***************...امنیت دفاعی شهر و پایداری شهری...**************

منتشر شده در ایثار پرس 

دکتر سید جواد هاشمی فشارکی

http://www.isarpress.ir/?p=6547

گروه : ادبیات پایداری / صفحه اول / ویژه

پ

• شناسه : 6547
• 12 شهریور 1400 - 6:19

امنیت دفاعی شهر و پایداری شهری

مهدی شیروانلو – دکتر سید جواد هاشمی فشارکی

5. چکیده

 ایمنی و امنیت ازدیرباز تاکنون در برنامه ریزی و مدیریت سکونت گاههای شهری مورد توجه بوده است. با نگاهی به ساختار وها فضای سیاسی موجود و پارادایم نظامی در فضاهای شهری لازم به نظر میرسد تا در بستر نگاهی جامع،اقدامات سیستم دفاع غیرعامل مورد توجه قرار گیرد تا افزایش توان و اقتدار نظام و کاهش آسیب پذیر ها ی کالبدی و انسانی از تجاوزات احتمالی، امکان وقوع یابد. در این میان، پدافند غیرعامل را نیز مجموعه اقدامات غیرمسلحانهای میدانند که موجب کاهش آسیب پذیر ها ی نیروی انسانی، ساختمان و تأسیسات شهری وتجهیزات و شریان های شهری و منطقه ای در مقابل عملیات خصمانه و مخرب دشمن میگردد. در این راستا،بررسی پدافند غیرعامل و تحقق یکپارچگی، شناسایی عوامل مؤثر بر یکپارچگی و تفرق در مدیریت شهری وپدافند غیرعامل ضروری است. مدیران شهری در بحث پدافند غیرعامل بایستی به گونهای تلاش نمایند تاآمادگی لازم در جهت کاهش خسارات جانی و مالی به مقابله سریع و بهبود اوضاع تا سطح وضعیت عادی درسطح شهر در هنگام اضطرار فراهم آید.

 

5. بیان مسأله

به طور کلی، فلسفه شکل گیری شهرها (زندگی دسته جمعی) عامـل دفـاع بـوده اسـت. یکـی ازشاخصهای مکان یابی شهرها نیز در ایران باستان عامل دفاع بوده که شـهرها را در بلنـدیهـا،پایکوهها، کنار رودخانه ها، زیرزمین و... مکان یابی میکردند تا در مقابل تهاجمات دشمن بتوان از آن دفاع کردمدیریت شهری )مفهومی چند وجهی( بـه صـورت امـری پیچیـده و امـری چنـد نقشـی وچندبخشی میباشد. (Kamran and Hosseini, 2012: 302)

  هزاره سوم سرآغاز تحولات فراوان است که بازنگری و تغییر در فرایند و ساختار مدیریت شهری را الزامی مـیکنـد. فراینـدهایی مانند جهانی شدن، فرایند دموکراسی خواهی جوامع، گرایش نظریه های توسعه دولـت محـور وگرایش به حکمرانی خوب و رویکرد پدافندی در مدیریت شهری.امروزه هدف قرار گرفتن شهرها به منظور تضعیف روحیه و وارد آوردن صدمات اقتصـادی و از هم گسیختگی نظام اجتماعی انجام میگیرد.

برنامه ریزی کاربری اراضی شهری از مهمترین برنامه هایی است که میتواند در ایجاد محیط امن و پایدار در شهرها مؤثر واقع شود، کاهش آسیب پذیری کاربریها شهری و مدیریت بهینـه بحران در جهت تقلیل میزان خسارات با بهره گیری از رویکردهـای جدیـد مـدیریت بحـران ازقبیل پدافند غیرعامل از مهمترین اهدافی است که امروزه برنامه ریزان و مدیران شهری در صدداجرای آن در کلانشهرها میباشند.

مکان یابی کاربریها و فعالیتها در شهرها از مهم تـرین ویژگـیهـای پدافنـد غیرعامـل درمبحث مدیریت میباشددرتحلیل های فضایی، مکان یابی، تحلیل شبکه، اندازه گیری مسافت ...ونقش مهم و کلیدی در پدافند غیرعامل داردشهرها محل تجمع نیروی انسانی بوده و بیشتر مراکز تصمیم گیری سیاسی، اداری و نظامی،سرمایه های مالی و معنوی در شهرها مستقر میباشـد و بـه واسـطه برخـورداری از امکانـات وخدمات رفاهی و معیشتی و همچنین حلقه ارتباطی و کانون انسجام منطقه ای نقش پشـتیبانی وبسیار مؤثری در هدایت و اداره جنگ و مدیریت عملیات مدیریت و پدافندی بر عهـده دارنـد

که این مدیریت پدافند غیرعامل از طریق مدیریت شهری امکانپذیر میباشد.ساختار هر شهری تحت تأثیر نوع و میزان روابطی قرار میگیـرد کـه بـا محـیط طبیعـی یـامصنوعی پیرامونی یا خارج از پهنه شهری دارد. در واقع شـهر در شـبکه یـا سلسـله مراتبـی ازروابط کالبدی، عملکردی با محیط پیرامونی قرار گرفته است و هر نوع بررسی دفـاع، سیاسـی،اقتصادی، اجتماعی و... شهر در رابطه با منطقه معنا مییابد.در شهرهای دوره تاریخی، دوره اسلامی )خندق در زمان پیامبر اکرم( و بعد از آن اقـدامات پدافندی در شهرها به کار میگرفته شده که که دژ، شارستان، ربض و رباط از جمله نمونه هـای آن میباشد(. 38-فصلنامه ژئوپلیتیک ـ سال دهم، شماره دوم)

 

5. مقدمه

انسانها از آغاز آفرینش تاکنون همواره با انواع آسیبها، جنگها و تهاجم ها و بلایا روبروبوده و از اینرو آسیبهای جانی و مالی زیادی به آنها وارد شده است به. همین دلیل جوامع مختلف پیوسته به دنبال کشف و ابداع راه حلهایی بوده و هستند تا بتوانند آسیبهای ناشی ازحوادث غیرمترقبه و جنگها را به گونهای کنترل نموده یا به حداقل رسانند و در واقع حوادث و بحرانها را مدیریت نمایند. به طور کلی بحرانها به دو دسته تقسیم میشو ند

 1- بحرانهای طبیعی: مانند سیل، زلزله، دریا لرزه، طوفانهای سهمگین، بهمن، گردباد و...

2- بحرانهای غیرطبیعی: یا بحرانهای انسان ساخت مانند جنگ، بحرانهای ناشی از فناوری،بحرانهای سیاسی، انفجار صنایع شیمیایی، آلودگی هوا، آتش سوزیها و... در حوزه حوادث غیرطبیعی مثل جنگها و تهدیدات ضرورت دفاع برای هر کشوری بسیار جدی و مهم است.

دفاع شامل دو بخش عمده دفاع عامل و دفاع (پدافند) غیرعامل میشود. در دفاع عامل تمام طرحریزیها و اقدامات دفاعی مستلزم به کارگیری سلاح و تجهیزات جنگی است و در دفاع غیرعامل برنامه ها و اقدامات موجب کاهش آسیب پذیریها و افزایش پایداری و خدمات وهوشیاری مردم در مقابل تهدیدات است. بنابراین جهت نیل به اهداف پدافند غیرعامل درکشور با توجه به موقعیت خاص جغرافیایی و ژئوپلیتیکی ایران، بسیج کردن، آمادگی و آگاهی مردم در زندگی آنها بسیار حائز اهمیت است. شهرها به عنوان مراکز ثقل فعالیتهای اجتماعی،اداری- مدیریتی، اقتصادی – مالی، تولیدی و در واقع مراکز ثقل، سیستم، پیکره و کالبد کشورمیباشند.

لزوم دفاع غیرعامل در شهرها این الزام را در مدیریت شهری پدید می آورد که مدیران شهری با اجرای ضوابط و مقررات، کنترل و هدایت برنامه ریزیها ونگاه جامع دفاعی به شهرها در برابر تهدیدات، در پی کاهش آسیب پذیری و خسارت جانی ومالی در شهرها باشند

توسعه پایدار موکول به محیط ایمن و پایدار مـیباشـد، ایمنـی در برابـر سـوانح طبیعـی وغیرطبیعی و هرگونه خطری که جان انسان را تهدید میکند، از الزامات برنامه ریـزی فضـایی ومکانی است. اگر امنیت انسان و فعالیتهای او در طرحهای منطقه ای از جمله آمایش سـرزمین مدنظر قرار نگیرد، نه تنها پایداری و بی ثباتی اصلی ترین خطر تهدید فیزیکی و عملکردی فضـامیشود، بلکه عدم رعایت عوامل دفاعی و امنیتی و ایمنی در مکانیابی شهرهای جدید، باعـث آسیب پذیری قابل توجهی در شهرها، صنایع، سدها، نیروگاهها و زیرساختهای کلیدی خواهدشد اساسی ترین و کلی ترین طرحی که برای دفاع از شهر در برابـر هـر نـوع تهدیـدی مطـرح است، طرح آمایش سرزمین است؛ چرا که اساسی ترین مؤلفه های این طرح رابطه بین انسانهـا،فضا و فعالیتهای آنان است که به تثبیت و پایداری توسعه هم می انجامد و در واقع علاوه بـرمحتوای نظامی و سیاسی دفاع در مقیاس شـهری، ملـی و منطقـه ای، دفـاع از موجودیـتهـای تثبیت یافته فضا نیز مورد استفاده است.

شهر ایمن، شهری است که در آن محـیط زیسـت متناسـب، مصـونیت و ایمنـی در مقابـل خطرهای طبیعی و اجتماعی، تناسب ابعاد و مقیاسها بـا زنـدگی و کـار کلیـه سـاکنان وجـودداشته باشد.

. سـازگاری شکل و عملکرد در شبکه های معابر عمومی، محلهای تجمع عمـومی و مکـانهـا، ابنیـه هـا وساختمانها به پدیده انطباق مناسب معنا می بخشد و ایـن درسـت حسـاس تـرین نکتـه در امـرطراحی فضاهای شهری مناسب با قوانین پدافند غیرعامل برای همه شـهروندان اسـت و بـویژه حفظ جان و اموال شهروندان بیشتر مورد توجـه مـیباشـد.

در یـک شـهر بـا رویکـرد پدافنـدغیرعامل، ابعاد اصلی نظامهای دسترسی مطابق با الگوهـای پدافنـد غیرعامـل و بحـرانهـا بـااستانداردها زمان دفاع رعایت شده است  (www.SID.ir Archive of SID)    

5. تعاریف واژه ها واصطلاحات

تعریف شهر و منشأ پیدایش شهر:بدلیل ماهیت مبهم و پیچیده شهر تا کنون تعاریف بسیار زیادی از شهر مطرح شده است.

تعریف شهر : ترکیب عوامل طبیعی ، اجتماعی و محیط های ساخته شده توسط انسان که در آن جمعیت متخصص ساکن است.

مکانی برای اسکان گروهی انسان‌ها و محل فعالیت آن‌ها ، عام ترین تعریف شهر به شمار می رود.

در بسیاری از تعاریف شهر دو عامل عمده تجارت و خدمات را از ارکان اصلی شهرهای پیشرفته می دانند و جمعیت را نادیده می گیرند.

منظور از شهر ، منطقه جغرافیایی است که دارای جمعیت مشخصی بوده و تراکم جمعیت در آن وجود داشته و افراد در آن به امور غیر کشاورزی اشتغال داشته باشند.

شهرها مکان های تمرکز یافته ای هستند که انواع فعالیت ها و مشاغل در آن ها به صورت مراکز اجتماعی و تجاری متمرکز شده اند تا نواحی اطراف از آن بهره¬ مند شوند.

•           ساده¬ ترین الگوی شهر که گویای تمرکز یافتگی فعالیت ، جمعیت و مشاغل است به شکل دایره ای است با هسته ¬ای از فعالیت ها در مرکز، که محله های مسکونی پیرامون آن هسته را فرا گرفته اند.(سایتhttp://fekrebozorg.ir آموزشی شهرسازی / تعریف شهر و منشأ پیدایش شهر | مقالات آموزشی شهرسازی)

به منظور تعریف شهر ، می¬ توان از جنبه های مختلف آن را مورد بررسی قرار داد:

•           تعریف شهر از منظر اقتصاد : شهر محلی است که غالب فعالیت های آن صنعت و خدمات باشد.

•           تعریف شهر از منظر جمعیت : بر اساس استانداردهای جمعیتی کشورهای مختلف متفاوت است. مثلا در ایالات متحده ۲۵۰۰ نفر

•           تعریف شهر از منظر مساحت: گاهی شهر را بر اساس مساحتی که دارد می توان تعریف کرد.

•           تعریف شهر از منظر فرهنگ: زبان ، ویژگی های رفتاری مشترک و … می تواند مبین وجود یک شهر باشد.

•           تعریف شهر از منظر سازمان سیاسی ، اداری : در روستاها چارچوب سازمان یافته سیاسی ، اداری موجود نیست ولی در شهر می توان آن را یافت.

•           تعریف شهر از منظر معیار کالبدی: شهر جایی است که از یک نظم در طراحی و کالبد تبعیت می کند.

