مسجد سید اصفهان - کتاب

تعداد نتایج از صفحه 1 تا 220 : 2

---

• خوانساری، ملا محمد جعفر فشارکی اصفهانی، سید محمد شفیع جاپلقی، ملا محمد کاظم هزار جریبی، حاج محمد رفیع
  (صفحه 18)

---

• گرفته و به مهر آنان مزین گردیده است.همچنین مرحوم ملاحسین فشارکی در شوال 1341 ه. ق، ضمن تأیید صحت
  (صفحه 210)

بسم الله الرّحمن الرحیم، الحمدلله ربّ العالمین و الصلوه و السلام علی محمد و آل طاهرین و لعنه الله علی اعدائهم اجمعین. با سپاس و شکرگزاری به درگاه حضرت احدیّتش، با توان و کوششی که در خود یافتم بعد از حدود هشت سال رفت و آمدهای مکرّر، تا آنجا که عقل یاری داد، توانستم برداشت خود را به هر چند کوتاه از معماری و هنرهای به یادگار مانده مسجد سیّد به تحریر درآورم. این مسجد که نشان دهندهٴ معماری اصیل ایرانی در دوره قاجاریه در اصفهان است یکی از بناهای نادر زمان محسوب می شود. امید است این جمع آوری در نظر دوستان مفید افتند. همچنین از کسانی که در تهیه این کتاب حقیر را یاری دادند تشکر می کنم.

مسجد سید اصفهان با هنرهای نهفته در خود از بناهایی است که به دست توانای حجه الاسلام حاج سید محمد باقر گیلانی (شفتی) در زمانی که معماری ایران افول کرده بود و دوره فترت را می گذراند بنا گردید.

در دوره قاجاریه و پیش از آن، با دست به دست شدن حکومتها و درگیریهای قومی، و نامن بودن محل زندگی و رکود بازار، می توان گفت هنرمندان از دل و دماغ افتاده و پشتگرمی خود را از دست داده بودند.

حکومت بی کفایت ظل السلطان و هرج و مرجها در آن زمان اصفهان را ناامن کرده بود. حجه الاسلام شفتی پس از آرامشی که به اصفهان داد مسجدی بنا کرد که در زمان خود بی نظیر بود و چهارمین مسجد جامع اصفهان به شمار رفت.

اصفهان را دارای چهار مسجد جامع می دانند: اول مسجد جامع بزرگ یا مسجد جمعه که مربوط به دوره اول اسلام می شود و بعد در

زمان سلجوقیان و دنباله آن تا امروز برجا مانده و زبانزد جهانیان است و سیاحان و جهانگردانی را به خود می طلبد. دوم مسجد عباسی که در دوران سلطنت شاه عباس کبیر پایه ریزی و ساخته شد و یکی از مساجد بزرگ و زیبای دوره صفویه به شمار می آید. سوم مسجد حکیم که در زمان صفویه به دست حکیم داود در انتهای بازار رنگرزان و در خرابه های مسجد جوجیر ساخته شد. (ناگفته نماند که مسجد جوجیر خود جزو مساجد جامع و از زیباییهایی برخوردار بود که به نام مسجد جامع صغیر معروف گردید و پس از مدت زمانی ویران شد که هنوز سردری از آن باقی مانده است و در گوشه شمال غربی مسجد حکیم قرار دارد.) چهارم مسجد سیّد که به دست حجه الاسلام حاج سیّد محمد باقر شفتی در محله بیدآباد پایه ریزی شد و امروز یکی از مفاخر و بناهای اسلامی و یادگاری از هنرمندان دوره قاجاریه به شمار می آید.

مسجد سید اصفهان مجموعه ای است از محل نمازگزاران در زمستان و تابستان به منظور دور بودن از گزند سرما و گرما، باد و باران، ولذت بردن از هوای بهار و تابستان، و رفت و آمد مردمانی از محلهای به محله دیگر، و یادآور علم برای کسانی که نیاز به تعلیم داشته اند،ومَدرسی که مُدَرسینی به خود دیده بود،وجماعتی که در نماز های پنجگانه در صفهای طولانی به هم پیوند می خوردند و راز و نیازهایی با خدای خود داشتند و پس از نماز با همنشینی در کنار یکدیگر و دوستی و محبت و گپ زدنها به درد دل هم گوش فرا می دادند و یار و یاور یکدیگر می شدند. وصلتهایی که در این جماعتها و گردهمایی ها صورت می گرفت از گسترش اقوام خبر می دهد.

چه بزرگانی که در این مسجد به منبر رفتند و به هدایت مردم

ص:11

پرداختند. حجه الاسلام شفتی با این کار خود در محله بیدآباد آرامشی بین قلبها به وجود آورد و هرج و مرج را از شهر اصفهان زدود. او اتحاد و اتفاق را در میان مردم رواج داد و در این مسجد به تعلیم و تعلم پرداخت.

بنای مسجد سید هنرمندان زمان خود را سر شوق آورد و هرچه در چنته داشتند در طبق اخلاص نهادند و مسجدی در شأن اسلام ساختند و خلاءِ معماری را پر کردند. در آن زمان به تبعیت از حجه الاسلام شفتی مساجد دیگری در اصفهان ساخته شد؛ مانند مسجد رحیم خان، مسجد حاج محمد جعفر آباده ای و دیگر مساجد دوره قاجاریه.

