنجانی 18
1ـ 4ـ 4 گزیده عبدالمحمد آیتی 22
1ـ 4ـ 5 دیگر شروح و آثار تألیف شده در مورد خسرو و شیرین 23
1ـ 5 در مورد نظامی 26
1ـ 5ـ 1 نظامی و خاورشناسان 31
1ـ 6 در مورد خسرو و شیرین 34
1ـ 7 تذکار (نکاتی چند در شرح نویسی) 38
فصل دوم: آغاز منظومه خسرو و شیرین
2ـ 1 توفیق خواستن از خداوند جهان 40
2ـ 2 در توحید باری 40
2ـ 3 در استدلال نظر و توفیق شناخت 49
2ـ 4 آمرزش خواستن 53
2ـ 5 در نعت رسول اکرم (ص) 54
2 ـ 6 در سابقه نظم کتاب 59
2ـ 7 در ستایش ابوطالب طغرل ارسلان 62
عنوان صفحه
2ـ 8 ستایش اتابک اعظم شمس الدین محمد 66
2ـ 9 خطاب زمین بوس 73
2ـ 10 در مدح شاه مظفرالدین قزل ارسلان 75
2ـ 11 حکایت 78
2ـ 12 در پژوهش این کتاب 81
2ـ 13 سخنی چند در عشق 84
2ـ 14 عذرانگیزی در نظم کتاب 86
فصل سوم: آغاز آشنایی خسرو و شیرین
3ـ 1 آغاز داستان خسرو و شیرین 89
3ـ 2 صفت بزرگ امید 93
3ـ 3 عشرت خسرو در مرغزار و سیاست هرمز 95
3ـ 4 حکایت کردن شاپور از شیرین و شبدیز 98
3ـ 5 وصف جمال شیرین 99
3ـ 6 صفت شبدیز 106
3ـ 7 رفتن شاپور در ارمن به طلب شیرین 107
3ـ 8 در نژاد شبدیز 109
3ـ 9 نمودن شاپور صورت خسرو را بار سوم 110
3ـ 10 پیدا شدن شاپور 112
3ـ 11 گریختن شیرین از نزد مهین بانو به مداین 117
3ـ 12 اندام شستن شیرین در چشمه آب 118
3ـ 13 دیدن خسرو شیرین را در چشمه سار 121
عنوان صفحه
فصل چهارم: رفتن شیرین به دنبال خسرو و به هم رسیدن آن ها به یکدیگر در شکارگاه
4ـ 1 رسیدن شیرین به مشکوی خسرو در مداین 132
4ـ 2 رسیدن خسرو به ارمن نزد مهین بانو 134
4ـ 3 مجلس بزم خسرو و باز آمدن شاپور 136
4ـ 4 آگاهی دادن شاپور خسرو را از شیرین 137
4ـ 5 رفتن شاپور بار دیگر به طلب شیرین 141
4ـ 6 آگاهی خسرو از مرگ پدر 144
4ـ 7 باز آوردن شاپور شیرین را پیش مهین بانو 147
4ـ 8 گریختن خسرو از بهرام چوبین 148
4ـ 9 به هم رسیدن خسرو و شیرین در شکارگاه 149
4ـ 10 اندرز و سوگند دادن مهین بانو شیرین را 152
4ـ 11 چوگان باختن خسرو با شیرین 153
4ـ 12 صفت بهار و عیش خسرو و شیرین 159
4ـ 13 شیر کشتن خسرو در بزمگاه 161
4ـ 14 افسانه گفتن خسرو و شیرین و شاپور و دختران 162
4ـ 15 افسانه سرایی ده دختر 165
فصل پنجم: آزردن خسرو از شیرین
5ـ 1 آزردن خسرو از شیرین و رفتن به جانب روم 174
5ـ 2 پاسخ شیرین 176
5ـ 3 پاسخ دادن خسرو شیرین را 179
5ـ 4 پاسخ شیرین خسرو را 183
5ـ 5 لابه کردن خسرو پیش شیرین 184
5ـ 6 رفتن خسرو از پیش شیرین 188
5ـ 7 جنگ خسرو با بهرام و گریختن بهرام 190
عنوان صفحه
5ـ 8 بر تخت نشستن خسرو به مداین بار دوم 194
5ـ 9 نالیدن شیرین در جدایی خسرو 196
5ـ 10 وصیت کردن مهین بانو شیرین را 201
5ـ 11 نشستن شیرین به پادشاهی 205
5ـ 12 آمدن شیرین به مداین 207
5ـ 13 آگهی خسرو از مرگ بهرام چوبین 209