•           تعریف شهر از منظر تکنولوژی : معیاری است که بر اساس آن شهر را محل تبلور تکنولوژی می دانند.

•           تعریف شهر از منظر اکولوژی (زیست بوم): شهر محصول تلاش انسان جهت غلبه بر محیط طبیعی است.

•           تعریف شهر از منظر جامعه شناسی: شهر ، مکان کنش¬ های اجتماعی در ابعاد مختلف برای گروه های اجتماعی است      (سایتhttp://fekrebozorg.ir آموزشی شهرسازی / تعریف شهر و منشأ پیدایش شهر | مقالات آموزشی شهرسازی)

 

5. تعریف شهر انواع و ویژگیهای آن :

در تعریف شهر بر مواردی نظیر تعداد جمعیت، نوع فعالیت های اقتصادی، حوزه اداری و موارد دیگری اشاره شده است لیکن در بعد جهانی برای شناخت شهر از روستا بیشتر بر تعداد جمعیت تاکید شده است.با توجه به کم وکاستیهای مربوط به تعاریف شهر، تاکید بر نقش شهر (نوع کارکرد) بهتر ما را در شناخت شهر و تمایز قائل شدن بین آن و روستا هدایت می کند. بدین معنی که در شهر ها نقشهایی وجود دارد که روستاها فاقد آن هستند. بنابراین در شناخت شهر به دو کارکرد بیشتر توجه می شود؛ یکی اینکه شهرها کارکرد غیر کشاورزی دارند و دوم اینکه اغلب شهر ها به تولید کالا و بیش از آن به مبادله کالا می پردازند؛ یعنی اینکه فعالیت های غیر کشاورزی بر اقتصاد شهر غلبه دارد.. https://article.tebyan.net

با توجه به موارد ذکر شده، در برخی کشورها در شناخت شهر از روستا کارکردهای اقتصادی به همراه میزان جمعیت اساس کار قرار می گیرد. بنابراین تاکید بر یک عامل در شناخت شهر کفایت نمیکند..

در طول تاریخ شناخت شهر از طریق کارکرد آن از اعتبار سیاسی و حکومتی برخوردار بوده است بویژه که از ابتدای پیدایش شهرها، شهر با نقشهای اداری-سیاسی و مذهبی شناخته می شد بنابراین اولین شهرها دارای نقش اداری-سیاسی بوده اند. لیکن امروز، شهرها دارای کارکردهای متنوعی بویژه کارکردهای اقتصادی-صنعتی و خدماتی-خدمات رسانی می باشند..

با توجه به توضیحات بالا، آیا می توان گفت که خوب شهرها می توانند در اندازه های گوناگون شکل بگیرند؛ کوچک، متوسط، بزرگ و بسیار بزرگ؟ بله این درست است لیکن بطور علمی ما چه انواعی از شهرها را داریم؟ شهر، شهرک، متروپلیس یا مادر شهر، مگالاپلیس یا کلان شهرها کدامند و دارای چه ویژگیهایی هستند؟از دو جنبه می توان به انواع شهر ها پرداخت. یکی از بعد کارکردی (فعالیت و نقش) و دیگر از بعد اندازه ( کوچک و بزرگ بودن)، از نظر اول با توجه به نوع فعالیت شهرها، به دسته بندی کلی شهر ها می پردازیم و از نظر دوم تقسیم بندی معمولا با توجه به جمعیت شهر انجام می شود. البته جمعیت شهر خود تا حدودی بیانگر تنوع و تعداد فعالیت های حاکم بر شهر و همچنین حیطه نفوذ و وسعت شهر خواهد بود.

الف) کارکرد و نقش؛تقسیم بندی شهرها با توجه به محیط بوجود آمده بر اساس فعالیتی که سایر فعالیت های شهر را تحت شعاع خود قرار داده و شهر بر اساس آن نوع فعالیت خاص شناخته می شود: مانند شهرهای فستیوال و کنگره ای، شهرهای فرهنگی، شهرهای مذهبی و زیارتگاهی، شهرهای درمانی و آسایشگاهی، برف شهرها، شهرهای بازنشستگان، شهرهای صنعتی، شهرهای تجاری، شهرهای اداری-سیاسی، شهرهای صنعتی-خدماتی و ... .بنابراین در این دیدگاه شهر ها بر نوع فعالیت غالب طبقه بندی می شوند که هر شهر با توجه به فعالیت و کشش جمعیتی خود، اندازه و وسعت خاص خود را خواهد داشت.

ب) اندازه و وسعت:در این دیدگاه عامل جمعیت در تقسیم بندی شهر ها نقش مهمی را بازی می کند چرا که در این دیدگاه شهر ها از کوچکترین به بزرگترین تقسیم بندی می شوند و شهر کوچک یا بزرگ در وهله اول بیانگر جمعیت کم یا زیاد خود می باشد. که البته این جمعیت خود بیانگر سطح فعالیتها، حیطه نفوذ شهر و ... می باشد. البته در تعریف سطح جمعیتی و مرز تعریف شده بین انواع شهرها توافق کلی وجود ندارد. بطور مثال حداقل جمعیت برای شهر محسوب شدن در ژاپن ۳۰۰۰۰ نفر، در نروژ، ایسلند، و سوئد ۲۰۰۰ نفر، در نیجریه ۲۰۰۰۰ نفر و در ایران در حال حاضر ۱۰۰۰۰ نفر می باشد.

خوب در اینجا با توجه به شرایط کشورمان انواع شهر ها را با توجه با اندازه آن بیان می کنیم.

▪ (بازار شهر)؛ ۱۰-۵ هزار نفر جمعیت. (( عملکرد: دهستانی))

( روستا-شهر)؛ ۲۵-۱۰ هزار نفر جمعیت. ( عملکرد: بخش)

▪ (شهر کوچک)؛ ۵۰-۲۵ هزار نفر جمعیت. ( عملکرد: شهرستان))

▪ (شهر متوسط کوچک)؛ ۱۰۰-۵۰ هزار نفر جمعیت. ( عملکرد: شهرستان))

▪ ( شهر متوسط)؛ ۲۵۰-۱۰۰ هزار نفر جمعیت. ( عملکرد: ناحیه ای)

▪ (شهر بزرگ میانی)؛ ۵۰۰-۲۵۰ هزار نفر جمعیت. ( عملکرد: استانی))

▪ ( شهر بزرگ)؛ ۱۰۰۰-۵۰۰ ؛ هزار نفر جمعیت. ( عملکرد: منطقه ای)

▪ (کلان شهر) (متروپل)؛ ۵/۲-۱ میلیون نفر جمعیت. ( عملکرد: کلان منطقه ای))

▪ ( کلان شهر) (متروپل ملی)؛ ۵/۲ میلیون نفر جمعیت و بیشتر.( عملکرد: ملی) https://article.tebyan.net

توسعه فیزیکی

الف)کالبد شهر:در ادبیات طراحی شهری، واژه شکل(فرم) شهر را می توان مترادف کالبد شهر دانست(میر مقتدایی و طالبی، 4182 .)کوین لینچ در کتاب سیمای شهرفرم شهررا بصورت  «مظاهر جسمی و رویت پذیر شهر »تعریف کرده است. درکتاب تئوری شکل خوب شهر این مفهوم اینگونه مطرح می شود:«شکل مجتمع زیستی که معمولا به نام محیط زیست کالبدی خوانده شده است، به طور کلی به مفهوم الگوی فضایی عناصر کالبدی بزرگ، بی حرکت و دائمی در شهر نظیر:ساختمانها،خیابانها،تجهیزات،تپه ها،رودخانه هاوشایدهم درختان باشد(لینچ8 ،4184 .)ایشان در نهایت  «توزیع فضایی زمانی عملیات انسانی و عناصر فیزیکی که زمینه عملیات است، به اضافه فقط آن مقدار از نهادهای اجتماعی و رفتارهای روانی که بطور مستقیم با توزیع فضایی-زمانی فوق در ارتباط بوده و در مقیاس کل مجتمع زیستی دارای اهمیت را بعنوان حیطه انتخابی خود درنظرگرفته است.کالبدشهرابعادفیزیکی شهرنشینی است باتاکیدبرنوع ساختمانها،شاهراهها،فضاهای باز،میادین ونمای ساختمانهاوخیابانها،البته بالحاظ ابعادمحیطی،اقتصادی وفرهنگی-اجتماعی این عناصر.

ب) توسعه شهری:درک فرایند توسعه شهری در برنامه ریزی توسعه شهری و مدیریت توسعه شهری پایدار نقش تعیین کننده ای دارد(چنگو مسر4،2001).تاریخ شهرسازی و روند شهرنشینی نیز نشان از آن دارد که گسترش شهر در ابعاد کالبدی و سایر مواردِ وابسته به توسعه شهری به واسطه ضرورت های علمی باعث بروز روش ها و ابتکارات عمدتا مبتنی بر ازمون و خطا شده اند، که حاصل نوعی ابهام و تناقض نظری و عملی در تصمیم سازی و تصمیم گیری برای شهرها بوده است (بمانیان و محمودی نژاد،4187.)پرداختن  به  نظریات  توسعه  شهری  هر  چند  در  حوزه  گسترش  شهر  تعمیم  و  توصیف  می  یابد،یادآورتفاوتماهویبینواژگان گسترش، توسعه و پیشرفت است، که هر کدام معانی متفاوتی به ذهن متبادر می کنند. در مسایل شهری، رشد شهری و توسعه شهری عمدتا با هم یکی فرض می شوند در منابع شهرسازی به کلمات و اصطلاحات متعددی بر می خوریم که مهم ترین آن ها عبارتند از: گسترش،  گسترش  فیزیکی  گسترش  کالبدی،  گسترش  شهری،  گسترش  مکانی  ،گسترش  مکان  های  شهری،  توسعه  محدوده  های شهری  توسعه  فیزیکی،توسعه  کالبدی،  توسعه  شهری،  توسعه  مکانی،  توسعه  کان  های  شهری،  رشد  شهری،  رشد  محدوده  های شهریو...( بمانیان و محمودی نژاد،4187)

 

5. شهرسازی دفاعی در ایران باستان

چهره کالبدی و ساخت فضایی شار پارسی، تبلور بارز و روشن روابط حاکم بر جامعه پارسی روزگاران کهن است. چهره ای که شارهای 17پس از خود را آماده کرده و شهر-قدرت و شهر-معبد را با استقرارچهار طبقه ممتاز اجتماعی یعنی اشرافیت دودمانی، مغان و روحانیون، اشرافیت دهقانی، بازرگانان و پیشه وران در آن معنا می بخشد. این چهره از دیدگاه ریخت شناسی شهری از فضاهای زیر ترکیب شده است.

-1دژ حکومتی: مجموعه ای مرکب از کاخ ها، معابد، دیوان ها، تأسیسات نظامی و اداری، ذخایر وانبارهای آذوقه بوده است. این دژ در بااهمیتترین نقطه سوق-الجیشی شهر قرار می گرفته و با دیوارهایسترگ و محکم محافظت می شده است. در صورت نبود عوارض طبیعی، صفحه هایی مصنوعی برایاستقرار چنین دژی برپا می شده است. دژ مظهر دولت پارسی و مظهر قدرت، وحدت و یگانگی است. هریک از عناصر متشکله بنا بر اهمیت خود با دیواری جدا می گشته است.

-2شار میانی: مجموعه ای مرکب از محلات خاص برای استقرار طبقات ممتاز با خانه هایی کم وبیش مشابه، بازاری در میان و همه محصور در دیواری سنگین با دروازه هایی برای ورود و خروج به شار میانی.

-3شار بیرونی: مجموعه ای مرکب از محلات و خانه ها، بازارها، باغات و مزارع پراکنده در سطحی وسیع بوده است. این مجموعه معمولا بهوسیله حصارهای طبیعی، کوه، تپه، رودخانه، جنگل و غیره ازفضای بیرون خود جدا می گشته است. شار بیرونی محل استقرار اکثریت جامعه شهری آن روزگاران بوده است که به علت در دسترس نبودن اطلاعات دقیق نمی توان حکمی قطعی از چگونگی سکنی گزینی وسازمان فضایی آن جامعه صادر کرد. ولی شواهدی کم وبیش گواه بر آن هستند که استفاده وسیع از آجر، خشت و گل رایج بوده و شاید فضایی شبیه به روستاهای کنونی یعنی روستاهایی نسبتا بزرگ قابل تصورباشد

. ظهور دولت ساسانی، که اولینحرکت جامعه شهری برای رسیدن به قدرت بود. ضربه های عمده را بر شیوه های تولید و زیست دودمانی و ایلی وارد ساخت و اشرافیت دودمانی عملا از طبقات اجتماعی حذف شد و در مقابل نظام کاستی حاکم گشت. شهر همچنان مکان استقرار طبقات برتر اجتماعی مانند موبدان و مغان، جنگاوران و سپاهان ،دبیران و پزشکان و دهقانان بود و طیف عظیم مردم چون پیشهوران ، بازرگانان، صاحبان حرف و امثالآنان در خارج از چهارچوب این طبقات واقع بودند و به تبع آن در خارج از دیوارهای شار زندگی میکردند.شار ساسانی، همچون شار پارسی در دولت هخامنشی، بر مبنای باورهای دینی و متأثر از مقوله جهانبینی ساخته می شد. شهر معمولا به حصاری ختم میگردید که چهار دروازه به چهارسوی عالم داشته باشد،که خود یادآور جهات اربعه و عناصر اربعه بود. شار ساسانی به شکل شطرنج و گاهی به شکل جانوران ساخته میشد. به عنوان مثال، شهر شوش مانند باز، شوشتر مانند اسب، طراحی شده بود. سازمان فضایی کالبدی شار ساسانی در سبک پارتی مانند شار اشکانی بود و دژ حکومتی، شار میانی و شار بیرونی راشامل میشد، که شار بیرونی محل استقرار مردمی بود که در چهار طبقه ممتاز ساسانی جای نمی گرفتندو در دولت ساسانی نقشی نداشتند.