هنرمندان معمار در آن زمان توانستند معماری خوبی برای مسجد پیش بینی و طراحی کنند و هنرمندان دیگری توانستند پیکر این مسجد را با نمای زیبایی بیارایند و ادامه آن را تا به امروز به دست هنرمندان زمان بسپارند. از این رو مسجد سید توانست معماری سنتی گذشته ایران را با دورهٴ معاصر پیوند دهد.

حجه الاسلام شفتی در زمان حیات با جدیت کار را دنبال کرد و سپس ادامه آن را پسران باکفایت او به دست گرفتند و از عهده این مهم خوب برآمدند.

یادآور می شوم که روند تعمیرات و نوسازی بعضی از قسمتهای مسجد تا دو دهه گذشته به خوبی انجام می گرفت ولی از آن به بعد به مسجد رسیدگی نشده است.

در دوران جمهوری اسلامی رسم بر این بوده که در ماه رمضان مساجد غبارروبی شوند تا برای پذیرایی از مهمانان خدا آمادگی داشته باشند، ولی مسجد سید اصفهان در این امر مشارکت نداشته و تمام کاشیهای مسجد پر از گرد و غبار است. ایوان شمالی آن، پس از تعویض کاشیهای کف و پاشیده شدن مصالح بنایی به در و دیوار، منظره ناهنجاری به خود گرفته است. زمانی که می خواستیم برای کتاب عکاسی کنیم با مشکل روبه رو بودیم و اگر به تصویرها توجه کنید گرد و غباری که سالها روی کاشیها نشسته کاملاً مشهود است.

شش سال است که داربست مؤذنه کاملاً بسته شده ولی از تعمیرات خبری نیست. چوبهای مؤذنه کاملا پوسیده شده و ایوان جنوبی بر اثر بد بودن لعاب کاشیها به کلی سفید شده است و هیچ گونه تعمیری انجام نمی گیرد. ارسی های اتاق طلاب یکی پس از دیگری در حال ویرانی است اما کسی به آن توجهی ندارد.

مسجد سید به تعمیرات اساسی نیاز دارد. این بنا جزو آثار ملّی و فرهنگی و دینی مردم محسوب می شود که بر اثر بی توجهی در حال نابودی است و اگر به آن رسیدگی نشود، حدود ده تا پانزده سال آینده به صورت خرابه ای در خواهد آمد. آن زمان جوابگو کیست؟

محمود ماهر النقش

ص:12

مسجد سید اصفهان

• مشخصات کتاب
• اشاره
• سپاسگزاری
• پیشگفتار
• مقدمه
• زندگینامه
• فصل اول: فضای داخلی
  • اشاره
  • صحن بزرگ
  • مهتابیهای طرفین حوض
  • حوضخانه
  • سنگاب
• فصل دوم: سردرها
  • اشاره
  • درهای ورودی مسجد
  • سردرشمالی
  • سردر جنوب شرقی
  • سردر جنوب غربی
• فصل سوم: مهتابیها
  • اشاره
  • مهتابی شمال شرقی
  • مهتابی جنوب شرقی
  • مهتابی شمال غربی
  • مهتابی جنوب غربی
• فصل چهارم: ایوانها
  • اشاره
  • ایوان شمالی
  • ایوان شمال شرقی
  • ایوان شمال غربی
  • ایوان جنوبی
  • برج ساعت
  • ایوان شرقی
  • ایوان غربی
• فصل پنجم: شبستانها
  • اشاره
  • شبستان زیر گنبد
  • شبستان شرقی
  • شبستان غربی
• فصل ششم: محرابها
  • اشاره
  • محراب بزرگ
  • محراب چهلستون غربی
  • محراب چهلستون شرقی(طاقنمای وسط)
  • مهراب چهلستون شرقی(طاقنمای شرقی و غربی)
• فصل هفم: چهل ستونها
  • اشاره
  • چهلستونهای جنوب شرقی و غربی
• فصل هشتم: نماها
  • اشاره
  • نمای شمالی
  • نمای جنوبی
  • نمای شرقی
  • نمای غربی
• فصل نهم: مقبره
  • اشاره
  • مقبره
  • سردر
  • رواق
  • سقف رواق
  • بقعه
• فصل دهم: هنرمندان،مدرسین،مؤذین و...
  • اشاره
  • معمار مسجد سیّد
  • خطاّطان مسجد سیّد
  • شعرای مسجد سیّد
  • مدرسین مسجد سیّد
  • مؤذنین مسجد سیّد
  • مؤذنه
  • سید سعید
  • ناودان،جان پناه و آب رو مهتابیها
  • نصب ستون سنگی
  • چراغانی مسجد سیّد
  • مکتب خانه
• فصل یازدهم: سایر توضیحات
  • اشاره
  • وقفنامه
  • لغتنامه
  • منابع

 

