در مقابل کسانی را داریم که عنوان تدبر را در آثار خودشان ندارند اما فعالیت آنها بسیار نزدیک به جریانات تدبری است و افرادی همانند محمدعلی لسانی فشارکی فعالیت‌هایی در همین راستا دارند.

کد خبر: ۴۰۴۱۶۶۳

تاریخ انتشار: ۱۸ اسفند ۱۴۰۰ - ۱۳:۱۶

معارف » دانشگاه

شادی نفیسی پاسخ داد:

تفسیر اجتماعی و تلاش‌های تدبری چه اشتراکاتی دارند؟

شادی نفیسی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران گفت: تفسیر اجتماعی از حدود صد و پنجاه سال قبل با سید‌ جمال‌الدین اسدآبادی و شاگردان وی شکل گرفته و جریان تدبر برای اولین بار از سوی حجت‌الاسلام نقی‌پور در سال ۱۳۸۱ مطرح شده است.

به گزارش خبرنگار ایکنا، شادی نفیسی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، امروز چهارشنبه ۱۸ اسفندماه در همایش بین‌المللی «تفسیر اجتماعی قرآن کریم در جهان اسلام» با موضوع «تلاش‌‌های تدبری؛ گونه‌ای از تفسیر اجتماعی» به سخنرانی پرداخت که در ادامه سخنان وی را می‌‌خوانید:

 

مسئله‌ای که در اینجا درصدد پاسخگویی به آن هستیم تبیین نسبت تلاش‌های تدبری با تفسیر اجتماعی است. در ابتدا باید توضیح دهیم مراد ما از تلاش‌های تدبری دقیقاً چیست؟ در جامعه و مشخصا جامعه قرآنی شاهد فعالیت افراد و گروه‌هایی هستیم که با استناد به آیاتی که در آنها دعوت به تدبر در قرآن کریم شده در پی عمومی‌سازی فهم قرآن هستند. این گرو‌ه‌ها و افراد که از عنوان تدبر هم در فعالیت‌های قرآنی خود استفاده می‌‌کنند جریانی قوی را در سطح جامعه ایرانی شکل داده‌اند که لازم است فعالیت‌های آنها مورد بحث و بررسی قرار گیرد.

خصوصیت جریان تدبری در ایران

این افراد در تعریف مسئله تدبر دیدگاه‌های مختلفی بیان کرده‌اند و تعریف یکسانی از این جریان ندارند اما نقطه اشتراک همه آنها این است که نظرشان به عمومی دانستن فهم قرآن است چون امور تخصصی را ناشی از تفسیر قرآن می‌دانند. ویژگی غالبی که در این جریان وجود دارد توجه به فهم منسجم از قرآن و نگاه سوره‌محوری نسبت به آن است و آنچه در لسان آکادمیک معمولاً با عنوان تفسیر ساختاری یا سوره‌محوری سخن گفته می‌شود از سوی این جریان نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

 

بنده مخصوصاً از تعبیر تفسیرهای تدبری استفاده نکرده‌ام چون عده‌ای معتقدند که تدبر لایه‌ای از فهم قرآن است بنابراین عنوان تلاش‌های تدبری را به کار برده‌ام. این تلاش‌ها در راستای تدبر توسط برخی مؤسسات همانند مؤسسه تدبر در قرآن یا مؤسسه تدبر در کلام وحی و بسیاری از افراد و مؤسسات دیگر انجام شده است. برای اینکه به حجم فعالیت این مجموعه‌ها پی ببریم لازم است اشاره کنم یکی از این مجموعه‌ها، مطرح می‌کند صد نفر مدرس، سیصد و پنجاه نفر مربی و بیش از دویست هزار نفر قرآن‌آموز تربیت کرده است. البته لازم به اشاره است که دانشگاه تهران از بدو تاسیس تاکنون دویست و شصت هزار فارغ‌التحصیل داشته است هرچند دوره قرآن‌آموزی کوتاه‌تر از تحصیل در دانشگاه است. 

پیشینه جریان تدبری

در زمینه تلاش‌های تدبری لازم است نسبت دو گروه را با این جریان مشخص کنیم. یک گروه عنوان تدبر را بر آثار خودشان قرار داده‌اند اما لزوماً در شمار این جریان محسوب نمی‌شوند و مرادشان از تدبر همان تفکر است. افرادی همانند عبدالعلی بازرگان از کسانی هستند که عنوان تدبر را در آثار خودشان دارند اما در اصل همان تفکر یا تفسیر را دنبال می‌کنند. در مقابل کسانی را داریم که عنوان تدبر را در آثار خودشان ندارند اما فعالیت آنها بسیار نزدیک به جریانات تدبری است و افرادی همانند محمدعلی لسانی فشارکی فعالیت‌هایی در همین راستا دارند.

 

اگرچه جریان تدبری را جریانی می‌دانیم که در دوره معاصر و بعد از انقلاب اسلامی شکل گرفته اما سابقه این تفکر در آثار افراد مختلفی در دوران قبل از انقلاب قابل مشاهده است که یکی از آنها امام خمینی(ره) است که در آثار مختلف خود بر مسئله تدبر در قرآن کریم تأکید کرده‌اند و اتفاقا از کسانی هستند که تدبر را از تفسیر جدا می‌دانند و بر عمومی بودن تدبر تأکید کرده‌اند. شخصیت دیگری که تلاش‌های ارزنده‌ای انجام داده مرحوم صفایی حائری است که البته عنوان تدبر را بر روی آثار خود نگذاشته‌اند.