اما نکته قابل توجه در خصوص ریختشناسی شهرهای ساسانی، برجسته شدن نقش بازار و میدان بود.عنصر بازار، در مقیاسی که اکنون از آن داریم، کالبد پیدا میکرد و شکلدهنده محلات و ستون فقرات شهر بود. میدان نیز مکانی بود که بازارها بدان منتهی می شد و محل بررسی اعلام فرمان های دولت بود، که البته نقشی متفاوت با آگورا و فوروم داشت. «فوروم» در رم و «آگورا» در آتن میادینی بوده اند که نقش غالب آنها اجتماعی، فرهنگی و تفریحی بوده است. در این میدانها مردم به دور یکدیگر جمع می شدند و جشن-ها و مسابقات متعددی را بر پا میکردند.

 در سازمان فضایی جدید ساسانی، دفاع از کشور به شهرهای سرحدی واگذار شدند که کاملا از دیدگاه نظامی تجهیز یافته بودند. شهرهای سرزمین میانی نقش حفاظت و حراست از شبکه های آمدوشد جاده ای را بر عهده گرفته و شهرهای سرزمین درونی عملا به کار تولید می پرداختند. هر سه گروه از این شهرها عملا همان مفهوم کهن شار را معنا می بخشند. هر سه گروه محل گردهمایی و وحدت اجتماعی سه جامعه ایلی، روستایی و شهری بوده اند و بدین ترتیب، شار پارتی در دولت ساسانی نیز در مفهوم منطقه ای به ایفای نقش می پردازد؛ با این تفاوت عمده که شار ساسانی به عنوان نماینده دولت عملا صاحب همه منابع تولیدی خود و اطراف خویش نیز می باشد.

چهره کالبدی شار پارتی در دولت ساسانی، کم وبیش توسط تاریخ نگاران دوران اولیه اسلامی ترسیم شده است. بافت کالبدی و سازمان فضایی این شار، الگویی بود که در شهرهای اولیه دوران بعد از اسلام نیز مورد استفاده قرار می گرفت. شهرهای ایرانی عهد ساسانی بهویژه شهرهایی که در دوران قباد ساخته شدند با شهرهای ایرانی دوره اسلامی بسیار شباهت داشته اند. در این شهرها، کهن دژی با باروهاکنگره دار، بخش نظامی شهر را تشکیل می داد. قسمت اساسی شهر در گرداگرد کهن دژ شکل میگرفت که شارستان نامیده می شد. بازارها در درون دیوارهای شارستان و گاهی در بیرون آن بودند که در دوره اسلامی، ربض خوانده می شد و گاهی نیز دیوار دومی گرداگرد آن می کشیدند.

این توصیف از چهره کالبدی و سازمان فضایی شار ساسانی نشان می دهد که در این مورد نیز دولت ساسانی خود را به ساخت وساز کهن دولت هخامنشی رجوع داده است. شار دوره ساسانی مکان استقرارچهار طبقه ممتاز اجتماعی است و چون شارهای پیش از خود هم شهر-قدرت است و هم شهر-معبد. (انجمن علمی پدافند غیرعامل کشور ؛ نوبت اول، مهرماه 1389 )

5. نظریه های ملی توسعه شهری:

 در  مورد  شهرهای  ایران  باید  گفت:  رشد  بیرویه و ناموزن شهر  در  حاشیه  موجب  تقابل  مسائل  اجتماعی-اقتصادی  و  مکانی برای تمایزات و تبعیضات اجتماعی برای شهرهای امروز ایران است. روشن نبودن مفاهیم برنامه ریزی در مورد بافت های فرسوده درون شهری در ایران و مشخص نبودن با بافت های قدیمی شهر، مسائل حفظ و نگهداری، مرمت نوسازی، بهسازی، و خلاصه مشخص نبودن برنامه ریزی و اجرای آن در بافت های قدیمی موجب مهاجرت جمعیت و تغییر ساختار جمعیتی و اجتماعی در آن ها و در نهایت سبب رکود و بی رونقی هر چه بیشتر بافت های قدیمی شده است (حبیبی، 4167 :1-24.)یداله فرید در بررسی های نظریه پیوندی شهر را مطرح ساخت. او پیوند اراضی اطراف و هسته های آغازین شهرهای ایران و پیوند روستاها با شهر را در توسعه فیزیکی و شکل گیری ساختار اکولوژیکی شهر موثر می داند. رشد جمعیت ناشی از مهاجرت های روستاییان و شهرهای کوچکبه شهرهای بزرگ منطقه و جا به جایی های جمعیتی در شهر را موجب تغییر و تحولات ساختارهای اقتصادی و اجتماعی در شهر می داند (فرید، 4171 :429-460.

شهرهای امن و ناامن جهان

. جزئیات گزارش سال ۲۰۱۹ «مرسر» - نهاد بررسی‌کننده کیفیت زندگی شهرهای منتخب دنیا - نشان می‌دهد از بین ۲۳۱ شهر، دمشق ناامن‌ترین شهر جهان است و در اروپا و آمریکا نیز به ترتیب مسکو و کاراکاس لقب ناامن‌ترین شهر را پیدا کرده‌اند. لوکزامبورگ امن‌ترین‌ منطقه شهری دنیا اعلام شده است. «مرسر» پس از آن شاخص امنیت شهرها را در گزارش سالانه کیفیت زندگی اضافه کرد که شرکت‌های بین‌المللی برای توسعه کسب‌و‌کار خود در دنیا این شاخص را مورد توجه قرار دادند.

شهرهای امن و ناامن جهان

رتبه‌بندی ۲۳۱ شهر جهان با تراز «کیفیت زندگی» که همه ساله توسط نهاد «مرسر» انجام می‌شود، در آخرین نمونه که برای سال ۲۰۱۹ است، علاوه بر اعلام همیشگی شهرهای برتر، از سه اتفاق بزرگ خبر می‌دهد. اوایل هفته جاری گزارش سال ۲۰۱۹ «مرسر» از رتبه شهرهای مختلف جهان در «کیفیت زندگی» منتشر شد که بر اساس آن، وین برای دهمین سال پیاپی، با کیفیت‌ترین شهر دنیا برای زندگی معرفی شد.اما جزئیات این گزارش نشان می‌دهد: سهم اروپا در فهرست شهرهای باکیفیت به مراتب بیشتر از آمریکا است ضمن آنکه، غالب شهرهایی از آمریکا که همه ساله مورد بررسی و آزمون «مرسر» قرار می‌گیرند، در سال ۲۰۱۹ دچار تنزل رتبه شده‌اند. نتیجه این بررسی مشخص می‌کند: کیفیت زندگی در شهرهای اروپایی بهتر از آمریکا است. در اتفاق دوم، امسال نهاد «مرسر» علاوه بر پارامترهای ده‌گانه سنجش شاخص «کیفیت زندگی»، از شاخص دیگری برای رتبه‌بندی شهرهای جهان نیز استفاده کرده است. «مرسر» هدف از انتشار چنین گزارش‌هایی را تهیه «راهنمای سرمایه‌گذاری و تاسیس دفاتر نمایندگی» برای شرکت‌های بین‌المللی که به دنبال توسعه جهانی کسب و کارهای خود هستند، اعلام کرده است.

 

شرکت‌های بین‌المللی اخیرا «امنیت شهرها» را به‌عنوان یک شاخص مهم برای انتخاب محل توسعه جدید کار خود در دنیا، مبنا قرار داده‌اند و معتقدند: یک شهر علاوه بر اینکه باید از مطلوبیت بالای سکونتی در جهت تضمین «محیط مناسب فعالیت کارکنان و سلامت فردی آنها» برخوردار باشد لازم است ایمنی و امنیت نیروی کار سازمانی را نیز برای شرکت تا حد لازم تامین کند. «مرسر» در پی این رویکرد جدید شرکت‌های بین‌المللی، شهرهای مورد سنجش را هم به لحاظ کیفیت زندگی و هم از بابت «امنیت شهری و ایمنی شهروندانش» رتبه‌بندی کرده است. جزئیات این رده‌بندی حاکی است: شهرهای اروپایی در هر دو شاخص، به نوعی صدرنشین فهرست هستند. اما دمشق ناامن‌ترین شهر هم در منطقه و هم در کل جهان معرفی شده است و مسکو نیز کمترین درجه امنیت را در بین شهرهای اروپایی دارا است. اتفاق سومی که می‌شود در جزئیات گزارش ۲۰۱۹ «مرسر» ردیابی کرد سقوط ۹ پله‌ای رتبه کاراکاس –پایتخت ونزوئلا- در کیفیت زندگی است. کاراکاس از بین ۲۳۱ شهر، در جایگاه ۲۲۲ قرار گرفته و بی‌ثباتی سیاسی و اقتصادی علت آن اعلام شده است.

ابرهای تیره تنش‌های تجاری و موج‌های پوپولیستی بر محیط اقتصادی جهان سایه انداخته است. در کنار سیاست‌های پولی انقباضی و نوساناتی که بازارهای جهانی را متزلزل کرده است، کسب‌وکارهای بین‌المللی برای پیشبرد فعالیت‌های خود در خارج از مرزها تحت فشار هستند. در این رابطه بیست‌ویکمین نظرسنجی کیفیت زندگی «مرسر» نشان می‌دهد بسیاری از شهرهای جهان هنوز نیز محیطی جذاب برای کسب‌وکارها پیشنهاد می‌کنند. بهترین معیار این تشخیص، وضعیت «کیفیت زندگی» است که رکن اصلی جذابیت شهرها برای انجام کسب‌وکار و جابه‌جایی استعدادها به شمار می‌رود. به گزارش گروه اقتصاد بین‌الملل روزنامه دنیای اقتصاد، بر این اساس، در رتبه‌بندی امسال، تهران توانست به یک پله صعود نسبت به سال گذشته در رده ۱۹۹ باکیفیت‌ترین شهرهای جهان بایستد. در گزارش ۲۰۱۸ پایتخت ایران در رده ۲۰۰ از میان ۲۳۱ شهر قرار داشت.

 شهرهای باکیفیت برای زندگی

بر اساس نتایج این رتبه‌بندی، وین – پایتخت اتریش – برای دهمین سال پیاپی به‌عنوان شهر نخست، بهترین کیفیت زندگی را در میان تمام شهرهای جهان دارد. پس از این شهر، زوریخ – پایتخت سوئیس – در رده دوم این رتبه‌بندی قرار دارد. ونکوور کانادا با ایستادن در رده سوم، در ۱۰ سال اخیر بهترین شهر آمریکای شمالی در این رتبه‌بندی بوده است. مونیخ آلمان، آکلاند نیوزیلند، دوسلدورف آلمان، فرانکفورت آلمان، کپنهاگ دانمارک و در نهایت ژنو و بازل در سوئیس به ترتیب در رده‌های چهارم تا دهم این رتبه‌بندی جای دارند. سنگاپور در رده ۲۵، مونته‌ویدئو در رده ۷۸، پرت‌لوئیس در رده ۸۳ هر کدام وضعیت خود را به‌عنوان باکیفیت‌ترین شهرها برای زندگی به ترتیب در آسیا، آمریکای جنوبی و آفریقا حفظ کرده‌اند. بر اساس یافته‌های این گزارش بغداد – پایتخت عراق – گرچه همچنان در رده‌های انتهایی این رتبه‌بندی قرار دارد، اما امنیت و خدمات بهداشتی آن طی یک سال اخیر بهبود چشمگیر یافته است. هر چند به دنبال بی‌ثباتی‌های سیاسی و اقتصادی، استانداردهای زندگی در کاراکاس وخیم‌تر شده است.

ایلیا بونیک، شریک ارشد و رئیس بخش حرفه‌های کسب‌وکار «مرسر» در یادداشتی پیرامون این گزارش می‌نویسد: «ظرفیت‌های فیزیکی بخش جدایی‌ناپذیر فعالیت‌های برون‌مرزی بسیاری از شرکت‌های بین‌المللی است. با این حال سلامت فردی و حرفه‌ای اشخاص در جاهایی که این شرکت‌ها فعالیت می‌کنند، بسیار برای آنها حائز اهمیت است. شرکت‌هایی که به دنبال توسعه فعالیت‌های برون‌مرزی خود هستند، زمانی که تصمیم به تعیین بهترین مکان برای کارکنان و ادارات خود می‌گیرند، طیف گسترده‌ای از ملاحظات را مدنظر قرار می‌دهند. اولین عامل مهم برای آنها داده‌های مرتبط و قابل‌اتکا و معیارهای استانداردشده است که عنصر حیاتی برای تصمیم‌گیری‌های تعیین‌کننده کارفرمایان محسوب می‌شود، از تصمیم مکان استقرار ساختمان‌ها گرفته تا چگونگی توزیع نیروهای‌کار بین‌المللی، مسکن و پرداختی‌های آنها.»