مسجد سید اصفهان

مسجد سید اصفهان
مشخصات کتاب:
سرشناسه : ماهرالنقش، محمود، ۱۳۰۱ -
عنوان و نام پدیدآور : مسجد سید اصفهان/محمود ماهرالنقش.
مشخصات نشر : تهران: محمود ماهرالنقش، ۱۳۸۶.
مشخصات ظاهری : ۲۱۹ ص.:مصور، نمونه.
شابک : 978-964-04120-7-7
وضعیت فهرست نویسی : فیپا
موضوع : مسجد سید، اصفهان.
موضوع : زیارتگاه های اسلامی -- ایران -- اصفهان.
رده بندی کنگره : BP۲۶۱/م۱۵م۵ ۱۳۸۶
رده بندی دیویی : ۲۹۷/۷۵
شماره کتابشناسی ملی : ۱۱۶۰۰۳۲
ص:1

عناوین اصلی کتاب شامل:
اشاره؛ سپاسگزاری؛ پیشگفتار؛ مقدمه؛ زندگینامه؛ فصل اول: فضای داخلی؛ فصل دوم: سردرها؛ فصل سوم: مهتابیها؛ فصل چهارم: ایوانها؛ فصل پنجم: شبستانها؛ فصل ششم: محرابها؛ فصل هفم: چهل ستونها؛ فصل هشتم: نماها؛ فصل نهم: مقبره؛ فصل دهم: هنرمندان،مدرسین،مؤذین و...؛ فصل یازدهم: سایر توضیحات

 

https://www.ghbook.ir/index.php?option=com_dbook&task=viewbook&book_id=14067&Itemid=167&lang=

 

 

تعداد نتایج از صفحه 1 تا 220 : 2

---

• خوانساری، ملا محمد جعفر فشارکی اصفهانی، سید محمد شفیع جاپلقی، ملا محمد کاظم هزار جریبی، حاج محمد رفیع
  (صفحه 18)

---

• گرفته و به مهر آنان مزین گردیده است.همچنین مرحوم ملاحسین فشارکی در شوال 1341 ه. ق، ضمن تأیید صحت
  (صفحه 210)

 

جزو مسجد و محل نمازگزار، و محوطه داخلی مقبره آیت الله شفتی مانند تمام مقابر برای نمازگزار تعبیه شده و پاکیزه نگاه داشتن آن وظیفه مردمانی است که از آن محل استفاده می کنند.

سید ثانی قسمتهای ذکر شده را وقف بر مسجد کرده که احکام شرعی مسجد از لحاظ طهارت و غیره در آن رعایت شود.

از زمانهای گذشته تا دهه پنجاه هجری شمسی محوطه جلوی مقبره آیت الله شفتی، که به در زنجیر معروف است، از فضایی سرپوشیده دور از باد و باران و برف برخوردار بود و اطراف آن با طاقنما و کاشیکاری بسیار زیبایی ساخته شده بود. تا آنجا که به یاد دارم هرکدام از طاقنماها را به بزازی اجاره داده بودند و گرداگرد این محوطه بزازها به خرید و فروش پارچه می پرداختند و دو سکوی طرفین ورودی در زنجیر نیز در اجاره بزازها بود و خانواده هایی که برای زیارت حجه الاسلام می آمدند خرید خود را هم انجام می دادند. طاقنماهایی که بزازها در آن مشغول کسب و کار بودند در و محل محفوظی برای بستن نداشت، بنابراین آنان اجناس خود را | شب در محل شبستان کوچک مسجد که به «شبستان شله» معروف بود نگهداری می کردند. در ضمن یادآور می شوم که راهروی شرقی پشت مقبره آیت الله شفتی که عابران را از در زنجیر به فضای مسجد می رسانید و از وسعت خوبی برخوردار بود به قهوه خانه ای اجاره داده بودند و پاتوق کارگران و کارفرمایانی بود که همدیگر را در این محل ملاقات می کردند. همچنین فضای ایوان شمال غربی و قسمتی از برف انداز جنوب شرقی مسجد، جنب دالان دری که به سمت حمام دو قلو و کوچه مشایخ بود، برای قهوه خانه به اجاره رفته بود. به یاد دارم که در بعضی از شبهای ماه مبارک رمضان در آن قهوه خانه ها نقالی و خواندن شاهنامه مرسوم بود و در فصلهایی از سال که هوا مناسب بود، در محوطه و محل عبور عابران نیمکت و تختهایی در اطراف قهوه خانه ها می گذاشتند تا مشتریان بتوانند روی آنها بنشینند و با نوشیدن دو فنجان چای و کشیدن قلیان استراحت کنند.

محوطه جلوی در بزرگ مسجد دارای فضای مناسبی بود و طرف شرق به بقالی و طرف چپ آن به کسبه جزء اجاره داده شده بود.

یکی از این مغازه ها دلو فروشی بود که در آن انواع و اقسام دلوها برای فروش عرضه می شد. چون آب خانه های اصفهان از چاه تأمین می شد و هر خانه ای برای کشیدن آب از چاه نیاز به دلو داشت. بنابراین مغازه دلو فروشی دارای رونق خوبی بود.

