##########...سیر توسعه، تخریب و بازسازی حرم امامین عسکریین(ع)...##########
دکتر سید جواد هاشمی فشارکی
منتشره شده در خبرگزاری فاش نیوز :
فاش نیوز (پایگاه خبری تحلیلی فرهنگ ایثار و شهادت) | @fashnews_ir
http://fashnews.ir/fa/news-details/77649/-/
به مناسبت سالگرد انفجار حرم امامین عسکریین(ع)
سیر توسعه، تخریب و بازسازی حرم امامین عسکریین(ع)
پس از تدفین امامین عسکرین درخانه خویش، تا سال‌ها شیعیان برای زیارت به این خانه می‌آمدند.
این خانه در کنار مسجدی بود که می‌گویند محل نماز خواندن آن دو امام(ع) بود
و وقتی که درِ خانه‌ی مذکور بسته بود، شیعیان پشت پنجره‌ی خانه تجمع می‌کردند...
فاش‌نیوز - حرم امامین عسکریین در مرکز شهر سامرا قرار دارد. این شهر در کرانه‌ی شرقی رود دجله، در میان راه بغداد تکریت واقع شده است. در حال حاضر، این شهر مرکز استان صلاح‌الدین است که از شرق به استان تمیم (کرکوک)، از شمال به نینوا، از غرب به استان الانبار و از جنوب به بغداد محدود می‌شود. سامراء در ۱۲۰ کیلومتری شمال بغداد قرار دارد.
حرم مطهر عسکریین، محل دفن امام دهم، امام هادی(ع) و فرزندش امام یازدهم، امام حسن عسکری(ع) در شهر سامرا. نرجس خاتون همسر امام حسن عسکری(ع) و مادر امام زمان(عج)، حکیمه خاتون دختر امام جواد(ع) و تعداد دیگری از سادات علوی و علما در این حرم مدفون هستند. کنار این حرم، مسجدی بزرگ قرار دارد که در زیر آن سرداب غیبت امام زمان(عج)(زیرزمین خانه مسکونی امام حسن عسکری (ع)) وجود دارد.
متوکل در سال ۲۳۳ق مصمم شد تابرای تحت نظر قراردادن امام هادی (ع)، ایشان را از مدینه به سامرا بیاورد. علت این امر را رسیدن گزارش‌هایی حاکی از میل مردم به امام هادی(ع) ذکر کرده‌اند. متوکل امام هادی (ع) را از مدینه به بغداد و سپس به سامرا آورد و ۲۰ سال و ۹ ماه در آنجا ساکن بود تا اینکه همانجا در زمان حکومت معتز مسموم شده و شهید و در همانجا مدفون شد.
امام حسن عسکری(ع) نیز به همراه پدرش در سال ۲۳۳ق/۸۴۷م به سامرا آورده شد و تا پایان عمرشان در همان جا بودند. امام عسکری(ع) در ۱ ربیع‌الاول سال ۲۶۰ق در سن ۲۸ سالگی در (سامرا) به شهادت رسیدند و در خانه‌ای که پدرش دفن شده بود، مدفون شدند. طبرسی (متوفای ۵۴۸ق) می‌نویسد: بیشتر اصحاب ما (یعنی علمای شیعه) بر این باورند که علت درگذشت امام عسکری(ع)، مسمومیت بوده است.
زیارتگاه شیعیان درمراحل توسعه
پس از تدفین امامین عسکرین درخانه خویش، تا سال‌ها شیعیان برای زیارت به این خانه می‌آمدند. این خانه در کنار مسجدی بود که می‌گویند محل نماز خواندن آن دو امام(ع) بود و وقتی که درِ خانه‌ی مذکور بسته بود، شیعیان پشت پنجره‌ی خانه تجمع می‌کردند و آن حضرات را زیارت کرده و سپس به مسجد مذکور می‌رفتند و نماز زیارت می‌خواندند. این بنا از سال ۲۶۰ تا ۳۱۸ هجری به همان حالت اولیه برقرار بود. این خانه در کوچه‌ای جای داشت که نامش را «راضه» یا «وصافه» می‌گفتند. امام زمان(ع) در این خانه به دنیا آمدند.
* دومین بنا به وسیله ناصرالدوله از آل حمدان انجام گردید ولی اول‌کسی که قبه بر این مرقد بنا نهاد و برای شهر سامرا پس از خرابی، باروئی ساخت و ضریح را پرده کشید، خاندان حمدان از خاندان‌های شیعه و از سلاطین آن سامان بودند.
* معزالدوله دیلمی در سال‌های ۳۳۵ تا ۳۳۷ تعمیراتی در حرم نمود که عبارتند از: پر کردن حوض آبی که در سرداب بود و تهیه‌ی ضریح چوبی برای مرقد. وی اول کسی است که برای مرقد قبه و بارگاه ساخت. معزالدوله در عاشورای سال ۳۵۲ دستور داد در بغداد شیعیان شهر را تعطیل عمومی نموده، عَلَم‌ها نصب نمایند و علناً برای سیدالشهدا عزاداری کنند.