نظرسنجی «مرسر»، یکی از جامع‌ترین و موثق‌ترین نمونه‌های خود در جهان است. این نظرسنجی هر ساله با هدف توانمندسازی شرکت‌های بین‌المللی و سایر سازمان‌ها برای کمک عادلانه به کارکنانی که در سطوح بین‌المللی به خدمت گرفته می‌شوند ارائه می‌شود. علاوه بر داده‌های ارزشمند کیفیت زندگی، نظرسنجی «مرسر» ارزیابی جامع از بیش از ۴۵۰ شهر جهانی ارائه کرده است که شامل رتبه‌بندی ۲۳۱ شهر می‌شود. در گزارش امسال، «مرسر» علاوه بر ارزیابی معمول خود، رتبه‌بندی جداگانه از ایمنی فردی ارائه کرده که معیاری برای ثبات داخلی، سطح جرائم، اجرای قوانین، محدودیت‌های ضد آزادی فردی، آزادی رسانه‌ها و روابط با سایر کشورها است. در این رتبه‌بندی‌ها، شهرهای اروپای غربی رده‌های نخست را قبضه کرده‌اند: لوکزامبورگ به‌عنوان ایمن‌ترین شهر جهان در رده نخست ایستاده و به دنبال آن، شهر هلسینکی – پایتخت فنلاند – و شهرهای سوئیسی بازل، برن و زوریخ به‌طور مشترک در رده دوم قرار دارند. بر اساس رتبه‌بندی ۲۰۱۹ ایمنی فردی «مرسر»، دمشق به‌عنوان ناایمن‌ترین شهر در رده انتهایی ۲۳۱ و بنگویی در جمهوری آفریقای مرکزی به‌عنوان دومین شهر ناامن جهان در جایگاه ۲۳۰ جای دارد.

اسلاگین پاراکاتیل، یکی از مدیران «مرسر» و مالک تولیدات جهانی بخش تحقیقات کیفیت زندگی این موسسه، در این رابطه می‌گوید:‌ «ایمنی شخصی طبق طیف گسترده‌ای از عوامل گزارش داده می‌شود و به‌عنوان معیاری از وضعیت شهرها و کشورها هر ساله تغییر می‌کند. این عوامل در تصمیم‌گیری شرکت‌های چندملیتی برای زمان فرستادن کارکنان به فعالیت‌های برون‌مرزی خود حیاتی است، به این خاطر که این شرکت‌ها هر گونه نگرانی درخصوص ایمنی شخصی کارکنان خارجی خود را مدنظر قرار می‌دهد، عاملی که می‌تواند اثرات قابل‌توجه بر هزینه برنامه‌های پرداختی بین‌المللی آنها داشته باشد. به منظور به‌روز ماندن وضعیت کیفیت زندگی در تمام نواحی که کارکنان به خدمت گرفته می‌شوند، شرکت‌ها به منظور تعیین هزینه پیامدهای تغییر استانداردهای زندگی، نیاز به اطلاعاتی دقیق و روش‌های هدفمند دارند.

 وضعیت شهرها در اروپا، آمریکا و خاورمیانه

بر اساس یافته‌های گزارش «مرسر» شهرهای اروپایی همچنان بالاترین کیفیت زندگی را در جهان دارا هستند. وین، زوریخ و مونیخ نه تنها رده‌های اول تا سوم این منطقه را به خود اختصاص داده‌اند، بلکه در سطح‌ جهانی نیز در رده‌های نخست قرار دارند. در ۲۰ شهری که بالاترین کیفیت زندگی را در جهان دارند، بیش از ۱۳ شهر اروپایی هستند. مهم‌ترین پایتخت‌های این قاره، برلین در رده ۱۳، پاریس در رده ۳۹ و لندن در رده ۴۱ در گزارش امسال جایگاه سال گذشته خود را حفظ کرده‌اند، در حالی که مادرید سه پله و رم یک پله در رتبه‌بندی امسال بالا آمده‌اند. در گزارش امسال، شهر مینسک – پایتخت بلاروس – با قرار گرفتن در رده ۱۸۸، تیرانا – پایتخت آلبانی – با قرار گرفتن در رده ۱۷۵ و سن‌پترزبورگ – دومین شهر بزرگ روسیه – با قرار گرفتن در رده ۱۷۴ پایین‌ترین کیفیت زندگی در اروپا را به خود اختصاص داده‌اند. هر چند سارایوو در پی کاهش جرائم توانست با سه پله ترقی در رده ۱۵۶ بایستد.

بر اساس گزارش «مرسر»، امن‌ترین شهر اروپا لوکزامبورگ است. پس از این شهر، بازل، برن، هلسینکی و زوریخ به‌طور مشترک در رده دوم امن‌ترین شهرهای اروپا قرار دارند. در این رتبه‌بندی مسکو با قرار گرفتن در رده ۲۰۰ و سن‌پترزبورگ با قرار گرفتن در رده ۱۹۷، ناامن‌ترین شهرهای اروپا لقب گرفته‌اند. نسبت به گزارش سال ۲۰۰۵، بروکسل در پی حملات تروریستی، بیشترین تنزل رتبه را در گزارش امسال داشته، در حالی که آتن یونان نیز تحت‌تاثیر روند کند بهبود نابسامانی‌های اقتصادی و سیاسی ناشی از بحران ۲۰۰۸، با روندی مشابه در رده ۱۰۲ قرار گرفته است.

در منطقه آمریکای شمالی، شهرهای کانادایی رتبه‌های بالای خود را در گزارش امسال حفظ کرده‌اند: ونکوور توانست در رتبه‌ سوم باکیفیت‌ترین شهرهای جهان برای زندگی بایستد و شهرهای تورنتو، مونترال، اوتاوا و کلگری در رتبه‌های برتر امن‌ترین شهرهای جهان ایستاده‌اند. تمام شهرهای آمریکایی که در گزارش امسال مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند، اما شاهد تنزل رتبه بوده‌اند. در میان این شهرها بیشترین تنزل را واشنگتن تجربه کرده و در رده ۵۳ قرار گرفته است. البته استثنای شهرهای آمریکایی نیویورک است که به خاطر تداوم کاهش نرخ جرم‌وجنایت توانسته با یک پله صعود در رده ۴۴ بایستد. در گزارش امسال، دیترویت با حفظ وضعیت سال گذشته خود به‌عنوان بی‌کیفیت‌ترین شهر آمریکا برای زندگی معرفی شده است. تداوم خشونت کارتل‌ها و نرخ بالای جرم‌وجنایت نیز موجب شده شهرهای مونتری و مکزیکوسیتی به ترتیب در رتبه‌های ۱۱۳ و ۱۲۹ قرار گیرند و مکزیک را در رده‌های انتهایی کیفیت زندگی جهان قرار دهند.

در آمریکای جنوبی، مونته‌ویدئو – پایتخت اروگوئه – با قرار گرفتن در رده ۷۸ بهترین کیفیت زندگی را دارد. در طرف مقابل، تداوم بی‌ثباتی‌ها منجر شده کاراکاس – پایتخت ونزوئلا – در رتبه‌بندی کیفیت زندگی ۹ پله و در رتبه‌بندی امنیت ۴۸ پله سقوط کند و به ترتیب در رده‌های ۲۰۲ و ۲۲۲ جهان بایستد و ناامن‌ترین شهر آمریکا لقب گیرد.  در رتبه‌بندی ۲۰۱۹ «مرسر»، دوبی با قرار گرفتن در رده ۷۴ همچون سال گذشته به‌عنوان باکیفیت‌ترین شهر منطقه خاورمیانه برای زندگی معرفی شده است. دومین شهر باکیفیت این منطقه نیز از کشور امارات است که در رده ۷۸ رتبه‌بندی ایستاده است. در طرف مقابل صنعا و بغداد به ترتیب با قرار گرفتن در رده‌های ۲۲۹ و ۲۳۱ بی‌کیفیت‌ترین شهرهای خاورمیانه برای زندگی هستند. کاهش نرخ جرم‌وجنایت و عدم وقوع حوادث تروریستی نیز عواملی مثبتی بودند که صعود ۴ پله‌ای استانبول را در پی داشتند، شهری که در رتبه‌بندی امسال توانست در رده ۱۶۴ بایستد. از لحاظ امنیت نیز دوبی و ابوظبی امن‌‌ترین شهرهای خاورمیانه هستند، در حالی که دمشق با قرار گرفتن در رده ۲۳۱ این رتبه‌بندی چه در این منطقه و چه در سطح جهانی ناامن‌ترین شهر معرفی شده است.

مولفه های سنجش کیفیت زندگی

«مرسر» در این گزارش سالانه خود، «کیفیت زندگی» بیش از ۴۵۰ شهر جهان را بر اساس نظرسنجی ارزیابی می‌کند. شرایط زندگی در این شهرها بر مبنای ۳۹ عامل که در ۱۰ گروه کلی دسته‌بندی شده‌اند مورد بررسی قرار می‌گیرد. این ۱۰ گروه کلی به همراه عوامل زیرمجموعه آن عبارتند از: محیط‌ سیاسی و اجتماعی شامل عوامل ثبات سیاسی، جرم، اجرای قانون و...؛ ۲) محیط اقتصادی شامل عوامل قوانین و مقررات نرخ ارز و خدمات بانکداری؛ ۳) محیطی فرهنگی-اجتماعی شامل عوامل دسترسی رسانه‌ها، وضعیت سانسور و محدودیت‌ها در زمینه آزادی‌های فردی؛۴)شرایط پزشکی و سلامت شامل عوامل خدمات و عرضه پزشکی، بیما‌ری‌های عفونی، فاضلاب، منهدم ساختن زباله‌ها و آلودگی هوا؛ ۵) آموزش و مدارس شامل عوامل استانداردها و دسترسی به مدارس بین‌المللی؛ ۶) خدمات عمومی و حمل‌ونقل شامل عوامل برق، آب، حمل‌ونقل عمومی و ازدحام ترافیکی؛ ۷) سرگرمی شامل عوامل رستوران‌ها، تئاتر‌ها، سینماها و اماکن ورزشی و تفریحی؛ ۸) کالای مصرف‌کنندگان شامل عوامل دسترسی به کالای مصرفی روزانه، خوراکی‌ها و خودروها؛ ۹) مسکن شامل عوامل مسکن اجاره‌ای، اسباب خانوار و خدمات نگه‌داری و در نهایت ۱۰) محیط طبیعی شامل عوامل آب‌وهوا و بلایای طبیعی ثبت‌شده.  نمره‌دهی هر یک از این عوامل که بر مبنای اهمیت‌شان برای خارجی‌ها وزن می‌گیرند، امکان مقایسه هدفمند شهر‌به‌شهر را فراهم می‌سازد. نتیجه این فرآیند، محاسبه «شاخص کیفیت زندگی» است که به واسطه آن می‌توان تفاوت‌های میان هر دو مکان ارزیابی‌شده را مقایسه کرد. به منظور استفاده کارآمد از این شاخص‌ها، «مرسر» شبکه‌ای ایجاد کرده است که از طریق آن کاربران می‌توانند نتایج شاخص‌های کیفیت زندگی را به هم مرتبط سازند.( روزنامه دنیای اقتصادشماره روزنامه ۵۰۸۶شنبه ۲۷ دی ۱۳۹۹ 2جمادی الثانی ۱۴۴۲ | 16 January 2021 )

 

5. تعریف امنیت :

اَمنیَّت حالت فراغت نسبی از تهدید یا حمله یا آمادگی برای رویارویی با هر تهدید و حمله را گویند. امنیت از ضروری‌ترین نیازهای یک جامعه است. امنیت در گفتمان سلبی بر نبود خطر و تهدیدات استوار است؛ ولی امنیت در گفتمان ایجابی به تأمین و تضمین آسایش و آسودگی نظر دارد.مفهوم‌های مرتبط با امنیت در فارسی کلاسیک با واژه‌های زِنهار و زینهاری ادا می‌شد. امنیت از درون انسان نشات می‌گیرد و ارتباط وثیقی با ایمان دارد. هر گاه آدمی بتواند به مدیریت عقل خویش تعادل لازم را بین قوای درونی خود مانند غضب، شهوت و … برقرار کند انسان ایمنی است. انسان‌های ایمن جامعه ایمن و انسان‌های ناایمن جامعه نا ایمن را تشکیل می‌دهند. مفهوم امنیت از یک سو بسیط است بدین معنا که هر انسانی امنیت یا ناامنی را درک می‌کند؛ ولی از سوی دیگر پیچیده‌است و تعاریف متعدد و متنوعی از آن ارائه می‌شود. برای درک بهتر مفهوم امنیت، در مطالعات امنیتی تلاش می‌شود که این مفهوم را به اجزاء کوچکتر و قابل درک تری بشکنند. من جمله؛ تجزیه مفهوم امنیت به ارکان آن.