یادآور می شوم که مسجد سید مانند مساجد دیگر اصفهان

موقوفاتی داشت که از زمان سید و بعد از آن وقف مسجد شده بود و متاسفانه اکنون به شماری مغازه های اطراف مقبره و ضلع شمالی مسجد بسنده شده و تمام موقوفات از بین رفته است. |

ویژگیهای وقف نامه

از اصل وقفنامه نسخه ای در دست نیست؛ آنچه موجود است سه رونوشت از اصل آن است که به سه خط مختلف و در اندازه های گوناگون نگارش یافته و تصاویر هر سه در آرشیو اداره اوقاف اصفهان موجود است و از نظر متن کاملا با یکدیگر مطابقت دارد. فقط اصل یکی از سه رونوشت به نظر نگارنده رسیده و در اینجا به عنوان متن قرار گرفته است. این نسخه نزد نواده مرحوم سید، حجه الاسلام حاج سید مهدی شفتی امام جماعت راتب مسجد سید ، موجود است. این نسخه دارای جلد چرمی شامل هیجده برگ و در 35 صفحه 10 سطری به قطع 15×20 سانتیمتر است که به خط نسخ حسین

طباطبائی در صفر 1290 ه.ق تنظیم شده و در ابتدا و انتها با اشعاری در مدح مرحوم سید زینت یافته است.

مطابق این وقفنامه، وقف مسجد در طول 11 سال در چهار مرحله انجام گرفته است:

اول: یوم سه شنبه هشتم رمضان 1262 ه ق در مدرس مسجد؛

دوم: شب چهارشنبه سیم ربیع المولود 1264 قی؛

سوم: شب دوشنبه هیجدهم رمضان المبارک 1271 ه ق

چهارم: شب پنجشنبه بیست و دوم رجب 1273 ه. ق.

از ویژگیهای این وقفنامه، نگارش آن در کمال روانی و خالی بودن نثر آن از هر گونه تکلف و تعقید است. وقفنامه در حضور چند تن از علما از جمله آقا میر محمد مهدی و مرحوم سید زین العابدین فرزندان مرحوم سید تنظیم یافته و در پایان نسخه موجود، صحت و مطابقت آن با نسخه اصل مورد تایید سید مؤمن فرزند دیگر مرحوم سید و نیز محمد شفیع خوئی قرار گرفته و به مهر آنان مزین گردیده است.

همچنین مرحوم ملاحسین فشارکی در شوال 1341 ه. ق، ضمن تأیید صحت و مطابقت نسخه موجود، میرزا محمدحسین از نوادگان مرحوم سید را به تولیت مسجد منصوب نموده است.

متن وقفنامه مسجد سید اصفهان

هو

صورت وقف نامچه مسجد جدیدی که بنا فرمودند سرکار فیض

ص:210

https://www.ghbook.ir/index.php?name=%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF%20%D8%B3%DB%8C%D8%AF%20%D8%A7%D8%B5%D9%81%D9%87%D8%A7%D9%86&option=com_dbook&task=readonline&book_id=14067&page=210&chkhashk=3DCF90A3EC&sword=%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%DB%8C&tmpl=component&lang=fa

 

پیوست :

 

مساجد در انقلاب اسلامی

مسجد سید

27 مرداد 1398

 

مریم طحان

 

«مسجد سید» از جمله مساجد اصلی اصفهان است که از همان آغاز قیام امام خمینی در دهه 40 تا پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن 1357، جزء کانون‌های قیام و مراکز تجمع مردمی بود و اندیشه‌های امام خمینی در جلسات مذهبی و مراسم‌های آن نقش پررنگ و عمیقی داشت.

مسجد سید از بزرگ‌ترین و مشهورترین مساجد اصفهان، از آثار باقی‌مانده عصر قاجاریه است که در زمان «فتحعلی شاه قاجار،» توسط «حجت‌الاسلام حاج سیدمحمدباقر شفتی‌رشتی»، از علمای بزرگ امامیه در اصفهان، معروف به «حجت‌الاسلام مطلق» و «سید حجت‌الاسلام» ساخته شد. زمین مسجد را سال‌ها قبل «فتحعلی‌خان اعتمادالدوله» وزیر «شاه سلطان حسین صفوی» خریده بود و قصد داشت در آن‌جا مسجدی بنا کند که به دلیل هجوم افغان‌ها، این امر مقدر نگشت.^[1]

ساخت این مسجد با مساحتی بالغ بر هشت هزار و هفتاد و پنج متر مربع در محله بیدآباد اصفهان، جنب بازارچه بیدآباد، در سال 1180 ه.ق طرح‌ریزی شد اما ساخت آن از اواخر نیمه اول قرن سیزدهم ه.ق شروع شد. ساخت این مسجد مدت زمان زیادی به طول انجامید و چندین نسل در ساخت آن مشارکت کردند. شروع کار با سید حجت‌الاسلام بود اما عمر وی برای پایان اتمام تزئینات مسجد وفا نکرد و تنها کاشی‌کاری بنای جنوبی انجام شد، در نتیجه بقیه کارهای آن زیر نظر فرزندش «حاج سیداسدالله» معروف به «سید ثانی» و قسمتی توسط نواده‌اش «حاج سیدمحمدباقر» ادامه یافت؛ با این وجود هنوز تزئینات قسمت‌هایی از آن ‌هم‌چنان ناتمام مانده است. با توجه به کتیبه‌های موجود در بنا، احداث ساختمان و تزئینات آن در حدود ۱۳۰ سال به طول انجامیده است. [2]