5ـ 14 بزم آرایی خسرو، سی لحن باربد 213
5ـ 15 فرستادن خسرو شاپور را به طالب شیرین 218
5 ـ 16 عتاب کردن شیرین به شاپور 218
فصل ششم: عشق فرهاد، خسرو و شکر اصفهانی
6ـ 1 آغاز عشق فرهاد 224
6ـ 2 زاری کردن فرهاد از عشق شیرین 225
6 ـ 3 آگاهی یافتن خسرو از عشق فرهاد 226
6 ـ 4 رای زدن خسرو در کار فرهاد 227
6 ـ 5 مناظره خسرو با فرهاد 228
6 ـ 6 کوه کندن فرهاد و زاری او 229
6 ـ 7 رفتن شیرین به کوه بیستون و سقط شدن اسب وی 232
6 ـ 8 آگاهی خسرو از رفتن شیرین نزد فرهاد 233
6 ـ 9 تعزیت نامه خسرو به شیرین از راه طنز 235
6 ـ 10 تعزیت نامه شیرین به خسرو در مرگ مریم از راه باد افراه 236
6 ـ 11 رسیدن نامه شیرین به خسرو 237
6 ـ 12 به می نشستن خسرو بر تخت طاقدیسی 238
6 ـ 13 شنیدن خسرو اوصاف شکر اسپهانی را 242
6 ـ 14 رفتن خسرو به اصفهان در تمنای شکر 243
عنوان صفحه
6 ـ 15 تفحص خسرو در کار شکر و خواستاری او 247
6 ـ 16 نیایش کردن شیرین با یزدان پاک 249
فصل هفتم: رفتن خسرو سوی قصر شیرین و پرسش و پاسخ های آن دو با یکدیگر
7 ـ 1 رفتن خسرو سوی قصر شیرین به بهانه شکار 251
7 ـ 2 پاسخ دادن شیرین خسرو را 255
7 ـ 3 پاسخ دادن خسرو شیرین را 259
7 ـ 4 پاسخ دادن شیرین خسرو را 260
7 ـ 5 پاسخ خسرو شیرین را 264
7 ـ 6 پاسخ دادن شیرین به خسرو 265
7 ـ 7 پاسخ دادن خسرو شیرین را 270
7 ـ 8 پاسخ دادن شیرین خسرو را 270
7 ـ 9 پاسخ خسرو شیرین را 273
7 ـ10 پاسخ دادن شیرین خسرو را 276
7 ـ 11 بازگشتن خسرو از قصر شیرین 279
7 ـ 12 پاسخ شاپور به خسرو 281
7 ـ 13 پشیمان شدن شیرین از رفتن خسرو 282
فصل هشتم: غزل گفتن نکیسا و باربد
8 ـ 1 مجلس آراستن خسرو در شکارگاه 284
8 ـ 2 غزل گفتن نکیسا از زبان شیرین 290
8 ـ 3 سرود گفتن باربد از زبان خسرو 291
8 ـ 4 سرود گفتن نکیسا از زبان شیرین 292
8 ـ 5 غزل گفتن باربد از زبان خسرو 293
8 ـ 6 سرود گفتن نکیسا از زبان شیرین 296
عنوان صفحه
8 ـ 7 سرود گفتن باربد از زبان خسرو 297
فصل نهم: ازدواج خسرو و شیرین
9 ـ 1 آوردن خسرو شیرین را از قصر به مداین 299
9 ـ 2 زفاف خسرو و شیرین 301
9 ـ 3 اندرز شیرین خسرو را در داد و دهش 307
9 ـ 4 سوال و جواب خسرو با بزرگ امید 308
9 ـ 5 گفتن چهل قصه از کلیله و دمنه با چهل نکته 311
9 ـ 6 حکمت و اندرز سرایی حکیم نظامی 313
9 ـ 7 صفت شیرویه و انجام کار خسرو 315
9 ـ 8 نشستن خسرو به آتشخانه 315
فصل دهم: موعظه و ختم کتاب
10 ـ 1 در موعظه 317
10 ـ 2 در خواب دیدن خسرو پیغمبر اکرم را 319
10 ـ 3 نامه نبشتن پیغمبر به خسرو 320
10 ـ 4 معراج پیامبر 322
10 ـ 5 اندرز و ختم کتاب 328
10 ـ 6 نکوهش حسودان 338
10 ـ 7 طلب کردن قزل شاه حکیم نظامی را 343
ختم سخن 347
منابع و مآخذ 349
همرسانی
قرآن کریم، (1385)؛ ترجمه مهدی الهی قمشه ای.