ارکان امنیت عبارتند از: مرجع امنیت، تهدید امنیت، تولید کننده امنیت، ابزار و روش تولید امنیت و بالاخره غایت امنیت. مهم‌ترین رکن امنیت مرجع امنیت است. مرجع امنیت ناظر بر این سؤال اساسی است: که امنیت چه کسی؟ یا چه چیزی؟

قسمت دیگری از شکستن مفهوم امنیت، برای درک بهتر مفهوم امنیت شکستن این مفهوم به سطوح امنیت است. این سطوح عبارتند از امنیت جهانی، امنیت بین‌المللی، امنیت منطقه ای، امنیت ملی، امنیت داخلی و خارجی، امنیت عمومی، امنیت اجتماعی و بالاخره امنیت فردی.

ابعاد امنیت نیز تلاشی برای فهم بهتر مفهوم امنیت است. این ابعاد امروزه شامل: نظامی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی- اجتماعی و بالاخره زیست‌محیطی است.( عامری هوشنگ، اصول روابط بین الملل، موسسه انتشارات آگاه تهران، 1370،)

گونه های امنیت :

امنیت را بسته به زمینه کاربرد می‌توان به چند گروه تقسیم نمود:

•           امنیت فردی: مرجع امنیت در امنیت فردی حق حیات، آزادی (محل زندگی، اعتقادات، شغل)، حق تأمین نیازهای ضروری، حق مالکیت و حفظ کرامت انسانی است. امنیت فردی بسیار به امنیت عمومی نزدیک است. تمایز امنیت فردی و عمومی را می‌توان در عامل تهدید آن را دریافت. امنیت فردی اغلب از طریق دولت‌ها نقض می‌شود در حالی که امنیت عمومی بیشتر از جانب سایر شهروندان آسیب می‌بیند.

•              امنیت عمومی: مرجع امنیت عمومی، جان، مال، آبرو و ناموس شهروندان به اعتبار شهروند بودنشان است. هر گاه جرم یا جنایتی علیه هریک از این ارزش‌های شهروندان اتفاق بیافتد امنیت عمومی آسیب دیده‌است. خواه این جرم از سوی سایر شهروندان باشد یا از سوی دولت اتفاق افتاده باشد. آسیبی که از سوی معارضین حکومت علیه کارگزاران حکومت وارد می‌شود، مانند ترور و … به این جهت که به اعتبار شهروند بودنشان نیست؛ از حوزه امنیت عمومی خارج است و در چارچوب امنیت داخلی تعریف می‌شود.

•              امنیت خانواده: به تفکرات و اقداماتی که اعضای یک خانواده در جهت حفظ آرامش روحی و سلامت جسمی خود در برابر مهاجمین اعم از مخاطراتی که به سبب حیوانات یا توسط انسان‌ها انجام می‌شود گفته می‌شود.

•           امنیت اجتماعی: مرجع امنیت اجتماعی، گروه اجتماعی است. گروه اجتماعی دو عنصر اساسی دارد که عبارتند از جمعیت گروه و هویت گروه. هر گاه تهدیدی علیه هریک از این دو عنصر اساسی که مقوم گروه اجتماعی هستند روی دهد امنیت اجتماعی به خطر افتاده‌است. نسل‌کشی، کوچ اجباری، سیاست‌هایی که نتایج آن کاهش یا متفرق شدن جمعیت یک گروه است؛ تهدیداتی هستند که جمعیت گروه را تهدید می‌کند. از سوی دیگر هر اقدامی که باعث شود فرهنگ، آداب و سنن و ارزش‌های گروه که هویت گروه را شکل می‌دهند آسیب ببیند تهدیدی علیه هویت گروه محسوب می‌شود. مانند ممنوعیت استفاده از زبان یا لباس بومی و امثال آن. موضوع امنیت اجتماعی اغلب گروه‌های مذهبی یا قومی هستند. اگر چه گروه‌های صنفی را نیز می‌توان موضوع امنیت اجتماعی قلمداد کرد؛ ولی احزاب سیاسی کاملاً از حوزهٔ امنیت اجتماعی خارج هستند و بیشتر موضوع بعد سیاسی امنیت ملی یا امنیت داخلی هستند.

•           امنیت داخلی: به نظر می‌رسد امنیت داخلی بیش‌تر بر اساس یک تقسیم‌بندی جغرافیایی تعریف می‌شود. به گفته باری بوزان امنیت داخلی بر اساس معیار جغرافیایی، در نقطه مقابل امنیت خارجی تعریف شده‌است و بر این مبنا همه موضوعاتی را که در قلمرو ملی قرار دارند شامل می‌شود. امنیت داخلی و خارجی را سطوحی از امنیت ملی نیز می‌دانند. با این نگاه درحالی‌که امنیت خارجی معطوف به تهدیدهای ناشی از کشورهای رقیب یا دشمن است؛ امنیت داخلی مربوط به براندازی و چالش از جانب گروه‌هایی است که اقتدار دولت را نپذیرفته‌اند. در امنیت‌داخلی، آسیب‌پذیری‌ها ناشی از نقاط ضعف مزمنی است که ساختار، امکانات و توانایی‌های موجود قادر به پاسخ‌گویی به آن‌ها نباشد. در تعریف امنیت داخلی دو رویکرد انفعالی و ایجابی قابل تمیز است با رویکرد اول، ولفرز و کسانی که مثل او می‌اندیشند امنیت داخلی را نبود اجبار، نبود خطر خارجی، رفع نیازمندی‌های خارجی یا ترکیبی از آن‌ها می‌دانند که تحصیل آن رسالت دولت می‌باشد. اما رویکرد دوم که به صاحب‌نظرانی چون رابرت ماندل منتسب است امنیت داخلی را به احساس رضایت و اطمینان خاطر تعریف می‌کند. درنتیجه بی‌تردید امنیت‌داخلی بخشی از امنیت ملی است که کم‌وبیش با موجودیت‌های داخلی سروکار دارد و عمدتاً در بر گیرنده امنیت حاکمیت است. مرجع امنیت داخلی اغلب حکومت، یا به تعبیر دقیق‌تر هسته مرکزی حاکمیت تلقی می‌شود. پلیس و نهادهای اطلاعاتی در تأمین امنیت داخلی نقش کلیدی دارند. گرچه نمی‌توان کارکرد ارتش، در شرایط بحرانی، که تهدید امنیت داخلی ریشه‌های خارجی دارد را نادیده گرفت. ارتش می‌تواند کارکرد منفی نیز داشته‌باشد، به‌ویژه در کشورهای غیردموکراتیک که با دفاع از حاکمیت ممکن است مرزهای امنیت فردی و امنیت اجتماعی را نیز درنوردد. ایفای چنین نقشی می‌تواند علیه امنیت ملی و به تبع آن امنیت داخلی ارزیابی شود. این کارکرد منفی از طرف پلیس و نهادهای اطلاعاتی نیز دور از ذهن نیست.

•           امنیت ملی: حالتی است که ملتی فارغ از تهدید از دست دادن تمام یا بخشی از جمعیت، دارایی، یا خاک خود به سر برد. امروزه، کمابیش در همه کشورها نوعی پلیس سیاسی یا امنیتی وجود دارد که مقصود از آن بنا بر فرض، جلوگیری از نفوذ عوامل محرک و ویرانگر و جاسوس به داخل کشور و سرکوبی کسانی که از راه‌های غیرقانونی تهدیدکننده نظم سیاسی موجود به‌شمار می‌آیند. هرچه نظامی تمامیت‌خواه‌تر باشد قدرت پلیس سیاسی و شدت و خشونت آن در آن نظام بیشتر است. این گونه نظام‌های سیاسی که مجالی برای مخالفت علنی و قانونی نمی‌گذارند، مخالفان یا دشمنان خود را همواره به نام «دشمنان امنیت ملی» یا نام‌های دیگر سرکوب می‌کنند. (تاملی نظری در امنیت اجتماعی با تاکید بر گونه های امنیت-منیژه نویدنیا1385-53تا92)

5. ویژگی های امنیت ملی

•           الف) نسبی بودن امنیت: در جهان امروز دستیابی به امنیت مطلق ناممکن است زیرا قدرت که مبنای تحصیل امنیت است، متغیر، متفاوت و نسبی است.

•           ب) ذهنی بودن امنیت: اصولا احساس امنیت یا عدم امنیت، یک برداشت و امر ذهنی است که ریشه در اعتقادات و باورهای فرهنگی، مذهبی و ملی مردم و رهبران یک کشور دارد، برایند این باورها و اعتقادات باعث می شود که یک ملت یا رهبران آن، کشوری را دشمن و کشورر دیگری را دوست تلقی کنند.

•           ج) تجزیه ناپذیربودن امنیت: امنیت در مقابله با حاکمیت و استقلال یک کشور رابطه مستقیم دارد یعنی اگر در شهر یا استانی از یک کشور جنگ داخلی یا ناامنی پیدا شود، نمی توان ادعا کرد چون دیگر شهرها آرام می باشند، امنیت به هم نخورده است. https://www.sid.ir

  مولفه های امنیت ملی

•           تمامی کشورها درسیاست داخلی و خارجی اشان و نیز افراد، گروه ها و احزاب موجود در کشورها بدون توجه به سلایق، اختلاف فردی، گروهی،طبقاتی، سیاسی و اجتماعی در خصوص چهار مولفه مشروح زیر اتفاق نظر دارند:

•           الف) حفظ جان مردم

•           ب) حفظ تمامیت ارضی

•           ج) حفظ سیستم های اقتصادی و سیاسی

•           د) حفظ استقلال و حاکمیت کشور

•           امنیت منطقه‌ای: هنگامی که یک کشور اطراف کشور دیگری را مورد حمله و تهاجم قرار می‌دهد در این صورت امنیت منطقه‌ای آن کشور به هم خورده‌است.

•           امنیت بین‌الملل: حالتی است که در آن قدرت‌ها در حالت تعادل و بدون دست‌یازی به قلمرو یکدیگر به سر برند و وضع موجود در خطر نیفتد. هرگاه یکی از قدرت‌ها از محدوده خود پا فراتر گذارد، از لحاظ قدرت (و یا قدرت‌های) مخالف، امنیت بین‌المللی «در خطر افتاده‌است».

•              امنیت سایبری: با ظهور فضای (دنیای) سایبری، کاربران یا همان شهروندان سایبری نیاز به احساس امنیت در فضای سایبری برای انجام امور خود دارند که این امنیت ابتدا با افزایش سطح آگاهی و دانش خود کاربران و سپس با کمک شرکت‌های امنیتی و مراجع قانونی و پلیس‌های سایبری فراهم می‌شود.

•           سایر حوزه های امنیت شامل امنیت اقتصادی ، امنیت فرهنگی ، امنیت روانی ؛   امنیت ملی ؛  امنیت فرامحلی ؛  امنیت شهری ، امنیت بهداشتی و امنیت شبکه‌های اینترنتی  می باشد (  نقد نظریه امنیت ملی سید جواد طاهایی سال پنجم بهار ۱۳۹۲ شماره ۱)

امنیت از نظر پدآفند غیر عامل :

؛امروزه کارشناسان و صاحب نظران براین عقیده اند که بهترین ، جامع ترین و کم هزینه ترین راه مقاوم سازی هر کشور و جامعه ای در برابر تهدیدات خارجی استفاده از پدافند غیرعامل است.

پدافند غیر عامل از دیرباز توسط انسان ها مورد استفاده قرار می گرفته است. انسان های نخستین برای حفاظت جان خود در برابر خطرات و تهدیدات، بلایای طبیعی و حتی در امان ماندن از حیوانات وحشی از پدافند غیر عامل استفاده می کردند. امروزه اما با رشد تکنولوژی ، تجهیزات و فناوری های روز و استفاده ازسلاح های مخرب هسته ای، بیولوژیکی، میکروبی و ... و تشدید جنگ های منطقه ای و فرامنطقه ای و تهدید قدرت های استکباری، ضرورت و اهمیت بهره گیری از پدافند غیر عامل به منظورعدم آسیب پذیری کشور در برابر هرگونه نا امنی، دو چندان شده است.

مجمع تشخیص مصلحت نظام در راستای سیاست های کلی نظام در سند چشم انداز 20 ساله کشور، پدافند غیر عامل را به شرح ذیل تعریف نموده است:« مجموع اقدام های غیر مسلحانه ای که موجب افزایش بازدارندگی، کاهش آسیب پذیری، تداوم فعالیت های ضروری، ارتقا پایداری ملی و تسهیل میریت بحران در مقابل تهدید ها و اقدام های نظامی دشمن می شود.»

پدافند غیر عامل موضوعی کلان و فراگیر و مرتبط با عرصه های متنوع مالی، اقتصادی، تولیدی، صنعتی، ارتباطات و فناوری، اطلاعات، رسانه ها، انرژی، امنیت غذایی، زیست، حمل و نقل، دفاعی و... می باشد.