مسجد سید، مستطیل شکل بوده، دارای چهار در اصلی، دو چهل‌ستون، دو شبستان بزرگ، یک گنبد، سه ایوان و بیش از چهل و پنج حجره جهت سکونت طلاب است، اما مناره ندارد؛ هم‌چنین درون شبستان‌های آن نیز کاشی‌کاری نشده‌ است. بر بالای ایوان جنوبی، برج ساعتی با تزئین کاشی ساخته شده است. تالار تدریس حجت‌الاسلام شفتی، از دیگر آثار درخور توجه مسجد است که در محل آن را به «چهل‌ستون مسجد» می‌شناسند. در ساخت این بنا به نظر می‌رسد از کاخ چهل‌ستون اصفهان ایده گرفته شده باشد؛ و دارای ستون‌های چوبی (نُه ستون)، درها و پنجره‌های ارسی زیبایی است. مسجد سید به دلیل دارا بودن تزئینات بسیار زیبای گل و بوته و اسلیمی و وجود خط بنایی و خطوط دیگر از استادان معروف دوره قاجاریه در شمار یکی از شاهکارهای معماری عصر قاجاریه است.[3] البته در جریان جنگ تحمیلی عراق علیه ایران قسمتی از کاشی‌کاری‌های مسجد در اثر موج انفجار فرو ریخت که تا حدودی بازسازی شده است.

قابل ذکر است که مسجد سید دارای موقوفات بسیار از زمان مرحوم سید حجت‌الاسلام و بعد از آن بوده که اکنون جز تعدادی مغازه در اطراف مسجد، از هیچ ‌یک از آن موقوفات اثری نیست و در سنوات اخیر در جهت احیای مسجد و موقوفات و نیز بازسازی و تعمیر خرابی‌های آن که معلول گذشت زمان و نیز بمباران و موشک باران اطراف مسجد در زمان جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، پیگیری لازم صورت نپذیرفته است.

قابل ذکر است که آرامگاه «سید حجت‌الاسلام» که بسیار مجلل و باشکوه بنا شده، در گوشه شمال شرقی صحن مسجد واقع شده است. [4]

مسجد سید هم‌چون دیگر مساجد اصفهان در دوران مبارزات پیروزی انقلاب اسلامی نه تنها مرکز و پایگاه دینی و فرهنگی این شهر بود، بلکه نقش مهمی در جهت‌دهی به حرکت‌ها و جریانات مردمی ایفا می‌‌کرد. جلسات مذهبی این مسجد مانند دیگر مساجد کشور حلقه واسط میان رهبران انقلاب و مردم بود و باعث فراگیر شدن زمینه‌های پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن 1357 در اصفهان شد.

مسجد سید با مسئولیت آیت‌الله سیدجلال‌الدین طاهری حسین‌آبادی[5] نقطه آغاز بسیاری از تظاهرات‌های اعتراض‌آمیز مردم اصفهان چه در دهه چهل و چه در سال‌های پرالتهاب 57 – 56 بود. تجمعات و گردهمایی‌های اعتراض‌آمیز مردمی در این مسجد هم‌چون اماکن مذهبی دیگر پررنگ بود و سخنرانی‌های انقلابی هم با حضور سخنرانان متعدد با هدف بیدارسازی عمومی در آن صورت می‌گرفت. [6]

آغاز حرکت سیاسی مسجد سید، با برگزاری مراسم سوگواری درگذشت آیت‌الله العظمی سیدحسین بروجردی طباطبایی، مرجع بزرگ تقلید، همراه شد که این مراسم به همت آیت‌الله سیدمحمدرضا شفتی در مسجد سید برپا گردید[7] اما شروع فعالیت جدی سیاسی مسجد سید، هم‌چون دیگر مساجد فعال کشور، با اعلامیه اعلام مخالفت امام خمینی با لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی همراه بود؛ در این ماجرا، با تلاش گروه‌های تکثیر اعلامیه در اصفها

 

http://22bahman.ir/show.php?page=post&id=19593

 

 

 

معرفی مساجد و مدارس تاریخی اصفهان(4)؛

مسجدی که آرامش را به اصفهان بازگرداند

اصفهان را دارای چهار مسجد جامع می‌دانند و مسجد سید چهارمین مسجد جامع اصفهان است.