مبانی مشترک تفسیر اجتماعی و تلاش‌های تدبری

تفسیر اجتماعی از حدود صد و پنجاه سال قبل با سید‌جمال‌الدین اسدآبادی و شاگردان وی شکل گرفته و جریان تدبر برای اولین بار از سوی حجت‌الاسلام نقی‌پور در سال ۱۳۸۱ مطرح شده که البته ایشان تأکید کرده آنچه در این کتاب آمده ماحصل مباحثی است که در دانشگاه بیان کرده است بنابراین این بحث پیشینه طولانی‌تری دارد. نکته دیگر درباره وجوه اشتراک تدبر و تفسیر اجتماعی قرآن است که در سه سطح شامل هدف، مبانی و روش قابل بررسی هستند. در سطح هدف و خاستگاه باید گفت تفسیر اجتماعی در مقام پاسخگویی به چالش مهمی که در دوره معاصر در مسئله انحطاط جوامع اسلامی مطرح بوده شکل گرفته است و اولین آغازگران تفسیر اجتماعی، فعالان سیاسی بودند که در تلاش برای کارآمدی قرآن کریم در حل چالش‌های فردی و اجتماعی برآمدند.

 

در عرصه مبانی دو مبنای مشترک داریم که مبنای اول این است که قرآن برای همه مردم قابل فهم است و مبنای دوم این است که قرآن را اساسنامه زندگی بشر می‌دانند. درباره روش‌های تفسیری نیز باید گفت در تفسیر اجتماعی تلاش زیادی بر پیام‌گیری از آیات است. در تلاش‌های تدبری نیز شاهد این نوع برخوردها و نتیجه‌گیری‌ها هستیم و از آیات پیام می‌گیریم.

شخصیت‌هایی همانند حجت‌الاسلام والمسلمین قرائتی و آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در تفسیر راهنما و تفسیر نور این روش را کاملا رعایت کرده‌اند و گاه از یک آیه، ده تا دوازده پیام گرفته‌اند که می‌تواند در زندگی محقق شود. جریان تدبری بر این مسئله اصرار می‌کند که مخاطب را با فهم قرآن درگیر کند و یک پیام‌گیری فعال را در پیش بگیرد و در همین راستا جریانات تدبری تلاش می‌کنند مخاطب را به فهم قرآن مسلح کنند.

لزوم فهم تغییرات اجتماعی در تفسیر قرآن

در ادامه این همایش حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی ایازی، استاد دانشگاه، سخنرانی کرد که سخنان وی را در ادامه می‌خوانید.

منظور من از رویکرد اجتماعی این است که همه آیات قرآن کریم حتی آیاتی که مرتبط با فرد هستند به یک معنا با مباحث اجتماعی پیوند دارند. اگر تفسیر اجتماعی را با چنین رویکردی پیگیری کنیم باید این نکته را هم در نظر بگیریم که بستر گرایش به تفسیر اجتماعی چیست؟ گفته می‌شود این تفسیر از اوایل قرن چهاردهم شکل گرفت و در آن زمان ایران در شرایط خاصی قرار گرفته بود.

 

نهضت بیداری جهان اسلام و بازگشت به قرآن، واکاوی علل عقب ماندگی جوامع اسلامی و مشکلاتی که مسلمانان داشتند و با اینکه روی طلا و نفت نشست بودند اما همچنان از عقب ماندگی رنج می بردند، نظام‌های سیاسی استبدادی که بر آنها حکومت می‌کرد و جهل و خرافاتی که در این جوامع وجود داشت باعث شکل‌گیری تفسیر اجتماعی شد. ناهمگونی اجتماعی و تضاد طبقاتی از دیگر عوامل و بسترهای شکل‌گیری تفاسیر اجتماعی قرآن کریم بود. 

 

باید بررسی کنیم که در تفسیر اجتماعی چه اقتضائاتی داریم. چند اقتضا را می‌توانیم برای تفسیر اجتماعی در نظر بگیریم که یکی از آنها تغییر مناسبات اجتماعی و فرهنگی است. تغییر در جهان‌بینی و تغییر در دانش از جمله اقتضائات دیگر است لذا مفسر اجتماعی برای مخاطب امروز ناچار است شرایط عصر نزول را درک کند و آن را با زبان امروزی برای مخاطب بیان کند. 

 

مسئله دیگر پاسخ به نیازها است. مفسر اجتماعی در پاسخ دادن به مباحث زیادی که به شکل جدیدی مطرح می‌شود باید اقدام کند. در این زمینه مسائلی همانند حقوق زنان و مسائل خانواده در عرصه اجتماعی مطرح می‌شود که مفسر اجتماعی باید آنها را با استفاده از آیات قرآن پاسخ دهد. 

 

 

https://iqna.ir/fa/news/4041663/%D8%AA%D9%81%D8%B3%DB%8C%D8%B1-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-%D9%88-%D8%AA%D9%84%D8%A7%D8%B4%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%AF%D8%A8%D8%B1%DB%8C-%DA%86%D9%87-%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D8%B1%D8%A7%DA%A9%D8%A7%D8%AA%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D9%86%D8%AF