* عضدالدوله دیلمی در سال ۳۶۸ هجری به قصد زیارت وارد سامرا شد و به تعمیر روضه امر کرد، درهای آنجا را از چوب ساج ساخت، صحن را وسیع کرد و برای شهر حصاری محکم ساخت.
* ارسلان بساسیری در سال ۴۴۵ق تعمیراتی در حرم صورت داد و ساختمانی از گچ و آجر بر روی قبور ساخت؛ دو ضریح از چوب ساج تهیه کرد و بر قبر امامین قرار داد.
* در دوره‌ی سلطان برکیارق بن ملکشاه سلجوقی، مجدالدوله قمی در سال ۴۹۵ تعمیراتی در بقعه‌ی عسکریین شامل فرش کردن کف حرم، تعمیر رواق‌ها، ساختن حجره‌هایی در صحن و تهیه‌ی درهای نفیس از چوب‌های قیمتی برای حرم مطهر صورت گرفت.
* ابن فوطی بغدادی در کتاب الحوادث الجامعه فی‌المائةالسابعه می‌نویسد: در سال ۶۰۴ حریقی در سامرا رخ داد و به ضریح علی لهادی و حسن العسکری سرایت کرد. در سال ۶۰۶ به دستور احمدالناصر لدین‌الله تعمیراتی در حرم امامین انجام گردید و بنای سرداب از اوست.
* در سال ۶۴۰ هجری در اثر عدم مواظبت و توجه خدام، برای دومین بار حریقی در حرم روی داد که در آن ضریح امامین که بساسیری ساخته بود آتش گرفت و به دستور المستنصربالله حرمین و ضریحین بهتر از اول تعمیر شدند.
* تعمیراتی از طرف سلطان شیخ حسن جلایری در سال ۷۵۰ق. شامل زینت نمودن ضریح و ساختن قبه و مأذنه صورت گرفت.
* در اواخر دوره صفویه به خاطر عدم توجه و مراقبت خدام، آتش شمع در چوب‌های ضریح و صندوق قبور اثر کرد و بخش‌هایی از حرم سوخت. در ۱۱۰۶ق ضریح از فولاد ساخته شد و حرم و رواق سنگ‌فرش شد. در نسخه‌ی خطی شماره ۱۶۳۶۲ کتابخانه‌ی آستان قدس رضوی که مجموعه‌ای متعلق به آقا جمال خوانساری است، تاریخ این بازسازی ۱۱۰۹ق ثبت شده است.
* احمدخان دنبلی از حکام آذربایجان در حدود سال ۱۲۰۰ قمری تعمیرات اساسی و کامل از حرم و سرداب انجام داد. در این تعمیرات به کلی وضع حرم عوض شد و سرداب که در قدیم به وسیله‌ی پله و راهی تاریک به حرم متصل بود، به وسیله راه دیگری مجزا شد.
* پس از کشته شدن احمدخان دنبلی، فرزندش حسنقلی‌خان در سال ۱۲۲۵ امر به اتمام تعمیرات داد؛ گنبد را به کاشی مزین نمود و مسجد، حمام و کاروانسرایی جهت زوار احداث کرد.
* به زمان ناصرالدین شاه قاجار در سال ۱۲۸۲ق و با نظارت عبدالحسین طهرانی، تعمیرات مهم و کلی صورت گرفت. این تعمیرات عبارتند از: طلاکاری قبه، تعمیر صحن و ایوان، به کار بردن سنگ‌های مرمر سبز رنگ در اطراف مرقد و ترمیم قسمتی از دیوارهای صحن و کاشی کردن آنها.
* زمانی که میرزای شیرازی در سال ۱۲۸۸ قمری از نجف به سامرا مهاجرت کرد، به دستور او تعمیراتی در صحن و حرم انجام شد. این تعمیرات عبارت است از: سنگ‌فرش کردن صحن، آئینه‌کاری بعضی از رواق‌ها، حرم و ساخت نماهای زیبا برای آن، نصب ساعتی بزرگ بر سردر بزرگ قبلی، تهیه‌ی پرده‌های قیمتی جهت درب‌های حرم و رواق، ساخت مدرسه دینی جهت سکونت طلاب علوم دینی.
* آقامیرزا محمد عسکری طهرانی تعمیراتی را بر حرمین عسکریین انجام داد که عبارتند از: نقره کردن درب‌های حرم و رواق و تهیه ۲۴ زوج در از چوب ساج جهت اطراف قبه؛ ۱۲ درب از داخل و ۱۲ درب از خارج به جای پنجره‌های قدیم جهت تهویه و روشنایی حرم. همچنین به دستور آیت‌الله بروجردی، ساخت دو باب حمام و حسینیه جهت سکونت زوار صورت گرفت.