به گزارش ایمنا، مسجد مدرسه سید، در سده ۱۳ هجری قمری در دوران حکومت محمد شاه قاجار توسط محمدباقر شفتی در مساحت ۸۰۷۵ متر مربع اصفهان ساخته شد. این مسجد که بنایی نیمه‌کاره است دارای چهار در اصلی، 2 چهلستون، 2 شبستان بزرگ، یک گنبد، سه ایوان و بیش از ۴۵ حجره است، اما مناره ندارد.
چهارمین مسجد جامع اصفهان
اصفهان را دارای چهار مسجد جامع می‌دانند، اول مسجد جامع بزرگ یا مسجد جمعه که مربوط به دوره اول اسلام می‌شود و بعد در زمان سلجوقیان و دنباله آن تا امروز به جا مانده و زبانزد جهانیان است و سیاحان و جهانگردانی را به خود می طلبد. دوم مسجد عباسی که در دوران سلطنت شاه عباس کبیر پایه ­ریزی شد و ساخته شد و یکی از مساجد بزرگ و زیبای دوره صفویه به شمار می‌آید. سوم مسجد حکیم که در زمان صفویه به دست حکیم داوود در انتهای بازار رنگرزان و در خرابه­ های مسجد جوجیر ساخته شد که البته مسجد جورجیر خود جزء مساجد جامع و از زیبایی ­هایی برخوردار بود که به نام مسجد جامع صغیر معروف و پس از مدت زمانی ویران شد که هنوز سردری از آن باقی مانده است و در گوشه شمال غربی مسجد حکیم قرار دارد. چهارم مسجد سید که به دست حجت الاسلام حاج سید محمد باقر شفتی در محله بیدآباد پایه­ ریزی شد و امروز یکی از مفاخر و بناهای اسلامی و یادگاری از هنرمندان دوره قاجار به شمار می­ آید.
بنیانگذار مسجد مدرسه سید
یکی از مساجد تاریخی شهر اصفهان مسجد سید است. بانی این مسجد، حاج سید محمد باقر شفقی رشتی بیدآبادی (متوفی به سال 1260 هجری قمری) «حجت‏ الاسلام» مطلق و «سید حجت ‏الاسلام»  از روحانیون بزرگ اصفهان و از مراجع عالیقدر شیعه در اواخر قرن سیزدهم هجری ساختمان آن شروع شده و کاشیکاری آن تا پایان نیمه دوم آن قرن ادامه داشته است. چون عمر حجت الاسلام برای اتمام تزئینات آن کفایت نکرد، قسمتی از تزئینات به وسیله فرزند حاج اسدالله(سید ثانی) و قسمتی دیگر نیز توسط نواده اش حاج سید محمد باقر ثانی انجام شده است. ضریح فولائی نیز توسط محمدباقر ثانی برای جدش تهیه شده است. در کتاب «تاریخچه ابنیه تاریخی اصفهان آمده است: «زمینِ مسجد را در زمان سلطان حسین، فتحعلی خان اعتمادالدوله وزیر شاه مزبور خریده بود که در آن مسجدی بنا کند. ولی در اثر هجوم افغان ها مقدور نگردید، تا آنکه در زمان فتحعلی شاه قاجار حجت الاسلام شفتی مبادرت به این کار بزرگ نمود. در کتاب «تاریخ اصفهان و ری» تاریخ شروع بنا در سال 1240 ه.ق و سال ساخت ضریح مقبره 1320 قمری ذکر شده است. سید حجت‏ الاسلام در سال 1175 قمری در چرزه، از قرای طارم علیا در 60 کیلومتری شفت رشت، چشم به جهان گشود و پس از آموختن مقدمات به عتبات مهاجرت کرد و پس از کسب فیض از محضر علمای عراق در سال 1205 سال فوت استادش مرحوم وحید بهبهانی به ایران بازگشت و پس از درک محضر مرحوم میرزای قمی، در سال 1216 در اصفهان ساکن گردید و تا آخر عمر در این شهر اقامت داشت و بالاخره در سوم ربیع ‏الثانی 1260 به بیماری استسقاء در اصفهان وفات یافت و در حاشیه مسجد در مقبره خویش مدفون گردید. سید حجت‏ الاسلام علاوه بر داشتن مقام علمی و عظمت معنوی که حاصل آن تربیت شاگردان بسیار و تألیفـاتی بالغ بر 60 عنوان کتاب و رساله است، در جهات اجتماعی و قضایی و احساس مسؤولیت ویژه نسبت به اجرای احکام اسلامی و حدود الهی از دیگران ممتاز بود، به گونه‏ ای که اقدامات او در این زمینه زبانزد خاص و عام است. ثروت و مکنت دنیوی سید نیز از ویژگی های بارز اوست که منشأ خدمات بسیار  از جمله بنای عظیم «مسجد سید» گردیده است.»