1. آقابخشی، محمد کاظم(1365)؛ «چند نکته درباره ابیات نظامی»، آینده، سال 12: صص 226 -227.
2. آیتی، عبدالمحمد(1363)؛ «داستان خسرو و شیرین»، چ دوم، تهران، فرانکلین.
3. ابراهیمی، علی اوسط(1373)؛ «صنایع ادبی اشعار نظامی و علوم بلاغی»، نشریه دانشکده ادبیات دانشگاه شهید بهشتی، شماره 15و16: صص 92-112.
4. اجلالی، امین پاشا(1372)؛ «پاره ای از عوامل دشواری در شعر نظامی»، مجموعه مقالات کنگره بین المللی بزرگداشت نهمین سده تولد نظامی، ج1، به اهتمام منصور ثروت، چ اول، تبریز، دانشگاه تبریز: صص 107-117.
5. استوری، چ ا (1941)؛ «فهرست نامه درباره نظامی»، روزگار نو، سال1، شماره1: صص30-35.
6. اشیدری، گیتا (1370)؛ « کشف الابیات خمسه نظامی»، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
7. اصطخری، ابواسحاق ابراهیم(1347)؛ «مسالک و الممالک»، به کوشش ایرج افشار،چ اول، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
8 . افشار، ایرج (1348 )؛ « فهرست مقالات فارسی در زمینه تحقیقات ایرانی»، تهران، فرانکلین.
9. امیری فیروزکوهی(1352)؛ «وحید وکلید پنج گنج»، وحید، شماره11: صص367 – 380 .
10. امین، احمد و منصور میرزانیا ومحمدعلی افخمی خیرآبادی (1385)؛ «برون از پرده: جستاری در تصاویر برساخته نظامی با ابزار موسیقی در پنج گنج»، پژوهشهای ادبی، سال 14: صص 9-30.
11. انوار، قاسم (1337)؛ «کلیات قاسم انوار»، تصحیح سعید نفیسی، چ اول، تهران، کتابخانه سنایی.
12. انوری، حسن(1383 )؛ « فرهنگ کنایات سخن»، تهران، سخن .
13. انوری ابیوردی، اوحدالدین محمد بن محمد(1347)؛ «دیوان انوری»، تصحیح محمد تقی مدرس رضوی، چ اول، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
14.ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ(1364)؛«دیوان انوری»،تصحیح محمد تقی مدرس رضوی،چ دوم،علمی و فرهنگی
15. اوحدی اصفهانی(مراغی)،اوحد الدین بن حسین (1375)؛«کلیات اوحدی اصفهانی معروف به مراغی»، تصحیح سعید نفیسی، چ دوم، تهران، اساطیر.
16. بخارایی(بخاری)، شهاب الدین عمعق(بی تا)؛ «دیوان عمعق بخاری»، تصحیح سعید نفیسی، تهران، کتابفروشی فروغی .
17. بصاری،طلعت (1350)؛ «چهره شیرین»، چ اول، تهران، انتشارات دانشگاه جندی شاپور.
18. بهرامیان، مسیح(1365)؛ «چند نکته درباره ابیات نظامی»، آینده، سال12: صص220-223.