در واقع پدافند غیرعامل همان دفاع از شهر یا کشور بدون استفاده از تجهیزات نظامی به منظور کاهش آسیب پذیری )به ویژه اماکن حیاتی و مهم(، تسهیل مدیریت و پایداری زیرساخت ها و مدیریت جامعه در شرایط بحران است. (نقش پدافند غیر عامل در امنیت1393-دانشگاه علمی شهید چمران اهواز https://civilica.com)

تعریف پدافند غیر عامل : به مجموعه اقداماتی اطلاق می‌گردد که به کارگیری جنگ افزارو تسلیحات نیاز ندارد و با اجرای آن می‌توان از وارد شدن خسارات مالی به تجهیزات و تاسیسات حیاتی و حساس و مهم نظامی و غیرنظامی و تلفات انسانی جلوگیری نموده و یا میزان خسارات و تلفات ناشی از حملات و بمباران های هوایی موشکی دشمن را به حداقل ممکن کاهش داد.( موحدی‏ نیا ۱۳۸۶، ص ۳) (Passive Defense)

دفاع عامل :  به کارگیری تاکیکهای عملیاتی و نظامی دردفاع، سامانه های راداری، ماهوارهای،مخابراتی و موشک .هابه کارگیری سلاح و تجهیزات جنگی(Active Defense)

اقدامات دفاع غیرعامل در حوزه امنیت ملی

اقدامات دفاع غیرعامل در سطوح نظامی و غیرنظامی، نقش موثر و اجتناب ناپذیری در هریک از مولفه های امنیت ملی به شرح زیر ایفا می کند.

 

 

مولفه های امنیت ملی و دفاع غیرعامل در حوزه امنیت شهری
مولفه های امنیت ملی	تاثیرات اقدامات دفاع غیرعامل
حفظ جان مردم در مقابل تهدیدات شهری	کاهش تلفات جمعیت نظامی و غیرنظامی شهرها در برابر تهدیدات و حملات نظامی دشمن به عنوان با ارزش ترین سرمایه ها
حفظ کالبد شهر وتوان رزم آن	تقویت توان رزمی و دفاعی نیروهای مسلح و بالا بردن آستانه مقاومت درشهرها و ایجاد بازدارندگی
حفظ سیستم های اقتصادی و سیاسی در شهرها	کاهش آسیب پذیری و خسارات تاسیسات، تجهیزات و نیروی انسانی مراکز حیاتی، حساس و مهم اقتصادی، سیاسی، ارتباطی، تولیدی و ... در جهت استمرار خدمات و عملیات
حفظ استقلال و حاکمیت کشوردر سطح عمده	حفظ مراکز عمده عدایت و رهبری سیاسی و نظامی، اجتماعی، زیرساخت های حیاتی و حساس و مهم در برابر تهدیدات آشکار و نهان دشمنان از جمله عوامل اساسی در حفظ استقلال و حاکمیت کشور می باشد.

 

اصول کلی پدافند غیر عامل

مکان یابی: برابر اصل مکان یابی حتی الامکان بایستی از ایجاد تاسیسات حیاتی و حساس در دشت های مسطح یا نسبتاً هموار اجتناب کرد زیرا تاسیسات احداث شده در چنین محلی هایی را نمی توان از دید دشمن مخفی نگه داشت.

تمرکز زدایی: برابر این اصل کلیه منابع حیاتی، تاسیسات حساس انبار ها و سیلوهای مواد سوختی ؛غذائی و مهمات را در مکانهای مختلف و دور از هم و در نهایت در مکانهائی که در دید کامل قرار نداشته باشند احداث نموده و یا جا به جا نمائیم.

استحکامات: به سازه های موقتی اطلاق می شود که با توجه به شرایط و امکانات و میزان اهمیت و آسیب پذیری نقاط حیاتی و حساس در محل های مناسب و اطراف تاسیسات ایجاد می گردند تا مانع اصابت مستقیم موشک بمب، توبخانه ، خمپاره و یا ترکش این مهمات به تاسیسات و یا تجهیزات گردیده و اثرات ترکش و انفجار را به طور نسبی خنثی نمایند.

پوشش: یک اقدام موقتی است که با بالا رفتن شدت تهدید و احتمال حمله هوایی موشکی انجام شده و تا زمانی که احتمال حمله وجود دارد ادامه می یابد.

پراکندگی: یکی از مباحث مهم پدافند غیرعامل محسوب می گردد که در کاهش خسارت ناشی از ایراد ضربه تخریبی دشمن بسیار موثر است.

تفرقه: جداسازی بخشی یا بخش هایی از تجهیزات، قطعات یدکی مواد و سایر وسائل و انتقال آنها به محلی غیر از محل استقرار دائمی و نجات آنها از تاثیر یک حمله هوایی موشکی احتمالی است.

استتار: به معنای ندیدن دشمن یا مشابه سازی هدف با محیط اطراف خود می باشد. دراستتار محیط اطراف را دستکاری نکرده و تنها خود را هماهنگ با آن می کنیم.

اختفا: به معنای دیده نشدن یا مخفی شدن در مقابل دید دشمن مطرح می شود.

فریب: عبارت است از انحراف افکار و اطلاعات دشمن به گونه ای که استنباط فرماندهان دشمن از عملیات ما غلط بوده و نتوانند به درستی نیات و عملیات های آینده ما را پیش بینی نمایند. (جزوه آموزشی پدافند غیرعاملویژه کارکنان دانشگاه علوم پزشکی تبریز)

نگاه سایر کشورها به موضوع پدافند غیر عامل

کشورهایی مثل سوئیس، سوئد و .... سمبل پدافند غیرعامل محسوب می‌شوند، این کشورها در حالیکه هیچ گونه تهدیدی ندارند، اما آینده‌نگری می‌کنند. سوئیس کشور بی‌طرف است ولی پدافند غیرعامل و دفاع غیرنظامی قوی دارد، به طوری‌که بعضی از دانشگاه‌ها و بیمارستان‌های این کشور در زیر کوه ساخته شده‌اند و تمامی برج‌های مسکونی بزرگ دارای پناهگاه هستند، این پناهگاه‌ها در برابر حملات میکروبی، شیمیایی و هسته‌ای مقاومند. در چین شهری زیرزمینی ساخته شده که گنجایش 2 میلیون نفر را دارد.

در کشور کره شمالی هم که با تهدید آمریکا روبرو است پدافند غیرعامل به صورت گسترده ای مورد استفاده قرار می گیرد، معابر مترو و ایستگاه های زیرزمینی شهر پیونگ یانگ در عمق 90 تا 105 متری زمین احداث شده اند، بسیاری از کارخانجات صنایع نظامی در تونل های بزرگ استقرار یافته اند و هواپیماهای نظامی پس از فرود می توانند در تونل های حفر شده مخفی شوند.

وقتی سئوال می شودکه کشور شما با سیاست‌های بی‌طرفانه خود چرا پیگیر چنین مواردی است؟ در جواب می گویند: هیچ کس آینده را تضمین نمی‌کند، اگر ‌بخواهیم همیشه در صلح بمانیم باید زیر ساختهای این چنینی را مدام تقویت کنیم . اسکندری، ندا و بنی هاشمی، سیدمحمد،1394،پدافند غیرعامل و تأثیر آن بر امنیت شهری،هفتمین کنفرانس بین المللی مدیریت جامع بحران،تهران،،،https://civilica.com/doc/427782

وظایف دستگاه‌ها در قبال پدافند غیر عامل

بر اساس بند (ج) ماده 121 لایحه برنامه ششم توسعه کل کشور که در تاریخ بیستم دی ماه 1395 به تصویب نمایندگان مجلس شورای اسلامی رسیده است، کلیه دستگاه های اجرایی ملزم به رعایت سیاست های پدافند غیر عامل و انجام اقدامات زیر می باشند:

1- اجرای کامل پدافند غیر عامل برای کلیه مراکز حیاتی و حساس کشور بر اساس طرح مصوب کمیته دائمی پدافند غیر عامل مبتنی بر گسترش هوشمندانه و مصون‌سازی آنان و تصویب در مراجع قانونی کل

2- تهیه و تدوین طرح های ایمن سازی و حفاظت از مراکز مهم کشور و به اجرا درآوردن آنها پس از تصویب کمیته دائمی پدافند غیر عامل از منابع دستگاه مربوطه و مراجع قانونی آن

3- تهیه پیوست پدافند غیر عامل برای طرح های حساس جدید کشور و الزام به رعایت و اجرای آنها پس از تصویب کمیته دائمی پدافند غیر عامل از منابع دستگاه مربوطه  اسکندری، ندا و بنی هاشمی، سیدمحمد،1394،پدافند غیرعامل و تأثیر آن بر امنیت شهری،هفتمین کنفرانس بین المللی مدیریت جامع بحران،تهران،،،https://civilica.com/doc/427782

تحلیل پدافند غیرعامل در مناطق شهری

شهرها به علت بافت فشرده و جمعیت متراکم و شبکه های متنوع شهری، معمولاً در جنگها دربرابر تهاجم های زمینی و هوایی به عنوان یک مانع محسوب میگردند و از طرفی هم خواسته ویا ناخواسته جنگها به سمت شهرها سوق پیدا کرده و بعضاً باعث تلفات بـالای غیرنظامیـان وخسارت زیادی به شهرها میگردد. از دیدگاه نظامی، جنگهای شهری یکی از دشوارترین مدل جنگها میباشد چرا که امکان مقاومت در شهرها به علت بافت مسکونی فشـرده بـالا رفتـه واستفاده از سلاحهای مختلف بسته و کاربرد آنها محدود میباشد و از طرفـی امکـان جابجـایی نیروهای نظامی در شهر و همچنین هدایت آنها بسیار مشکل میباشـد و ممکـن اسـت تلفـات دشمن را نیز در این شرایط افزایش دهد.

پدافند غیرعامل شهر جزئی از دستورالعمل اجرایی با هدف تداوم فعالیتهای ضروری شهرو شهروندان و نیز افزایش میزان پایداری، ایمنی، امنیت، قدرت مقابله با تهدیـدات و اقـدامات نظامی دشمن با به کارگیری ظرفیتهای مدیریت شهری، مردم و فرمانده دفاع غیرنظـامی شـهرمی باشد.

الزامات پدافند غیرعامل در حوزه مدیریت شهری بدینگونه میباشد

، از وظایف مهم وکلان مدیران شهری (شهرداران، شورای شهر، مشاوران و برنامهریزان شهری) امکان اداره شـهر

در وضعیت فوق العاده اضطراری جنگ میباشد به گونه ای که بایستی تلاش نمایند بـا آمـادگی لازم در جهت کاهش خسارات جانی و مالی به مقابله سریع و بهبود اوضاع تا سـطح وضـعیت عادی اقدام نمایند. بدیهی است به منظور این آمادگی لازم اسـت قبـل از وقـوع، کلیـه تـدابیر واقدامات و پیش بینی های لازم صورت پذیرفته باشد تا در زمان وقـوع، قابلیـت بهـره بـرداری ومدیریت مطلوب شهری میسر گردد. که اهم آن شامل موارد زیر میباشد:

          فراهم سازی زیرساختهای شهری جهت تأمین خدمات مورد نیاز شهروندان؛

          آمادگی مدیران شهری جهت مدیریت خدمات رسانی بی وقفه به شهروندان؛

          تبیین شرح وظایف کلیه بخشها جهت خدمات رسانی در شرایط بحرانی و انجام

          آموزشهای لازم؛

          امکان بهره مندی از ذخایر و منابع اضطراری پیش بینی ؛شده

          تأمین و تسهیل خدمات ضروری شهری و شهروندان؛

          انجام مانورهای دوره ای به منظور تمرین و کسب آمادگی لازم.

اهداف پدافند غیرعامل در شهرها

          کاهش آسیب پذیری زیرساخت های اساسی در برابر تهدیدات 

          تسهیل مدیریت بحران در       زیرساختها در برابر تهدیدات 

          تضمین تداوم چرخه خدمات ضروری مردم  

          آسیب ناپذیری حوزه اداره مردم 

          پایدارسازی زیرساختهای سایبری 

          حفاظت از مردم در برابر تهدید 

          تأمین نیازمندیهای اساسی مردم   

          میسرسازی جابجائی جمعیت شهرها به حومه و بالعکس 

          اطلاع رسانی به موقع و شفاف و مداوم مردم در شرایط تهدید 

          اسکندری، ندا و بنی هاشمی، سیدمحمد،1394،پدافند غیرعامل و تأثیر آن بر امنیت شهری،هفتمین کنفرانس بین المللی مدیریت جامع بحران،تهران،،،https://civilica.com/doc/427782

مدیریت شهری متناسب با دفاع غیرعامل 

با عنایت به اهمیت مؤلفه های مدیریت شـهری و  اثـرات آن در کـاهش خسـارات و صـدمات تأسیسات، تجهیزات و نیروی انسانی، در ادامه نوشتار سعی شده است که مؤلفه های یاد شده از قبیل ساختار منطقه، ساختار شهر، بافت شهر، فرم شـهر، کـاربری اراضـی شـهری متناسـب بـاپدافند غیرعامل بررسی شود:

ساختار هر شهر تحت تأثیر نوع و میزان روابطی قـرار مـیگیـرد  کـه بـا محـیط طبیعـی یـامصنوعی پیرامونی یا خارج از پهنه شهری دارد. در واقع شـهر در شـبکه یـا سلسـله مراتبـی ازروابط کالبدی، عملکردی با محیط پیرامونی قرار گرفته است و هر نوع بررسی دفاعی، سیاسی ،اقتصادی، اجتماعی و... شهر در ارتباط با منطقه معنا مییابد. 