سیر تحولات
با توجه به کتیبه های موجود در بنا، احداث ساختمان و تزئینات آن در حدود 130 سال به طول انجامیده است. بدین صورت که ساخت بنا در اواخر نیمه اول قرن سیزدهم ه.ق شروع و تا سال وفات مرحوم سید تنها کاشیکاری بنای جنوبی انجام شده بود. و کاشیکاری کل بنا تا پایان قرن چهاردهم ادامه داشت. قدیمی ترین ماده تاریخ موجود در بنا، تاریخ ساخت آن را سال 1255 بیان می کند. در بالای اسپرهای دو طرف ایوان جنوبی در شعری از هلال شاعر قرن سیزدهم و چهاردهم آمده است:«چو شد معمور این معبد هلال از بهر تاریخش بگفتا شد بنای کعبه ثانی باصفاهان». کتیبه سردر جنوب شرقی نشان می دهد که کتابت آن در سال 1259 انجام و در سال 1311 گرده برداری شده است. تزئینات نمای خارجی سردر اصلی و مدخان و راهروی طرفین آن همچنان تا سال 1377ه. ش ناتمام مانده بود تا اینکه در این سال به همت حاج محمدرضا گازر کاشیکاری این فضا به انجام رسیده است. خطاطان این تزئینات فضائلی، کهرنگی و جوادعلی کربلائی، کاشیپز آن حاج سید حسین موسوی زاده بوده اند. کف حیاط مسجد تا حدود چهل سال پیش خاکی بوده که بعدها به صورت سنگفرش درآمده است. اضافه شدن حوض و دو سکو در حیاط نیز مربوط به همان سال ها می باشد. در جریان جنگ تحمیلی ایران و عراق قسمتی از کاشیکاری‌های مسجد در اثر موج انفجار فرو ریخت که در حال حاضر بازسازی شده است.
ساختار و معماری
نقشه بنای مسجد به صورت مستطیل شکل مجموعآ 8075 متر مربع وسعت دارد و از چهار جهت به بیرون راه پیدا می کند و بنای آن شامل سردر، صحن، ایوان، گنبد خانه، شبستان ستوندار، رواق و غرفه های دو طبقه اطراف صحن و به علاوه مدرس و حجره‌های مورد استفاده طلاب علوم دینی است که در دیگر مساجد معتبر تکرار می شود. سردر های مسجد  دارای کاشیکاری و کتیبه های تاریخی و غیر تاریخی است. صحن متناسب مسجد در اطراف با غرفه ها و حجره های دو طبقه و ایوان ها محدود شده است و در میانه حوضی شکیل دارد. نماهای ایوان ها و لچکی ها غرفه ها و رواق ها با کاشیکاری خشتی دوره قاجار مزین شده و در ازاره ها نیز از پوشش سنگی استفاده شده است. در ضلع جنوبی صحن، ایوان اصلی و در پشت طرفین آن گنبد خانه و شبستان‌های ستوندار قرار دارد. نمای داخلی و خارجی ایوان با کاشیکاری پوشش یافته که معرف ترکیب زیبایی از نقوش مختلف و کتیبه های خطی است بر بالای ایوان جنوبی، برج ساعتی با تزئین کاشی ساخته شده است. تالار تدریس حجت الاسلام شفتی، از دیگر آثار در خور توجه مسجد است که در محل آن را به چهل ستون مسجد می شناسند. در ساخت این بنا  به نظر می رسد از چهل ستون ایده گرفته شده باشد 9 ستون استفاده شده است که  دارای ستون‌های چوبی، درها و پنجره های ارسی زیبایی است. آرامگاه متشکل از گنبد خانه و رواقی است که با تزئینات متنوع کاشیکاری، گچبری، آیینه کاری و نقاشی به همراه کتیبه های متعدد مزین شده است. در سقف آن از مقرنس‌های زیبا با عناصر تخت بهره گرفته شده است. مسجد سید اصفهان به دلیل وجود تزئینات بسیار جالب گل و بوته و اسلیمی و وجود خط بنائی و دیگر خطوط از استادان نامدار عصر قاجار در عداد یکی از شاهکارهای معماری عصر قاجار قرار دارد که در گوشه گوشه آن شگردهای جالب معماری و تزئینات بسیار عالی خود نمایی می کند.
معرفی کتیبه ها
کتیبه سردر جنوب غربی مسجد کتیبه سردر جنوب غربی مسجد بعد از جمله «قال اللّه تعالی» شامل آیه 13 و نصف از آیه 14 (سوره رعد) است و قسمت آخر آن به عبارت ذیل ختم شده است: «کتیبه محمدباقر الشیزانی فی شهر محرم الحرام سنه 1311» و آیه 13 سوره رعد: «و یسبح الرعد بحمده و الملنکة من خیفتل و یرسل الصواعق فیصیب بها من یشاءو هم یجدلون فی الله و هو شدید المحال» و نیمی از آیه 14 سوره رعد: «له دعوة الحق و الذین یدعون من دونه لا یستجیبون لهم بشیء الا کبسط کفیه الی الماء یعبلغ فاه». کتیبه های نمای خارجی سردر شمالی به خط ثلث سفید و زردرنگ به زمینه کاشی لاجوردی شامل سوره های قدر و کوثر و جمعه)، آیةالکرسی و بعضی آیات سوره یس است.کتیبه ایوان غربی که در سنوات اخیر کاشیکاری شده به خط ثلث سفید بر زمینه کاشی معرق لاجوردی بعد از جمله (بسم اللّه الرحمن الرحیم) شامل آیه 35 از سوره نور است و تاریخ کاشیکاری این ایوان در انتهای کتیبه سال 1368هجری قمری نوشته شده است.
ویژگی‌های مسجد سید
مسجد سید اصفهان، که در ضلع جنوبى خیابان مسجد سید، در فاصله کمى از خیابان چهارباغ واقع است، یکى از مساجدى است که ساختمان آن در اواخر قرن دوازدهم هجرى قمرى آغاز شد و در اواسط قرن سیزدهم به اتمام رسید. این مسجد، داراى  دو شبستان بزرگ، دو گنبدِ کوچک و بزرگ، دو چهل ستون، دو مهتابى گسترده در کفِ حیاط، سه ایوان، یک گلدسته بزرگ، ساعتى رفیع بر ایوان جنوبى، مَدرَسى بزرگ براى تدریس طلّاب، و بیش از چهل و پنج حجره و چند دهلیز در طبقه فوقانى به منظور سکونت طلاب، است. این مسجد از نظر مطالعه معمارى و هنر کاشیکارى در ردیف بهترین آثار قرن سیزدهم هجرى قمرى است، و از جهاتی مانند محراب مرکزى، از بهترین شاهکارهاى نوع خود به شمار می ‏آید. مسجد سید، همانند دیگر مساجد بزرگِ اصفهان، چند محله بیدآباد که عبارتند از کوى باغ کلم، حمام دو قلو، و کوچه شیخ‏ها، را به هم مربوط می سازد.