19. بهزادی، بهزاد(1369)؛ « فرهنگ آذربایجانی- فارسی»،چ اول، تهران، دنیا.
20. بیلقانی، ابوالمکارم مجیرالدین(1385)؛ « دیوان مجیر بیلقانی»، تهران، موسسه تاریخ و فرهنگ ایران.
21. پادشاه، محمد(متخلص به شاد)(1335)؛ « فرهنگ آنندراج»، تهران، کتابفروشی خیام.
22. تبریزی(برهان)، محمدحسین بن خلف(1362)؛ «برهان قاطع»، به اهتمام محمد معین، چ پنجم، تهران، امیرکبیر.
23. ثروت، منصور(1379)؛ « فرهنگ کنایات»، چ سوم، تهران، سخن.
24. ________(1370)؛ «گنجینه حکمت در آثار نظامی»، چ اول، تهران، امیر کبیر.
25. ثروتیان، بهروز(1351)؛ «بررسی حواشی مرحوم وحید بر مخزن الاسرار»، نشریه دانشکده ادبیات تبریز، سال 24 : صص 362-389.
26. ________(1383 )؛ «خسرو و شیرین»، چ اول، تهران، دفتر پژوهشهای فرهنگی.
27. ________(1364)؛ «رطب در شعر نظامی»، آینده، سال 11 : صص 181 – 183 .
28. ________(1382)؛ « نظامی گنجه ای»، چ اول، تهران، دفتر پژوهشهای فرهنگی.
29. جعفری لنگرودی، محمد جعفر(1370)؛ «راز بقای ایران در سخن نظامی»،چ اول، تهران،کتابخانه گنج دانش.
30. جوینی، عزیزالله(1365 )؛ « چند نکته درباره ابیات نظامی»، آینده، سال 12 : صص 226- 233 .
31. _________(1367 )؛ « خلاصه خمسه حکیم نظامی گنجه ای»، چ اول، تهران، دانشگاه تهران.
32. حافظ شیرازی،خواجه شمس الدین محمد(1320)؛ « دیوان خواجه شمس الدین محمد حافظ شیرازی»، تصحیح محمد قزوینی و قاسم غنی، چ اول، تهران، چاپخانه مجلس.
33. ________________________ (1382)؛ «دیوان غزلیات حافظ»، تصحیح خلیل خطیب رهبر، چ سی و پنجم، تهران، صفی علیشاه.
34. حدائق شیرازی، مرضیه(1363)؛ « افسانه شیرین»، چ اول، تهران، ناشر: مهدی ماحوزی.
35. حزین لاهیجی، محمد بن علی بن ابیطالب بن عبد الله(1350)؛ « دیوان حزین لاهیجی»، تصحیح بیژن ترقی، چ اول، تهران، کتابفروشی خیام.
36. حقیقی راد، غلامعلی(1355)؛ « معنی یک بیت نظامی و یک بیت بوستان»، گوهر، سال4 : صص884 -886.
37. حمیدیان،سعید(1373)؛ «آرمان شهر زیبایی، گفتارهایی در شیوه بیان نظامی»، چ اول، تهران، قطره.
38.خاقانی شروانی،افضل الدین بدیل بن علی(1385)؛ «دیوان خاقانی»، تصحیح ضیاء الدین سجادی، چ هشتم، تهران، زوار.
39. _______________________ (1375)؛ «دیوان خاقانی»، تصحیح میر جلال الدین کزازی، چ اول، تهران، مرکز.
40. خالقی مطلق، جلال(1370)؛ «از گل شعر تا گل شعر»، ایران شناسی، سال3، شماره 3: صص 499-512.
41. خرمشاهی، بهاء الدین(1363)؛ «آیین نقدکتاب»، نشر دانش، سال 4، شماره3 : صص 9 – 19 .
42. دزفولی، صدرالدین ظهیرالاسلام(1315)؛ «خسرو و شیرین نظامی»، ارمغان، سال17 : صص 143 -149 .
43. دهخدا، علی اکبر(1361)؛ «امثال و حکم»، چ پنجم، تهران، امیرکبیر.