تقسیمات کالبدی شهر، مانند کوی، محله، ناحیه، برزن و منطقه، تک مرکزی یا چند مرکزی بودن (تک هسته یا چند هسته ای) و... نیز وجوه دیگری از ساختار شهر محسوب میشوند کـه هر یک به لحاظ مقابله در برابر حوادث دارای استعداد خاص خود است. مثلاً در سـاختار تـک مرکزی شهر و تمرکز امکانات اقتصادی و انسانی در یک قسمت از شهر نسـبت بـه شـهرهای دارای چند مرکز، امکان آسیب پذیری بیشتر می شـود . مقـررات ملـی سـاختمان (ضـوابط فنـی،اجرایی و حقوقی)، عملیات ساختمانی، بهره برداری از ساختمانها، سطوح عملکـرد سـاختمان سازهای و غیرسازهای(قابلیت خدمت رسانی، قابلیت استفاده بی وقفه، ایمنی جانی، آسـتانه فـروریزش)، شکل ساختمان، فضاهای امن و پناهگاه، ساختمانهای کلیدی و حیـاتی سـازمانهـا - نهادها و تأسیسات حیاتی صنعتی و خدماتی (مراکز تصـمیم گیـری، اقتصـادی، نظـامی، مراکـزحیاتی مخابرات و غیره)، استفاده بی وقفه و بارگذاری مجدد ساختمانها، نوع کارکرد، آسـایش و ایمنی در ساختار شهری و پدافند عامل بسیار تأثیرگذار میباشد اسکندری، ندا و بنی هاشمی، سیدمحمد،1394،پدافند غیرعامل و تأثیر آن بر امنیت شهری،هفتمین کنفرانس بین المللی مدیریت جامع بحران،تهران،،،https://civilica.com/doc/427782

مدیریت و توسعه شهری  براساس اصول پدافند غیرعامل  

تاکنون توسعه شهرها بر اساس اصول پدافند غیرعامل احداث اجرا نشده است بـه همـین دلیـل مشکلات مختلفی که هم اکنون در شهرها می بینیم که ضروری است برای آنها تدبیرهایی اتخـاذگردد که در ادامه به برخی از آنها اشاره می شود: 

          پدافند غیرعامل و مهندسی شهر 

          پدافند غیرعامل و شریانهای حیاتی شهر 

          نقش حمل و نقل شهری در پدافند غیرعامل 

          سازه های آبی شهر و پدافند غیرعامل 

          پدافند غیرعامل و بناهای تاریخی 

          پدافند غیرعامل و سازه های خاص 

          نقش سیستمهای از راه دور(GPS ،GIS) در پدافند غیرعامل 

          پدافند غیرعامل و ملاحظات معماری 

          بررسی وتحلیل وضعیت موجود صنایع شهری 

          استحکامات و سازه های امن 

          پدافند غیرعامل، طراحی و اجرای پناهگاه های چند عملکردی 

          مدیریت بحران شهری و کارکرد دستگاههای مسئول 

          معماری پدافند غیرعامل پایدار مبتنی بر طراحی هوشمند در حفاظت ابنیه  

          مقایسه تطبیقی مطالعات پدافند غیرعامل و مدیریت بحران شهر 

          روش اولویت دهی اقدامات شهری پدافند غیرعامل 

          *نقش سازه های جاذب انرژی و استفاده از نانو تکنولوژی در طراحی های پدافندغیرعامل 

          پراکندگی عناصر کالبدی شهر 

پراکندگی عناصر کالبدی یکی از مباحث مهم پدافند غیرعامل محسوب  میگردد که در کاهش خسارت ناشی از ایراد ضربه تخریبی دشمن (تهدید کننده) بسیار مؤثر است و به عکس در صورتی که دشمن (تهدید کننده) در مراحل تهاجمی خود پیش از شناسایی حضور و با بازشناسی به مرحله نشانه روی و اصابت دست یابد، تمرکز عناصر کالبدی و حساس مجموعه مورد تهاجم موجب می گردد. عملیات تهاجمی با حجم کمتر و متمرکز، میتواند بیشترین تخریب را به جا بگذارد.

ایجاد  مجتمع های عظیم صنعتی، تأسیسات بندری وسیع، نیروگاههای بزرگ و غیره در کشور که ممکن است، مورد حمله هوایی یا زمینی دشمن(تهدید کننده) قرار گیرد به صلاح نیست. 

در مورد مراکز موجود لازم است، مطالعات لازم صورت گرفته و در صورت امکان  طرحهایی جهت انتقال تدریجی آنها به نقاط مختلف کشور تهیه شود تا با رعایت اصول پراکندگی در  محل های جدید مستقر گردند.  

دسته بندی مراکز حیاتی، حساس و مهم شهری در ارتباط با پدافند غیرعامل با رویکرد مدیریت شهری
نمونه نوع مکانها و فضاها (عملکرد و فعالیت)	نام مراکز دارای اهمیت و اولویت در پدافند غیرعامل
فرمانداری ،شهرداری، بیمارستان، بازار، مخابرات و ساختمان نیروی انتظامی	مراکز حیاتی
پمپ بنزین شهری، شبکه های انتقال برق آب و گاز و پلها	مراکز حساس
جایگاه CNG، پارک، بازار، زندان	مراکز مهم

 

  مراکز حیاتیVital Centers ، مراکزی هستند که در صورت انهدام کل یا قسمتی از آنها موجب بروز بحران، آسیب و صدمات جدی و  مخاطره آمیز در نظام سیاسی، هدایت، کنترل و فرماندهی، تولیدی و اقتصادی ،پشتیبانی، ارتباطی و مواصلاتی، اجتماعی، دفاعی با سطح تأثیرگذار سراسری در کشور گردد.  

مراکز حساسCritical Centers ، مراکزی هستند که در صورت انهدام کل یا قسمتی از آنها، موجب بروز بحران، آسیب و صدمات قابل توجه در نظام سیاسی، هدایت، کنترل و فرماندهی، تولیدی و اقتصادی، پشتیبانی ،ارتباطی و مواصلاتی، دفاعی با سطح تأثیرگذاری منطقه ای در کشور گردد.  

 مراکز مهم  Important Center، مراکزی هستند که در صورت انهدام کل یا قسمتی از آنها، موجب بروز آسیب و صدمات محدود در نظام سیاسی، هدایت، کنترل و فرماندهی، تولیدی و اقتصادی، پشتیبانی، ارتباطی و مواصلاتی، اجتماعی، دفاعی با سطح تأثیرگذاری محلی در کشور گردد. اسکندری، ندا و بنی هاشمی، سیدمحمد،1394،پدافند غیرعامل و تأثیر آن بر امنیت شهری،هفتمین کنفرانس بین المللی مدیریت جامع بحران،تهران،،،https://civilica.com/doc/427782

 اشتباهات مدیران در حوزه تصمیم گیری در فرآیند شهرسازی

          هر بار که سخن از غلط بودن برخی اقدامات شهرسازی مدیران و تصمیم گیران شهری می شود، با سیل عظیمی از پاسخ از طرف این عزیزان مواجه می شویم که می گویند:" اشکال از رفتار نادرست شهروندان است نه اقدامات شهرسازی."

          این بزرگواران همواره مصداق هایی را در اثبات این جمله بیان می کنند. بعنوان مثال، وقتی بتدریج ناکارآمدی " نهضت بزرگراه سازی" برای حل مشکل ترافیک در شهر های کوچک و بزرگ کشور نمایان می شود، این مدیران همه ی مشکل را به فرهنگ پایین رانندگی شهروندان مرتبط می کنند.

          یا وقتی از آنها می خواهید که بودجه های میلیاردی عمرانی شهر خود را به جای اینکه صرف ساخت یک " تقاطع غیرهمسطح"برای کاهش ترافیک خودرو کنند به ساخت یک مسیر مخصوص دوچرخه در یک معبر اختصاص دهند، بلافاصله پاسخ می دهند که در فلان نقطه از فلان شهر مسیر دوچرخه سواری ایجاد شده ولی شهروندان از آن استفاده نمی کنند.

          وقتی به آنها گوشزد می شود که اقدام به تعریض یک خیابان همواره بر بهسازی پیاده رو ها اولویت ندارد، فریاد می زنند که در فلان نقطه از شهر که پیاده رو ساخته ایم شهروندان پیاده روی نمی کنند. و یا وقتی به آنها یادآوری می کنید که احداث "مجتمع های مسکونی جدید" با فاصله زیاد از شهر سلامت شهروندان را تهدید می کند، بی محابا بر شما می تازند و مقصر سلامت شهروندان  را تنها رفتار نامناسب آنها در "مصرف بی رویه ی نمک" و "عدم تحرک بدنی "می دانند.

          خلاصه گویا عبارت"رفتار نامناسب شهروندان" پناهگاه مطمئنی برای برخی مدیران و تصمیم گیران شهری کشور شده است که هر گاه عواقب تصمیمات شهرسازی شان که حتی منطبق بر اصول علمی شهرسازی پنجاه سال قبل دنیا هم نیست  آشکار می شود ، به آن پناه می برند. همچنین این پناهگاه مطمئن باعث شده است که برخی از این مدیران احساس نیازی به هیچ مشورت علمی شهرسازی نمی کنند چرا که در نهایت می توانند به راحتی مقصر اصلی را "رفتار نامناسب شهروندان" معرفی کنند.

          درر علم روز دنیا هیچکس منکر تاثیرات عوامل فردی و اجتماعی بر روی رفتار شهروندان نمی باشد. ولی نقش عوامل محیطی (از جمله شهرسازی) در شکل گیری رفتار شهروندان هم بسیار پررنگ می باشد.                                                                                                                  عنوان مثال همانطور که ضروری است از طریق برنامه های تبلیغی به شهروندان از فواید و ضرورت انجام تحرک بدنی در زندگی روزمره گفته شود، شهر محل سکونت این شهروندان هم می بایست فرصت انجام این رفتار را به آنها بدهد. نمی توان مداوم شهروندان را به پیاده روی ترغیب کرد، در حالیکه با اندک بارندگی پیاده روهای یک شهر تبدیل به "گودال های مرگ" می شود.

          به زبان ساده نمی توان فردی را به شنا کردن تشویق کرد، درحالیکه هیچ استخری وجود ندارد. جدیدترین مطالعات علمی شهرسازی نشان داده اند که عوامل شهرسازی حتی اگر در ایجاد یک رفتار مناسب در فرد کم تاثیر باشند، در تداوم آن رفتار بسیار مهم و حیاتی می باشد. بعنوان مثال ممکن است فردی تحت تاثیر مشاوره ی پزشک تصمیم بگیرد یکبار در هفته برای پیاده روی به پارک برود. مشاوره ی پزشک شاید در ایجاد این "رفتار" موثر باشد، ولی اگر این فرد به یک پارک مناسب با فاصله ی مناسب از منزلش دسترسی نداشته باشد، بسیار بعید است که بتواند یا بخواهد بیشتر از چند هفته به این "رفتار مناسب" که به سلامتش کمک می کند مبادرت ورزد.

          سنجش و ارزیابی رفتار شهروندان نیازمند بکارگیری یک رویکرد علمی می باشد. یک مدیر شهری نمی تواند صرفا بر اساس مشاهدات شخصی یا شنیده های مشاورانش با قاطعیت سخن از رفتار نامناسب شهروندان بزند. یا تنها بر اساس یک نظرسنجی فاقد سندیت علمی، اولویت های شهرسازی یک کلانشهر را برای اصلاح رفتار شهروندان نمی توان تعیین کرد و بر آن اساس اقدام نمود. همچنین آثار و نتایج اقدامات شهرسازی معمولا میان مدت یا به صورت درازمدت است. نتایج یک اقدام صحیح شهرسازی بلافاصله برای مدیران و یا شهروندان نمایان نمی شود. یا اثرات مخرب یک اقدام شهرسازی بر رفتار شهروندان می تواند برای سالها پنهان بماند.

          در حالیکه این مدیران و تصمیم گیران شهرسازی در بسیاری از موارد ابزار علمی لازم (استفاده از دانش شهرسازی لازم توسط مشاورین متخصص) برای بررسی تاثیر اقدامات شهرسازی را ندارند، مشخص نیست این عزیزان چطور کماکان در توجیه عملکردشان توپ را به زمین "رفتار نامناسب شهروندان" می اندازند. رفتار شهروندان شدیدا تحت تاثیر محیط ساخته شده ی پیرامونشان است. نمی توان از شهروندان انتظار یک رفتار مناسب در شهری که زمینه برآورده شدن این رفتار را ندارد داشت.