 ویژگی‌های وقفنامه مسجد سید
اساس ساختمان مسجد و بناى اصلى آن تا سال وفات حجت الاسلام شفتى یعنى سال1260 ه.ق به اتمام رسید، ولى تکمیل قسمت‏هایى از بنا و تزیینات مسجد باقى ماند، که در طول زمان به وسیله فرزندان ونوادگان وى انجام گرفت . همچنین سید حجت الاسلام فرصت نیافت تا وقف نامه‏اى براى مسجدِ خویش تنظیم نماید، براى همین این مهم را فرزند وى، مرحوم حاج سید اسد اللَّه  که پس از پدر نزد همگان و حتى برادران خود از منزلتى والا برخوردار بود، به انجام رسانید. از اصل وقف نامه نسخه‏ای در دست نیست، آنچه موجود است سه رونوشت از اصل نسخه وقفنامه است که به سه خط مختلف و در اندازه ‏های گوناگون نگارش یافته و تصاویر هر سه در آرشیو اداره اوقاف اصفهان موجود است و از نظر متن کاملاً با یکدیگر مطابقت دارد. یکی از این سه نسخه نزد نواده مرحوم سید، حجت‏ الاسلام حاج سیدمهدی شفتی امام جماعت راتب مسجد سید موجود است. این نسخه دارای جلد چرمی شامل هیجده برگ و در 35 صفحه 10 سطری به قطع 15ضربدر20 سانتی متر است که به خط نسخ حسین طباطبائی در صفر 1290 تنظیم شده و در ابتدا و انتها با اشعاری در مدح مرحوم سید زینت یافته است. مطابق این وقفنامه، وقف مسجد در طول 11 سال در چهار مرحله یعنی اولین مرحله در یوم سه‏ شنبه هشتم رمضان 1262 در مدرس مسجد، دومین مرحله شب چهارشنبه سیم ربیع‏ المولود 1264، سومین مرحله شب دوشنبه هیجدهم رمضان‏ المبارک 1271 انجام گرفته است. از ویژگی های این وقفنامه، نگارش آن در کمال روانی و خالی بودن نثر آن از هرگونه تکلف و تعقید است. وقفنامه در حضور چند تن از علما از جمله آقا میرمحمدمهدی و مرحوم سید زین‏ العابدین فرزندان مرحوم سید تنظیم یافته و در پایان نسخه موجود، صحت و مطابقت آن با نسخه اصل، مورد تأیید سیدمؤمن فرزند دیگر مرحوم سید و نیز محمد شفیع خوئی قرار گرفته و به مهر آنان مزین گردیده است.
 
بنای مسجد سید هنرمندان زمان خود را سر شوق آورد و هر چه در چنته داشتند در طبق اخلاص نهادند و مسجدی در شأن اسلام ساختند و خلاء معماری را پر کردند. هنرمندان معمار در آن زمان توانستند معماری خوبی را برای مسجد پیش‌بینی و طراحی کنند و هنرمندان دیگری توانستند پیکر این مسجد را با نمای زیبایی بیارایند و ادامه آن‌ را تا امروز به دست هنرمندان زمان بسپارند. از این رو مسجد سید توانست معماری سنتی گذشته ایران را با دوره معاصر پیوند دهد. چه بزرگانی که در این مسجد به منبر رفتند و به هدایت مردم پرداختند. مسجد سید اصفهان با هنرهای نهفته در خود از بناهایی است که به دست توانای حجت‌الاسلام حاج سید محمدباقر گیلانی(شفتی) در زمانی که معماری ایران افول کرده بود و دوره فترت را می‌گذراند بنا گردید. حجه الاسلام شفتی با این کار خود در محله بیدآباد آرامشی بین قلب‌ها به وجود آورد و هرج و مرج را از شهر اصفهان زدود. او اتحاد و انفاق را در میان مردم رواج داد و در این مسجد به تعلیم و تعلم پرداخت./
12168/135/10

https://www.imna.ir/news/256033/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF%DB%8C-%DA%A9%D9%87-%D8%A2%D8%B1%D8%A7%D9%85%D8%B4-%D8%B1%D8%A7-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D8%B5%D9%81%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%AF