44. __________(1373)؛ « لغتنامه»، زیر نظردکتر محمد معین، تهران، دانشگاه تهران.
45. دهلوی، امیرخسرو(1361)؛ « دیوان امیرخسرو دهلوی»، تصحیح سعید نفیسی، چ دوم، تهران، جاویدان.
46. رادفر، ابوالقاسم(1371)؛ « کتابشناسی نظامی»، چ اول، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
47. ریاحی، لیلی(1358)؛ «قهرمانان خسرو و شیرین»، چ اول، تهران، امیرکبیر.
48. زرین کوب،عبدالحسین(1347)؛ «باکاروان حله»، چ دوم، تهران، جاویدان.
49. _____________(1372)؛ «پیر گنجه در جستجوی ناکجا آباد»، چ اول، تهران، سخن.
50. زنجانی، برات (1369)؛ « خلاصه داستان خسرو و شیرین»، چ چهارم، تهران، امیرکبیر.
51. _______ (1377)؛ «صور خیال در خمسه نظامی»، چ اول، تهران، امیرکبیر.
52. ستایشگر، مهدی(1375)؛ «واژه نامه موسیقی ایران زمین»، چ اول، تهران، اطلاعات.
53. سعدی شیرازی، شیخ مصلح الدین(1381)؛ «بوستان سعدی»، تصحیح غلامحسین یوسفی، چ هفتم، تهران، خوارزمی.
54. ___________________ (1375)، «کلیات سعدی»، مقدمه و تعلیقات بهاء الدین خرمشاهی بر اساس تصحیح فروغی، چ اول، تهران، ناهید.
55. سعیدی سیرجانی، علی اکبر(1367 )؛ «سیمای دو زن»، چ دوم، تهران، نشر نو.
56. ______________ (1367)؛ «عذر گناه(نقد لیلی و مجنون تصحیح ثروتیان)»؛ نشر دانش؛ سال هشتم: صص 18-31.
57. سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم(1329)؛ «حدیقه الحدیقه و طریقه الشریعه»، تصحیح محمد تقی مدرس رضوی، چ اول، تهران، چاپخانه سپهر.
58. _____________________ (1341)؛ « دیوان سنایی»، تصحیح محمد تقی مدرس رضوی، تهران، ابن سینا.
59. شاه نعمت الله ولی،(نور الدین نعمت الله بن محمد بنانی کرمانی)(1347)؛ «کلیات اشعار شاه نعمت الله ولی»، به کوشش جواد نوربخش، چ اول، تهران، خانقاه نعمت اللهی.
60. شفیعی، محمود(1355)؛ «سخن نظامی گنجوی»، گوهر، سال 4 :صص 339 -342، 612 - 616، 674 - 679 .
61. _______ (1356 )؛ «سخن نظامی گنجوی»، گوهر، سال 5 : صص 56 - 59 ، 147 -150 ،237 - 240، 281 - 284 ، 378 - 381 ، 452 - 456 ، 530 - 533 .
62. شفیعی کدکنی، محمد رضا(1385)؛ « این کیمیای هستی»(مجموعه مقاله ها و یادداشت های دکتر شفیعی کدکنی درباره حافظ)، به کوشش ولی الله درودیان، چ اول، آیدین، تبریز.
63. ________________(1386)؛ «تازیانه های سلوک»، چ هفتم، تهران، آگاه.
64. صفا، ذبیح الله (1366)؛ «تاریخ ادبیات در ایران»، چ هفتم، تهران، فردوس.
65. طغیانی، اسحاق(1382)؛ «شرح مشکلات حدیقه سنایی»، اصفهان، دانشگاه اصفهان.
66. عطار نیشابوری،فرید الدین ابوحامد محمد(1371)؛ «جوهر الذات»، چ اول، تهران، اشراقیه.
67.ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ(1339)؛«خسرونامه»،تصحیح احمد سهیلی خوانساری،چ
اول،تهران، زوار.
68. _______________________(1373)؛ «دیوان عطار نیشابوری»، تصحیح بدیع الزمان فروزانفر، چ اول، تهران، نگاه.