          و کلام پایانی به اینگونه مدیران و تصمیم گیران شهری اینکه شهرسازی نه یک "هنر فانتزی" و نه یک "عمل تجربی" است. شهرسازی امروز در دنیا یک "علم" است. نمی توان وقتی برای حل موضوعات علمی از رویکردهای "غیرعلمی" استفاده می شود، انتظار معجزه داشت. بیایید بجای اینکه توجیه کنید که شهروندان رفتار مناسبی ندارند، نگاهی علمی به تصمیمات و اقدامات شهرسازی داشته باشید. انجمن علمی پدافند غیرعامل کشور نوبت و تاریخ انتشار: اول، مهرماه 1397

 

ویژگیهای شهر امن و پایدار در برابر تهدیدات 

          امن و پایدار و مقاوم در برابر تهدیدات دشمن 

          دارای  تعامل کارکردهای مناسب با متوازن و خارج از توزیع شهر شده برای  امکان گستره  شهر در جابجایی جمعیت 

          د  ارای قابلیت مدیریت مطلوب بحران ناشی از جنگ در شهرها 

          دارای زیرساختهای مطمئن و امن شهری و چند منظوره در برابر تهاجم دشمن 

          دارای نظام مدیریت شهری توسعهدیافته، نهادینه شده و امن 

          دارای حداقل آسیب پذیری در مراکز حیاتی، حساس و مهم شهری 

          دارای فضاهای امن عمومی کافی برای شهروندان در برابر تهدیدات نوین 

          دارای فضای امن مدیریت بحران در کلیه حوزه ها و دستگاهها 

          دارای شهروندان آموزش دیده، با آمادگی بالا و مقاوم و سازماندهی شده در سیستم های منسجم شهری در برابر تهدیدات  ( هاشمی فشارکی ، انجمن علمی پدافند غیرعامل  ، اول، مهرماه 1397 )

 

5. نتیجه گیری 

در شرایط فعلی چنانچه برای شهرهای موجود تدابیری اتخاذ نشده باشد در اثر اولین حمـلات موشکی دشمن، برق و گاز ما دچار اختلال می شود به دنبال آن بحران آب به وجود می آید و در نتیجه آذوقه مردم با کمبود شدید مواجه می شـود . ارتباطـات مخـابراتی و صـدا و سـیما قطـع می گرد  برخی پلها و راههای مواصلاتی مورد اصابت قرار می گیرد و در نتیجه تردد تشدید می شود.

در نقطه آغازین جنگ بسیاری از فعالیتهای اقتصادی، اجتماعی و سیاسی شهر دچار وقفه شـده و فعالیتهای مردم، مسئولین و حتی مدافعان شهر دگرگون می شود. لذا مهمترین وظیفـه تمـامی نهادهای مسئول به خصوص مدیران شهری، برنامه ریزی و اقدام جهت کاهش آسـیبها و ایجـادایمنی و پایداری نسبی زیرساختهای مهم شهر  میباشد.  

از آنجا که دشمنان ما به هیچ یک از معیارهای انسانی و حقوقی بشر و قوانین پایبند نیسـتندو برای رسیدن به اهداف پلید خود به هر اقـدامی دسـت مـی زننـد لـذا اولاً بـرای ضـربه زدن پشتیبانان جنگ و ثانیاً برای اختلال در زندگی مردم و ثالثاًبرای ایجاد نارضایتی در بین مردم و اعمال فشار درونی به نظام ممکن است به شهرها حمله کنند. تجارب 8 سـال دفـاع مقـدس وحمله رژیم بعثی عراق به شهرهای ایران و نیر تهاجم رژیم صهیونیستی به شهرهای لبنـان و یـابمباران شهرهای عراق و افغانستان حتی در زمان اشغالگری مصـادیق بـارزی اسـت کـه بـرای کاهش اثرات حمله دشمن و بـه منظـور  افـزایش مقاومـت ملـی بایسـتی شـهرهایمان در برابـرتهدیدات دشمن ایمن باشد. 

دشمنان قسم خورده جمهوری اسلامی ایران با وجود ناکامی های پی در پی خود هیچ گاه دست از کینه ورزی و عداوت بر نداشته و هدفی جز نابودی حاکمیت، استقلال، کیان و هویت ایرانی اسلامی را ندارند. وظیفه خطیر و حیاتی ما در دنیایی پر چالش مملو از منازعات و مناقشات، مصون سازی کشور از طریق بالا بردن قدرت بازدارندگی، ارتقا پایداری و آستانه مقاومت ملی، مصون سازی و کاهش آسیب پذیری زیرساخت های (حیاتی، حساس و مهم) و تسهیل مدیریت بحران در برابر تهدیدات متنوع فراروی پیرامونی و فضای سرزمینی نظام جمهوری اسلامی ایران می باشد، اقدامات پدافند غیر عامل در این راستا نقش و جایگاهی حیاتی را در حفظ زیر ساخت ها و امنیت ملی کشور ایفا نموده و به عهده دارد.

مقام معظم رهبری (مدظله العالی) فرمانده کل قوا در زمینه اجرای طرح‌های پدافند غیرعامل فرمودند((باید بسیجی‌وار عمل کنید. برای حرکت بسیجی‌وار و اجرای طرح مقداری عقب هستیم.))

با این وجود هنوز بخش عظیمی از جامعه ما با مقوله پدافند غیرعامل آشنایی ندارند، و این موضوع نشان از معرفی نشدن درست این موضوع در جامعه است. مطالعات پژوهشگران نشان می دهد که فرهنگ پدافند غیرعامل در جامعه ی ایران حتی در کلانشهرهایی چون تهران، مشهد و اصفهان هنوز در سطح بسیار پایینی است و نیاز به تلاش و برنامه ریزی بیشتری دارد.

با توجه به مطالب گفته شده لازم است آحاد ملت نسبت به موضوع پدافند غیر عامل حساس باشند وهمچنان که در پدافند عامل در طول هشت سال جنگ تحمیلی مقاومت کردند و پیروز شدند در جنگ و دفاع پدافند غیر عامل هم هوشیارانه مقاومت نمایند. بدون تردید اشاعه ی فرهنگ پدافند غیرعامل و مشارکت تمامی آحاد جامعه در گسترش اصول و مبانی بنیادین آن یکی از مهمترین راهکارهایی است که میتواند جامعه را در برابر بحران های احتمالی بیمه نماید.

 

5. پیشنهادات و راهکارها 

برای کاهش تلفـات و ضـایعات مـردم غیرنظـامی و تأسیسـات  و تجهیـزات شـهری، بایسـتی درطرحهای توسعه جدید شهری و یا حتی بازسازی شهرهای مخروبه عناصـر دفـاع غیرعامـل(پدافند غیرعامل)مورد توجه ویژه قرار گرفته و اصول و ضوابط پدافند غیرعامل رعایت گردد. که برخی از این موارد عبارتند از: 

          تدوین قوانین و مقررات و حمایتهای لازم از دفاع غیرعامل در سکونت گاههای زیستی؛

          رشد و توسعه منطقی جمعیت در شهرهای بزرگ و فعالیتهای صنعتی- اقتصادی؛

          ایجاد شرکتهای مختلف تولید پناهگاه پیش ساخته؛

          ساخت پناهگاه در محیط مسکونی شهروندان و پناهگاههای عمومی؛

          تدوین آمایش استقرار شهرها در عرصه سرزمین با هدف توزیع متوازن شهرهای کوچـک ومتوسط؛

          ایجاد اماکن امن مانند بیمارستان؛

          انتخاب مکانهای مناسب و استقرار مراکز زیست و فعالیت؛

          توسعه متوازن روستاها و شهرهای کوچک؛  

          سازماندهی بسیار قوی و منسجم مردم در شهرها؛ 

          برنامه ریزی پیش از بروز فاجعه برای کاهش تلفات و خسارات؛ 

          توزیع و تعادل در پراکندگی مراکز جمعیتی؛

          ایجاد مترویی امن در عمق مناسب با کارکرد پناهگاه و زندگی شهری؛

          احداث پناهگاههای مقاوم در برابر بارش هسته ای؛

          تعلیم مردم برای مقابله با خطرات و حفظ جان و اقدامات دفاع غیرعامل؛

          ایجاد فرهنگ ایمنی و فرهنگ سازی مداوم؛ 

          بهسازی و ایمن سازی وضع موجود ساختمانهای عمومی مسکونی مردم؛

          اعمال ملاحظات پدافند غیرعامل در نوسازی و بازسازی بافتهای فرسوده شهری؛ 

          پیش بینی ذخیره سازی نیازهای ضروری (مثل سوخت، آب، آذوقـه و ...) در داخـل محـدودهشهر؛

          طراحی و ایجاد پناهگاههای امن روزمینی و زیرزمینی مانند مترو جهـت اسـتفاده در مواقـع بحران؛

          توسعه الگوی محلات خوداتکا در شرایط جنگ؛

          ایجاد حریم امنیتی مراکز حیاتی و حساس واقع در شهر؛

          دو منظوره نمودن فضاهای عمومی با قابلیت بهره برداری در شرایط بحران؛

          ایجاد و ساماندهی معابر با ویژگی تخلیه و امدادرسانی سریع به مردم؛ 

          داشتن موانع سد کننده در اطراف شهر در برابر تهاجم زمینی (شهرهای مرزی)؛

          نهادینه سازی طرح جامع مدیریت شهری در شرایط جنگ؛

          آغاز بازسازی پس از فاجعه و برنامه ریزی جهت بازتوانی؛

          کارگروه دیجیتالی و توسعه فعالیتهای الکترونیکی، شهر و شهروند الکترونیک؛

          برنامه ریزی ساماندهی امکانات امداد و نجات؛ 

          برنامه ریزی جهت تأمین پناهگاه برای شهروندان؛ 

          فرهنگ سازی و افزایش روحیه شهروندان؛ 

          تأمین فضاهای امن پناهگاهی؛ 

          کنترل توسعه فضاهای شهری (منطقه بندی شهر جهت ساماندهی امکانات و نیز کنترل شـهردر زمان وقوع بحران)؛ 

          توجه به گسترش فضاهای باز در سطح شهر به صورت محلی و منطقه ای؛ 

          کنترل توسعه زیرساختهای شـهر ی( بهسـازی شـبکه هـای حمـل و نقـل شـهری، توسـعه بهینه سازی و مقاوم سازی تجهیزات و تأسیسات شهری)؛ 

          کنترل کمی و کیفی توسعه شهر با توجه به اصول و مبانی دفاعی و پدافند غیرعامل؛ 

          آموزش مدیران شهری در امور دفاعی و دفاع غیر عامل؛

          لزوم آگاهی شهروندان جهت امادگی برای شرایط احتمال وقوع تهدیدات دشمن

 

5. منابع:

1-Kamran and Hosseini, 2012: 302)-  www.SID.ir Archive of SID 

2-فصلنامه ژئوپلیتیک ـ سال دهم، شماره دوم

3-www.SID.ir Archive of SID   

4-(سایتhttp://fekrebozorg.ir آموزشی شهرسازی / تعریف شهر و منشأ پیدایش شهر | مقالات آموزشی شهرسازی

4-https://article.tebyan.net

5-روزنامه دنیای اقتصادشماره روزنامه ۵۰۸۶شنبه ۲۷ دی ۱۳۹۹ 2جمادی الثانی ۱۴۴۲ | 16 January 2021

6 عامری هوشنگ، اصول روابط بین الملل، موسسه انتشارات آگاه تهران، 1370،

7-تاملی نظری در امنیت اجتماعی با تاکید بر گونه های امنیت-منیژه نویدنیا1385-53تا92

8  نقد نظریه امنیت ملی سید جواد طاهایی سال پنجم بهار ۱۳۹۲ شماره ۱

9-(نقش پدافند غیر عامل در امنیت1393-دانشگاه علمی شهید چمران اهواز https://civilica.com

10-جزوه آموزشی پدافند غیرعاملویژه کارکنان دانشگاه علوم پزشکی تبریز

11-اسکندری، ندا و بنی هاشمی، سیدمحمد،1394،پدافند غیرعامل و تأثیر آن بر امنیت شهری،هفتمین کنفرانس بین المللی مدیریت جامع بحران،تهران،،،https://civilica.com/doc/427782

12-آنچه شهرداران باید از پدافند غیرعامل بدانند نوبت و تاریخ انتشار: اول، مهرماه ناشر: انجمن علمی پدافند غیرعامل کشور7 139

13-بمانیان، محمدرضا. هادی محمودی نژاد. پدیدارشناسی محیط شهری: تاملی در ارتقای مفهوم فضا به مکان شهری. علوم و تکنولوژی محیط زیست.تهران

14-حبیبی، سید محسن. طرح احیای بافت قدیم تهران. جهاد دانشگاهی دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران.

15-فرید، یداله. جغرافیا و شهر شناسی. انتشارات دانشگاه تبریز. تبریز: .4171

  .16میرمقتدایی، مهتا. ژاله طالبی. هویت کالبدی: مطالعه موردی شهر تهران. نشر زارت مسکن و شهرسازی، مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن. تهران:1385

 .17لینچ، کویین. سیمای شهر. ترجمه منوچهر مزینی. انتشارات دانشگاه تهران. تهران: .4

http://www.isarpress.ir/1400/06/12/%d8%a7%d9%85%d9%86%db%8c%d8%aa-%d8%af%d9%81%d8%a7%d8%b9%db%8c-%d8%b4%d9%87%d8%b1-%d9%88-%d9%be%d8%a7%db%8c%d8%af%d8%a7%d8%b1%db%8c-%d8%b4%d9%87%d8%b1%db%8c/

 

https://javadfesharaki.blog.ir/1400/06/12/%D8%A7%D9%85%D9%86%DB%8C%D8%AA-%D8%AF%D9%81%D8%A7%D8%B9%DB%8C-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D9%88-%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%B4%D9%87%D8%B1%DB%8C