* در دوران پس از انقلاب اسلامی تعمیرات اساسی و نیز توسعه‌ی حرم مطهر درشمال بقعه و ساختمان‌های خدماتی وجانبی و... صورت گرفت.
تخریب حرم مطهر عسکریین
تخریب حرم عسکریین، به انفجار و تخریب حرم امام هادی (ع) و امام حسن عسکری (ع) توسط تروریستهای تکفیری در سال‌های ۱۳۸۴ و ۱۳۸۶ش اشاره دارد. این اقدام، واکنش مراجع تقلید، مسئولان و شیعیان سراسر جهان را در پی داشت و آن را محکوم کردند. ستاد بازسازی عتبات عالیات ایران در سال ۱۳۸۹ش بازسازی حرم عسکریین را آغاز کرد و در سال ۱۳۹۴ش به پایان رساند.
تخریب اول
روز چهارشنبه ۲۳ محرم الحرام ۱۴۲۷ق (۳ اسفند ۱۳۸۴ش) حدود ساعت ۷ صبح تروریستهای تکفیری وابسته به القاعده شاخه عراق به رهبری ابومصعب زرقاوی، با پوشیدن لباس نیروهای تکاور عراق، وارد حرم عسکریین شدند و اسلحه نگهبانان را مصادره و آنها را به همراه خادمان حرم، در یکی از غرفه‌های صحن زندانی کردند و با کارگذاری مواد منفجره تی‌ان‌تی به وزن حدود ۲۰۰ کیلوگرم در داخل بنا، حرم مطهر را منفجر کردند.
در نتیجه‌ی این بمبگذاری، گنبد بنا با پوشش آجری و طلاکاری‌اش و همچنین تزئینات کاشی‌کاری در دیوارهای آن، فرو ریخت و بخشی از مناره‌ی سمت چپ آن تخریب شد. شدت این انفجار به‌حدی بود که برخی از مصالح و تزئینات به کار رفته تا شعاع نیم کیلومتر به بیرون پرتاب شد. اما به علت استحکام بنا، پایه‌های گنبد، بدنه اصلی و دیوارها، سالم باقی ماند.
به دنبال این حادثه در عراق و ایران بازارها تعطیل شده، عزای عمومی اعلام شد و مراجع تقلید و علمای حوزههای علمیه ایران و عراق دروس خود را تعطیل کرده و این اقدام تروریستی را محکوم کردند. همچنین آیت‌الله خامنه‌ای و مقامات بلندپایه‌ی سیاسی ایران و عراق و جهان اسلام با صدور بیانیههایی این اقدام را محکوم کردند.
تخریب دوم
در ۲۷ جمادی الاولی ۱۴۲۸ق (۲۳ خرداد ۱۳۸۶ ش) دومین انفجار در حرم عسکریین به وقوع پیوست. در ساعت سه بامداد، تروریستها وارد حرم شده و پس از درگیری با محافظان حرم، اقدام به بمبگذاری در حرم نمودند. آنان در ساعت ۹ صبح دست به دو انفجار زدند. در انفجار نخست، گلدسته‌ی سمت چپ حرم و در انفجار دوم، گلدسته‌ی سمت راست آن به طور کامل تخریب شد.
حمله داعش
در ۱۶خرداد ۱۳۹۳ش حمله‌ی دیگری از سوی داعش به شهر سامرا و به قصد تخریب حرم امام هادی و امام عسکری صورت گرفت که با مقاومت مردم، مدافعان حرم و نیروهای امنیتی عراق خنثی شد.
سخن پایانی
به برکت مجاهدت‌های مدافعین حرم، حشدالشعبی، فاطمیون، نیروهای ایرانی و... و خون‌های پاک برزمین ریخته‌ی شهدا، شهر و حرم از امنیت خوبی برخوردار شده است و با بازسازی‌های صورت گرفته توسط ستاد عتبات عالیات ایران، وضعیت حرم بسیار بهتر از گذشته گشته است و گرچه حرم مطهر امام دهم، هادى (ع) و امام یازدهم، امام حسن عسکرى (ع)در قلب شهر واقع بوده و چون خورشید تابان می‌باشد؛ لکن به‌علت تهدیدات گذشته و تخریب‌های صورت گرفته و قریب دو دهه خالی از سکنه بودن آن، و حصار بتنی پیرامونی دور حرم، وضعیت بسیار تاثر انگیزی دارد؛ لذا ضرورت دارد مسئولین مربوطه به بازسازی شهر و بازگشت زندگی طبیعی شهروندان سامراء توجه ویژه کنند؛ تاان‌شاءالله به‌زودی شرایط شهر و محیط پیرامونی حرم به وضعیت عادی خود بازگردد.
|دکتر سیدجواد هاشمی فشارکی، پژوهشگر و مولف کتاب حرم مطهر سامرا، تهدیدات و راهکارها