69. ______________________(1336)؛ «مصیبت نامه»، تصحیح نورانی وصال، چ اول، تهران، زوار.
70. ______________________(1383)؛ «منطق الطیر»، تصحیح محمد رضا شفیعی کدکنی، چ اول، تهران، سخن.
71. ______________________(1348)؛ «منطق الطیر»، تصحیح صادق گوهرین، چ دوم، تهران، بنگاه ترجمه ونشر کتاب.
72. عفیفی، رحیم(1371)؛ «مثل ها و حکمت ها در آثار شاعران قرن 11-3 »، چ اول، تهران، سروش.
72. عنصرالمعالی،کیکاووس بن اسکندربن قابوس بن وشمگیر(1371)؛ «قابوسنامه»، تصحیح غلامحسین یوسفی، چ ششم، تهران، علمی - فرهنگی.
73. عنصری بلخی، ابوالقاسم حسن بن احمد(1363)؛ «دیوان عنصری»،تصحیح محمد دبیر سیاقی، چ دوم، تهران، کتابخانه سنایی.
74. قطران تبریزی،شرف الزمان ابومنصور(1333)؛«دیوان قطران تبریزی»، به کوشش محمد نخجوانی، تبریز.
75. قوامی رازی، شرف الدین امیر بدر الدین(1334)؛ «دیوان قوامی رازی»، تصحیح میرجلال الدین حسینی ارموی، چ اول، تهران، چاپخانه سپهر.
76. کلیم همدانی، ابوطالب(1369)؛ «دیوان ابوطالب کلیم»، تصحیح محمد قهرمان، مشهد، آستان قدس رضوی.
77. گرگانی، فخرالدین اسعد(1337)؛ «ویس و رامین»، تصحیح محمد جعفر محجوب، تهران، اندیشه.
78. مجتبایی، فتح الله، (1341)؛ «نظامی و هفت پیکر»، سخن، سال 13، شماره 3: صص275-279.
79. محمدی فشارکی، محسن(1379)؛ «تصحیح و شرح جواهر الاسرار(بخش کلام شعرا)شیخ آذری طوسی»، پایان نامه دکتری، اصفهان، دانشگاه اصفهان.
80. مدرسی چهاردهی، مرتضی(1318)؛ «سبعه حکیم نظامی»، ارمغان، سال 20 : صص565- 570 .
81. مسعود سعد سلمان(بی تا)؛ «دیوان مسعود سعد»، تصحیح سید مهدی نوریان، چ اول، اصفهان، کمال.
82. مصفا، ابوالفضل(1366)؛ «فرهنگ اصطلاحات نجومی»، چ دوم، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
83. معزی، محمد بن عبدالملک نیشابوری(1318)؛ «دیوان امیر معزی»، به سعی عباس اقبال، چ اول، تهران، کتابفروشی اسلامیه.
84. معین، محمد(1379)؛ «فرهنگ فارسی»، چ پانزدهم، تهران، امیرکبیر.
85. مقدسی، ابوعبدالله محمد ابن احمد(1361)؛ «احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم»، ترجمه دکتر علینقی منزوی، چ اول، تهران، شرکت مولفان ومترجمان ایران.
86. منشی، ابوالمعالی نصرالله محمدبن عبدالحمید منشی(1381)؛ «ترجمهکلیه و دمنه »،تصحیح و توضیح مجتبی مینوی، چ بیست و دوم، تهران، امیرکبیر.
87. منوچهری دامغانی، ابوالنجم احمد بن قوص بن احمد؛ (1347) «دیوان منوچهری»، تصحیح محمد دبیرسیاقی، چ سوم، تهران، زوار.
88. موحد، عبد الحسین(1367)؛ «اشارتها و بشارتها در گنجینه راز نظامی»، چ اول، تهران، امیر کبیر.
89. موید، حشمت(1362)؛ «خسرو و شیرین نظامی ترجمه و ذیل توضیحات کریستف بورگل»، ایران نامه، سال1، شماره3: صص473-477.
90. مینوی، مجتبی (1941)؛ «نظامی، حیات، اخلاق و شعر او»، روزگار نو، سال1، شماره 1: صص18-21.
91. ناصرخسرو قبادیانی، ابومعین ناصر بن خسرو بن حارث(1386)؛ « دیوان ناصر خسرو»، تصحیح نصر الله تقوی، چ اول، تهران، اساطیر.
92. ________________________________(1370)؛ «دیوان ناصر خسرو»، تصحیح مهدی محقق و مجتبی مینوی، چ اول، تهران، دانشگاه تهران.
93. نظامی گنجوی، الیاس بن یوسف(1366)؛ «خسرو و شیرین نظامی»، تصحیح و تعلیقات بهروز ثروتیان، چ اول، تهران، طوس.
94. ___________________ (1386)؛ «خسرو و شیرین»، تصحیح و توضیح برات زنجانی، چ اول، تهران، دانشگاه تهران.
95. ___________________(1376)؛ «خسرو و شیرین نظامی»، تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، تهران، قطره.
96. ___________________(1335)؛«شرفنامه»، تصحیح و حواشی وحید دستگردی،چ دوم،تهران،ابن سینا.
97. ___________________(1386)؛ «لیلی و مجنون»، تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، چ هفتم، تهران، قطره.
98. ________________(1383)؛ «مخزن الاسرار»، تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، چ هفتم، تهران، قطره.
99. __________________(1334)؛ «هفت پیکر»، چ دوم، تهران، ابن سینا.
100. نفیسی، سعید(1344)؛ «مکتب استاد»، چ دوم، تهران، موسسه مطبوعاتی عطایی.
101. ______(1303)؛ «حکیم نظامی گنجوی»، ارمغان، سال5:صص 67-77، 155-177، 262-273، 303-310، 520-530، 614-628.
102. نوریان، مهدی(1364)؛ »ایهام غریب در منطق آشنای شعر نظامی(مخزن الاسرار تصحیح ثروتیان)»، آینده، سال 11: صص354-366.
103. نیکوهمت، احمد(1354)؛ «افسانه های خسرو و شیرین و شیوه سخن نظامی»، وحید، سال13: صص47-52 و 163-168.
104. وراوینی، سعد الدین(1386)؛ «مرزبان نامه»، تصحیح خلیل خطیب رهبر، چ یازدهم، تهران، صفی علیشاه.
105. وحشی بافقی(1342)؛ «کلیات دیوان وحشی بافقی»، چ اول، تهران، جاویدان.
106. وحید دستگردی، حسن(1303)؛ «پرسش و پاسخ در مشکلات اشعار نظامی»، ارمغان، سال 5 :صص 222- 226 .
107. ______________(1313)؛ «تصحیح خمسه نظامی»، ارمغان، سال15: صص641 – 651 .
108. _____________(1317)؛ «حکیم نظامی گنجوی»، ارمغان، سال19: صص489 – 496 ، 562 – 576 ، 497 – 505 .
109. _____________ (1318 )؛ «حکیم نظامی گنجوی»، ارمغان، سال 20: صص73– 80 ، 145 – 154، 209 – 224 ، 321 – 336 ، 385 -400 .
110. ______________(1363)؛ «سبعه حکیم نظامی»، دوم، تهران، علمی.
111. _____________(1386)؛ «فرهنگ نظامی ، مشتمل بر پاره ای از لغات و کنایات سبعه نظامی»، تهران، علمی.
112. _____________(1376)؛ «گنجینه گنجوی»، به کوشش سعید حمیدیان، چ اول، تهران، قطره.
113. هیئت، جواد(1372)؛ « واژه ها، مفاهیم و امثال ترکی در آثار نظامی»، مجموعه مقالات کنگره بین المللی بزرگداشت نهمین سده تولد نظامی، ج1، به اهتمام منصور ثروت، چ اول، تبریز، دانشگاه تبریز:صص193-206.
114. یغمایی، اقبال(1372)؛ «هوسنامه خسرو و شیرین »، اول، تهران، طوس.
همرسانی
https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/ccdf0688d2a706035178408e1822f74a
